موارد سجدۀ سهو

مسأله 1658. نمازگزار در دو مورد بعد از سلام نماز، باید سجدۀ سهو به‌جا آورد:

1. تشهّد فراموش شده؛

2. شک بین چهار و پنج یا آنچه در حکم آن است.

همچنین، نمازگزار در سه مورد بعد از سلام نماز، بنابر احتیاط واجب باید سجدۀ سهو به دستوری كه بعداً گفته می‌شود انجام دهد:

1. کلام بی‌جا.

2. سلام بی‌جا.

3. علم اجمالی به کم یا زیاد شدن سهوی افعال یا اجزای نماز.

· موارد لازم سجدۀ سهو (بنابر فتویٰ یا احتیاط واجب)

o 1. تشهّد فراموش شده

مسأله 1659. اگر نمازگزار تشهّد نماز را فراموش كند و این فراموشی ادامه داشته باشد تا آنکه مشغول بخشی از نماز شود که با شروع به آن شرعاً نمی‌تواند برگردد و تشهّد را به‌جا آورد، باید به کیفیّتی كه بعداً ذکر می‌شود، سجدۀ سهو به‌جا آورد؛ مثلاً اگر نمازگزار در نماز ظهر در رکعت دوّم، خواندن تشهّد را فراموش کند و در رکوع رکعت سوّم یا بعد از آن یادش بیاید، چون نمی‌تواند برگردد و تشهّد بخواند، واجب است بعد از سلام نماز سجدۀ سهو به‌جا آورد.

امّا چنانچه وارد قسمتی از نماز نشده که با شروع آن شرعاً نتواند برگردد و تشهّد را بخواند، مثل اینکه نمازگزار در حال خواندن تسبیحات اربعۀ رکعت سوّم متوجّه شود که تشهّد نخوانده است، در این حال باید بنشیند و تشهّد بخواند، سپس برای رکعت سوّم بلند شده و دوباره تسبیحات اربعه بخواند و نماز را ادامه دهد و احتیاط مستحب است برای قیام بی‌جا دو سجدۀ سهو انجام دهد.

o 2. شک بین چهار و پنج یا آنچه در حکم آن است

مسأله 1660. اگر نمازگزار در نماز چهار ركعتی بعد از وارد شدن به سجدۀ دوّم، شک كند كه چهار ركعت خوانده یا پنج ركعت، یا شک كند كه چهار ركعت خوانده یا شش ركعت، باید بنا ‌بگذارد که چهار رکعت خوانده و نماز را تمام کند و بعد از سلام نماز، واجب است سجدۀ سهو انجام دهد.

o 3. کلام بی‌جا

مسأله 1661. اگر نمازگزار در بین نماز، سهواً حرف بزند و سخنی بگوید كه ذكر محسوب نشود، بعد از سلام نماز، بنابر احتیاط واجب، باید به کیفیّتی كه بعداً ذکر می‌شود، سجدۀ سهو انجام دهد. به عنوان مثال، اگر مکلّف در بین نماز مغرب اشتباهاً یا به خیال اینكه نمازش تمام شده با کسی حرف بزند یا مثلاً بگوید: «یا حسین»، باید بنابر احتیاط واجب، بعد از سلام نماز، سجدۀ سهو به‌جا آورد.

مسأله 1662. اگر نمازگزار بخواهد ذكر یا دعا یا قرآن بخواند، ولی سهواً آن را غلط بخواند، در صورتی كه از عنوان ذكر یا دعا یا قرآن خارج نشده باشد، سجدۀ سهو واجب نیست، وگرنه بنابر احتیاط واجب، باید سجدۀ سهو انجام دهد و اگر چیزی را كه سهواً غلط خوانده از واجبات نماز بوده و محلّ تدارک آن هم باقی است، باید آن را دوباره به‌طور صحیح بخواند.

شایان ذکر است، حكم سبق لسان (که نوعی لغزش در کلام است، مثل آنکه بخواهد حرف یا کلمه‌ای بگوید، امّا بی‌اختیار کلمه یا حرف دیگری به زبانش بیاید) نیز بنابر احتیاط واجب، حكم سهو است.

مسأله 1663. اگر نمازگزار در نماز سهواً مدّتی حرف بزند ^[445] و همۀ آن ناشی از یک اشتباه و سهو باشد، انجام یک بار سجدۀ سهو به کیفیّتی که خواهد آمد، بعد از سلام نماز كافی است.

مسأله 1664. برای صدایی كه از سرفه كردن پیدا می‌شود، سجدۀ سهو واجب نیست، ولی اگر انسان سهواً ناله بكند یا «آه» بكشد یا «آه» بگوید، بنابر احتیاط واجب، باید سجدۀ سهو نماید؛ مگر استثنایی که در مسألۀ «1500» ذکر شد.

o 4. سلام بی‌جا

مسأله 1665. اگر نمازگزار در جایی كه نباید سلام نماز را بدهد، مثلاً در ركعت اوّل، اشتباهاً و سهواً سلام بدهد، بعد از نماز، بنابر احتیاط واجب باید برای سلام بی‌جا، سجدۀ سهو انجام دهد.

مسأله 1666. اگر نمازگزار در جایی كه نباید سلام نماز را بگوید، سهواً بگوید: «السَّلامُ عَلَیْنا وَعَلیٰ عِبادِ اللّهِ الصّالِحیٖن» یا بگوید: «السَّلامُ عَلَیْكُمْ»، هرچند «وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَبَرَكاتُهُ» را نگفته باشد، بنابر احتیاط لازم، باید سجدۀ سهو انجام دهد. همچنین، اگر دو حرف یا بیشتر از سلام را سهواً بگوید، بنابر احتیاط واجب، باید سجدۀ سهو انجام دهد؛ ولی اگر اشتباهاً بگوید «السَّلامُ عَلَیْكَ أَیُّهَا النَّبيُّ وَرَحْمَةُ اللّهِ وَبَرَكاتُهُ»، احتیاط مستحب آن است كه سجدۀ سهو به‌جا آورد.

مسأله 1667. اگر نمازگزار در جایی كه نباید سلام دهد، اشتباهاً هر سه سلام را بگوید، انجام یک بار سجدۀ سهو به کیفیّتی که بعداً خواهد آمد، كافی است.

o 5. علم اجمالی به کم یا زیاد شدن سهوی افعال یا اجزای نماز

مسأله 1668. اگر نمازگزار به‌طور اجمالی بداند كه در نماز یا چیزی را اشتباهاً كم کرده یا اشتباهاً زیاد كرده و نماز هم محكوم به صحّت باشد (صحیح محسوب شود)، در این حال که امر مردّد بین زیادی یا کمی است، بنابر احتیاط واجب باید سجدۀ سهو انجام دهد؛ به عنوان مثال:

الف. اگر نمازگزار به‌طور اجمالی بداند در نماز ظهر یا در ركعت اوّل سهواً تشهّد خوانده است یا در ركعت سوّم سهواً تسبیحات اربعه را نخوانده، احتیاط واجب آن است که سجدۀ سهو انجام دهد. ^[446]

ب. اگر نمازگزار به‌طور اجمالی بداند در نماز صبح یا در ركعت اوّل سهواً یک سجده انجام داده است یا در ركعت دوّم، سهواً سه سجده به‌جا آورده است، در این صورت نمازگزار علم اجمالی دارد که یا از نمازش سهواً سجده کم کرده یا به نمازش سهواً سجده اضافه کرده است و در این حال احتیاط واجب آن است که سجدۀ سهو انجام دهد. ^[447]

· موارد احتیاط مستحب سجدۀ سهو

در موارد زیر سجدۀ سهو واجب نیست؛ ولی احتیاط مستحب است که فرد آن را انجام دهد:

o 1. ایستادن یا نشستن بی‌جا

مسأله 1669. اگر نمازگزار در جایی كه باید بایستد - مانند وقتی که باید حمد و سوره یا تسبیحات بخواند - اشتباهاً بنشیند یا در موقعی كه باید بنشیند - مثل موقع تشهّد - اشتباهاً بایستد، احتیاط مستحب آن است که سجدۀ سهو به‌جا آورد.

o 2. سجدۀ فراموش شده

مسأله 1670. اگر نمازگزار سجده را فراموش کند و این فراموشی ادامه داشته باشد، تا وقتی وارد بخشی از نماز شود که شرعاً نمی‌تواند برگردد و سجده را به‌جا آورد؛ به عنوان مثال اگر نمازگزار در نماز عصر در ركوع یا بعد از آن یادش بیاید كه یک سجده را از ركعت پیش فراموش كرده، باید بعد از سلام نماز، سجده را قضا نماید و احتیاط مستحب است سجدۀ سهو نیز به‌جا آورد.

o 3. هر زیادی سهوی

مسأله 1671. احتیاط مستحب است نمازگزار برای هر چیزی كه در نماز سهواً زیاد کرده است، سجدۀ سهو انجام دهد؛ مثل آنکه سهواً در نماز سجده یا تشهّدی اضافه کند، یا در رکعتی که قنوت ندارد، قنوت بخواند یا آنکه ذکری را در غیر محلّ خود بگوید.

o 4. هر نقص سهوی

مسأله 1672. احتیاط مستحب است نمازگزار برای هر چیزی كه در نماز سهواً كم کرده و محلّ تدارک آن گذشته است، سجدۀ سهو انجام دهد؛ مثل آنکه سهواً حمــد یا تسبیحات اربعه را نخواند و در رکوع یا بعد از آن بفهــمد که آن را نخوانده است.

مسأله 1673. اگر نمازگزار یک سجده یا هر دو سجده را در رکعت اوّل نمازش فراموش كند و ذکر «بِحَوْلِ اللّه» گفته و برخیزد و حمد و سوره و قنوت بخواند و تکبیر رکوع را بگوید و پیش از رفتن به ركوعِ ركعتِ بعد یادش بیاید، باید برگردد و سجدۀ فراموش شده را به‌جا آورد و نماز را ادامه دهد و بعد از نماز، بنابر احتیاط مستحب، شش بار سجدۀ سهو انجام دهد، که عبارت هستند از یک بار برای ذکر «بِحَوْلِ اللّه»، یک بار برای ایستادن بی‌جا، یک بار برای حمد، یک بار برای سوره، یک بار برای قنوت و یک بار برای تکبیر رکوع.

اگر در رکعت دوّم تشهّد را فراموش کند و قبل از رکوع رکعت بعد یادش بیاید، باید برگردد و آن را به‌جا آورد و برای هر کدام از ایستادن بی­جا و چیزهای دیگری که زیادی انجام داده، احتیاط مستحب است سجدۀ سهو به‌جا آورد.