مقدّمۀ چهارم: پاک بودن بدن و لباس نمازگزار

مسأله 1010. بدن ^[309] و لباس نمازگزار (در غیر موارد استثنایی که در فصل بعد خواهد آمد) باید پاک باشد و اگر كسی در حال اختیار با بدن یا لباس نجس نماز بخواند، نمازش باطل است.

مسأله 1011. اگر كسی به علّت كوتاهی كردن در فراگیری مسألۀ شرعی نمی‌دانسته نماز با بدن یا لباس نجس باطل است و یا نمی‌دانسته مثلاً منی نجس است و با آن نماز خوانده، احتیاط واجب آن است كه نماز را دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید؛

امّا اگر در فراگیری مسأله کوتاهی نکرده و با بدن یا لباس نجس نماز خوانده، لازم نیست نماز را دوباره بخواند یا قضا نماید.

مسأله 1012. كسی که یقین یا اطمینان دارد بدن یا لباسش نجس نیست و بعد از نماز بفهمد نجس بوده، نمازش صحیح است.

مسأله 1013. كسی كه در پاک بودن بدن یا لباس خود شک دارد، جستجو و تحقیق بر او لازم نیست؛ ولی چنانچه جستجو نماید و چیزی در آن نبیند و نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد بدن یا لباسش نجس بوده، نمازش صحیح است؛ امّا اگر جستجو نكرده باشد و بعد از نماز بفهمد بدن یا لباسش نجس بوده، بنابر احتیاط لازم، باید نمازش را دوباره بخواند و چنانچه وقت گذشته، قضا نماید.

شایان ذکر است، این حکم در موردی است که فرد یقین (یا آنچه در حکم یقین است) به نجاست ‌قبلی بدن یا لباس خویش نداشته باشد، وگرنه در صورت شک در تطهیر بدن یا لباسی که قبلاً نجس بوده، باید آن را تطهیر نماید.

مسأله 1014. كسی كه در وسعت وقت مشغول نماز است، اگر در بین نماز متوجّه شود بدن یا لباسش نجس شده، دو صورت دارد:

الف. بداند یا احتمال عقلایی دهد بعد از شروع در نماز نجس شده، هرچند قسمتی از نماز را قبل از متوجّه شدن - با نجاست - خوانده باشد.

در این صورت، چنانچه آب كشیدن بدن یا لباس یا عوض كردن لباس یا بیرون آوردن آن، عرفاً صورت نماز را به هم نمی‌زند، در بین نماز بدن یا لباس را آب بكشد یا لباس را عوض نماید یا اگر چیز دیگری عورت او یا آنچه در حکم عورت است ^[310] را پوشانده، لباس را بیرون آورد؛

ولی چنانچه طوری باشد كه هر یک از این کارها صورت نماز را به هم می‌زند، یا اگر لباس را بیرون آورد، عورت وی یا آنچه در حکم عورت است برهنه می‌ماند، بنابر احتیاط لازم، باید نماز را دوباره با بدن و لباس پاک بخواند.

ب. بداند نجاست مربوط به قبل از شروع در نماز است؛

در این صورت، باید بنابر احتیاط لازم، نماز را دوباره با بدن و لباس پاک بخواند.

مسأله 1015. كسی كه در تنگی وقت مشغول نماز است، اگر در بین نماز متوجّه شود بدنش نجس شده، در صورتی كه آب كشیدن بدن، نماز را به هم نمی‌زند، بدن را آب بكشد و اگر نماز را به هم می‌زند، باید با همان حال نماز را تمام كند و نماز او صحیح است.

شایان ذکر است، در این مسأله فرقی ندارد که فرد بداند یا احتمال دهد كه پس از شروع در نماز، بدنش نجس شده یا بداند که نجاست بدن، مربوط به قبل از شروع در نماز است.

مسأله 1016. كسی كه در تنگی وقت مشغول نماز است، اگر در بین نماز متوجّه شود لباسش نجس شده، در صورتی كه آب كشیدن یا عوض كردن یا بیرون آوردن لباس، نماز را به هم نمی‌زند و می‌تواند لباس را بیرون آورد، باید لباس را آب بكشد یا عوض كند، یا اگر چیز دیگری عورت او را پوشانده، لباس را بیرون آورد و نماز را تمام كند؛

امّا اگر چیز دیگری عورت او را نپوشانده و لباس را هم نمی‌‌تواند آب بكشد یا عوض كند، باید با همان لباس نجس نماز را تمام كند.

شایان ذکر است، در این مسأله فرقی ندارد که فرد بداند یا احتمال دهد كه پس از شروع در نماز لباسش نجس شده است یا بداند که نجاست لباس مربوط به قبل از شروع در نماز است.

مسأله 1017. اگر انسان فراموش كند بدن یا لباسش نجس است و در بین نماز یا بعد از آن یادش بیاید، چنانچه فراموشی او از روی اهمال و بی‌اعتنایی بوده، بنابر احتیاط لازم، باید نماز را دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید؛

امّا اگر فراموشی او از روی اهمال و بی‌اعتنایی نبوده است و بعد از نماز یادش بیاید، لازم نیست نماز را دوباره بخواند؛ ولی اگر در بین نماز یادش بیاید، حکمش مانند وقتی است كه از نجاست اطلاع نداشته و در بین نماز می‌فهمد بدن یا لباسش نجس شده است که در مسائل«1014 تا 1016» ذکر شد.

مسأله 1018. اگر فرد، نجس بودن شیئی را فراموش كند و بدن یا لباسش با رطوبت به آن برسد و متوجّه نباشد که بدن یا لباسش نجس شده و در همین حال فراموشی و عدم توجّه، نماز بخواند و بعد از نماز یادش بیاید که آن شیء نجس بوده و بدن یا لباسش هم نجس شده‌‌اند، نمازش صحیح است؛

البتّه اگر بدنش با رطوبت به چیزی كه نجس بودن آن را فراموش كرده برسد و بدون این كه خود را آب بكشد، غسل كند یا وضو بگیرد و نماز بخواند، غسل یا وضو و نمازش باطل است؛ مگر طوری باشد كه با غسل نمودن یا وضو گرفتن، بدن نیز پاک شود و آب نجس نشود، مثل اینكه در آب کر یا جاری غسل كند یا وضو بگیرد.

مسأله 1019. اگر انسان لباس نجس را آب بكشد و یقین یا اطمینان كند كه پاک شده است و با آن نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد پاک نشده، نمازش صحیح است.

مسأله 1020. اگر خونی در بدن یا لباس خود ببیند و یقین یا اطیمنان كند كه از خون‌‌های نجس نیست، مثلاً اطمینان كند كه خون پشه است، چنانچه بعد از نماز بفهمد از خون‌‌هایی بوده كه نمی‌شود با آن نماز خواند، نمازش صحیح است.

مسأله 1021. اگر فرد یقین یا اطمینان كند خونی كه در بدن یا لباسش می‌باشد، خون نجسی است كه نماز با آن صحیح است، مثلاً اطمینان كند خون زخم و دُمَل است، چنانچه بعد از نماز بفهمد خونی بوده كه نماز با آن باطل است، نمازش صحیح می‌باشد.

مسأله 1022. اگر دو قسمت از بدن فرد نجس باشد و فقط به اندازۀ آب کشیدن یکی از آنها آب داشته باشد، مخیّر است هر کدام را که می‌خواهد آب بکشد؛

مگر آنکه نجاست یکی بیشتر یا شدیدتر باشد یا متعدّد العنوان ^[311] باشد که در این صورت بنابر احتیاط واجب باید آن را آب بکشد و حکم در موردی که فرد فقط یک لباس داشته و دو قسمت از لباس نجس باشد نیز همین طور است. برای نمونه، دو مثال ذکر می‌شود:

الف. اگر نجاست یک قسمت بدن ادرار باشد که اگر فرد بخواهد با آب قلیلی که در اختیار دارد آن را آب بکشد باید دو بار آن را بشوید و نجاست قسمت دیگر بدن، خون باشد که یک مرتبه آب کشیدن آن کافی است، در این صورت، فرد باید بنابر احتیاط واجب قسمتی را که آلوده به ادرار است، تطهیر نماید.

ب. اگر فرد تنها یک لباس داشته باشد و نجاست یک قسمت آن لباس، خون حیوان حلال گوشت مثل گوسفند باشد و نجاست قسمت دیگر آن لباس، خون درندگان باشد، خون قسمت دوّم دارای دو عنوان است که در لباس نمازگزار ممنوع است یکی «نجاست»، دوّم از «اجزای حیوان حرام گوشت بودن»؛ در این صورت، فرد باید بنابر احتیاط واجب قسمتی را که آلوده به خون درندگان است تطهیر نماید.

مسأله 1023. كسی كه فقط یک لباس دارد، اگر بدن و لباسش هر دو نجس شود و به اندازۀ آب كشیدن یكی از آنها آب داشته باشد، احتیاط لازم این است كه بدن را آب كشیده و با لباس نجس نماز بخواند و بنابر احتیاط واجب جایز نیست كه لباس را آب كشیده و با بدن نجس نماز بخواند؛

ولی در صورتی كه نجاست لباس بیشتر یا شدیدتر باشد - مثل آنکه نجاست لباس ادرار باشد و اگر فرد بخواهد با آب قلیلی که در اختیار دارد آن را آب بکشد، باید دو بار آن را بشوید و نجاست بدن، خون باشد که یک مرتبه آب کشیدن آن کافی است - یا آنکه عنوان دیگری هم غیر از نجاست، که در لباس نمازگزار ممنوع است، داشته باشد، مثل آنکه نجاست لباس، خون یکی از درندگان باشد، در این صورت‌ها فرد مخیّر است هر كدام را می‌خواهد آب بكشد.

مسأله 1024. كسی كه غیر از لباس نجس، لباس دیگری تا انتهای وقت نماز ندارد، باید با لباس نجس نماز بخواند و نمازش صحیح است، هرچند احتیاط مستحب است در صورتی که در آوردن آن ممکن است، نماز دیگری بدون لباس به دستوری که در مسألۀ «1063»خواهد‌ آمد، بخواند.

مسأله 1025. كسی كه فقط دو لباس دارد، اگر بداند یكی از آنها نجس است و نداند كدام یک از آنها است، چنانچه وقت دارد باید با هر دو لباس نماز بخواند، مثلاً اگر می‌خواهد نماز ظهر و عصر بخواند باید با هر كدام، یک نماز ظهر و یک نماز عصر بخواند؛

ولی اگر وقت تنگ است و هیچ كدام از نظر نجاست و امثال آن بر دیگری برتری نداشته باشد، با هر کدام نماز بخواند کافی است؛ امّا چنانچه احتمال نجاست یکی بیشتر باشد یا یکی از آنها بر فرض نجس بودن، نجاستش بیشتر یا شدیدتر باشد یا آنکه عنوان دیگری هم غیر از نجاست که در لباس نمازگزار ممنوع است داشته باشد، باید در لباس دیگر نماز بخواند.

· مواردی كه لازم نیست بدن و لباس نمازگزار پاک باشد

مسأله 1026. در پنج صورت ذیل، اگر بدن یا لباس نمازگزار نجس باشد، نمازش صحیح است:

1. نجاست به خون کمتر از درهم باشد؛

2. نجاست مربوط به خون زخم یا دُمَل باشد؛

3. نجاست در لباس‌های کوچک نمازگزار باشد؛

4. نجاست در چیزی که همراه نمازگزار است باشد (محمول نجس)؛

5. نجاست در حال اضطرار و ناچاری باشد.

شرح این موارد، در مسائل بعد ذکر می‌شود:

o 1. نجاست بدن یا لباس به خون كمتر از درهم

مسأله 1027. اگر بدن یا لباس نمازگزار به مقدار «كمتر از درهم» به خون آلوده باشد، فرد می‌تواند با شرایط زیر نماز بخواند:

الف. بنابر احتیاط واجب، «درهم» به اندازۀ بند سر انگشت شَست حساب شود، نه بیشتر.

ب. خون، خالص باشد. بنابراین، اگر خون كمتر از درهم باشد، ولی با چرک یا زردابه یا آب و مانند آن مخلوط شده باشد، نماز با آن - با توضیحی که در مسائل بعد ذکر می‌شود - صحیح نیست.

ج. از خون‌‌های ممنوع مثل خون حیض نباشد (توضیح مطلب در مسائل بعد ذکر می‌شود).

شایان ذكر است، خون كمتر از درهم كه شرایط سه‌گانۀ فوق را دارا می‌‌باشد، چنانچه عین آن برطرف شود، باز هم حكمش باقی است و نماز با آن صحیح می‌باشد؛ این نکته نیز قابل توجّه است که خون كمتر از درهم، نجس است و صحیح بودن نماز با آن به معنای پاک بودنش نیست.

مسأله 1028. اگر بدن یا لباس، خونی نباشد، ولی به سبب رسیدن - با رطوبت و تری - به خون، نجس شود، مثل اینكه دست‌‌ تر با لختۀ خون خشک تماس پیدا نماید - هرچند مقداری كه نجس شده كمتر از درهم باشد - نماز با آن صحیح نیست.

مسأله 1029. اگر خون بدن یا لباس كمتر از درهم باشد و رطوبتی به آن برسد كه به اطراف موضع خونی شده سرایت كند و آن اطراف را آلوده نماید، نماز با آن باطل است، هرچند خون و رطوبتی كه به آن رسیده، به اندازۀ درهم نباشد؛ ولی اگر رطوبت فقط به خون برسد و اطراف را آلوده نكند، نماز خواندن با آن اشكال ندارد.

مسأله 1030. اگر خونی كه در بدن یا لباس است، كمتر از درهم باشد و نجاست دیگری به آن برسد، مثلاً یک قطره ادرار روی آن بریزد - حتّی بنابر احتیاط واجب در صورتی که به قسمت‌های پاک بدن یا لباس هم نرسد و تنها روی خون ریخته شده باشد - نماز خواندن با آن صحیح نیست.

مسأله 1031. خون حیض، هر اندازه که در بدن یا لباس نمازگزار باشد - حتّی کمتر از یک درهم - نماز با آن باطل است و بنابر احتیاط واجب خون نفاس، خون استحاضه، خون حیوان نجس العین مثل خون سگ و خوک، خون مردار نجس، خون حیوان حرام گوشت و خون انسان کافر غیر کتابی نیز همین حکم را دارد.

ولی خون‌‌های دیگر مثل خون بدن انسان غیر کافر، چه متعلّق به خود او باشد یا متعلّق به دیگری باشد یا خون حیوان حلال گوشت، هرچند در چند جای بدن و لباس باشد، در صورتی كه روی هم، كمتر از درهم باشد، نماز خواندن با آن اشكال ندارد.

مسأله 1032. اگر انسان می‌داند خونی كه در بدن یا لباس اوست كمتر از درهم می‌باشد، ولی احتمال می‌دهد از خون‌‌هایی باشد كه بخشیده نشده، جایز است با آن خون نماز بخواند.

مسأله 1033. اگر خونی كه در لباس یا بدن است، كمتر از درهم باشد و فرد از این موضوع که آن خون، از خون‌‌هایی است كه نماز با آنها صحیح نمی‌باشد، بی‌‌اطلاع باشد و نماز بخواند و بعد معلوم شود كه از خون‌‌هایی بوده كه نماز با آنها صحیح نیست، لازم نیست دوباره نماز بخواند.

همینطور است اگر اعتقاد داشته باشد كه خون كمتر از درهم است و نماز بخواند و بعد معلوم شود كه به مقدار درهم یا بیشتر بوده، در این صورت نیز دوباره خواندن نماز لازم نیست.

مسأله 1034. اگر فرد نداند مقدار خون، كمتر از درهم می‌باشد كه در نتیجه نماز با آن صحیح است یا به اندازۀ درهم یا بیشتر است كه نماز با آن صحیح نیست، می‌تواند با این خون، نماز بخواند؛ مگر آنكه قبلاً به اندازۀ درهم یا بیشتر بوده باشد.

مسأله 1035. خونی كه به لباس بی‌آستر ریخته و به پشت آن برسد، یک خون حساب می‌شود و هر طرفی كه مساحت خون بیشتر باشد باید آن را محاسبه نمود، ولی اگر پشت آن جدا خونی شود، باید هر كدام را جدا حساب نمود و در این صورت، اگر خونی که در پشت و روی لباس است، روی هم کمتر از درهم باشد، نماز با آن صحیح است و اگر به مقدار درهم یا بیشتر باشد، نماز با آن باطل است.

مسأله 1036. اگر خون، روی لباسی كه آستر دارد بریزد و به آستر آن برسد و یا به آستر بریزد و روی لباس نیز خونی شود، یا از لباس به لباس دیگر برسد، باید هر كدام را جدا حساب نماید؛ پس اگر روی هم كمتر از درهم باشد، نماز صحیح بوده، وگرنه باطل است؛

مگر در صورتی كه متّصل به هم باشند، به‌طوری كه در نزد عرف یک خون حساب شود، پس اگر خون در طرفی كه مساحتش بیشتر است كمتر از درهم باشد، نماز با آن صحیح است و اگر به مقدار درهم یا بیشتر باشد، نماز با آن باطل می‌باشد.

o 2. نجاست بدن یا لباس به خون زخم و دمل

مسأله 1037. اگر در بدن یا لباس نمازگزار، خون زخم و جراحت یا دُمَل باشد، تا وقتی كه زخم یا جراحت یا دُمَل خوب نشده می‌‌تواند با شرایط زیر نماز بخواند، هرچند آن خون بیشتر از درهم باشد:

الف. زخم و جراحت قابل توجّه بوده و ثبات و استقرار داشته باشد و عرفاً از زخم‌‌های جزئی به حساب نیاید.

ب. خون از زخم یا دُمَل و اطراف آن - كه عرفاً تابع زخم یا دُمَل به حساب می‌آید - به جای ‌دیگر سرایت نكرده باشد.

برخی از فقها -رضوان اللّه تعالی علیهم -این شرط را هم ذکر کرده‌‌اند که تطهیر بدن یا عوض كردن لباس آلوده به خون، به گونه‌‌ای باشد كه در نظر عرف سختی فوق‌العاده داشته باشد که معمولاً تحمّل نمی‌شود؛ امّا این شرط، ثابت نیست و رعایت آن لازم نمی‌‌باشد، هرچند مطابق با احتیاط مستحب است و نیز لازم نیست چنین خونی خالص باشد، بلكه اگر با چرک یا زردابه یا عرق یا دوا و مَرهَمی كه روی آن گذاشته‏اند یا مواد ضدّ عفونی كننده مخلوط شده باشد، باز هم می‌‌توان با آن نماز خواند.

مسأله 1038. اگر خون‌بریدگی و زخمی كه به زودی خوب می‌شود و شستن آن آسان است (جراحت‌‌های جزئی)، در بدن یا لباس نمازگزار باشد و به اندازۀ درهم یا بیشتر باشد، نماز او باطل است.

مسأله 1039. اگر جایی از بدن یا لباس فرد كه با زخم فاصله دارد، به خون یا رطوبت زخم نجس شود، جایز نیست با آن نماز بخواند. بنابراین، اگر مثلاً آرنج فرد خونی شود و خون به كف دست برسد و به اندازۀ درهم یا بیشتر باشد، نماز با آن صحیح نیست؛

ولی اگر مقداری از بدن یا لباس كه اطراف زخم است به خون یا رطوبت زخم نجس شود، نماز خواندن با آن مانعی ندارد و اگر زخم یا دُمَل در قسمتی باشد که معمولاً آن را می‌بندند تا مانع از سرایت خون به اطراف آن شود، بستن آن لازم نیست، هرچند مطابق با احتیاط مستحب است.

مسأله 1040. اگر از بواسیر یا زخمی كه داخل دهان و بینی و مانند اینها است، خونی به بدن یا لباس فرد برسد، با تحقّق شرایط مذکور در مسألۀ«1037» می‌‌تواند با آن نماز بخواند و فرقی نیست كه دانۀ بواسیر بیرون باشد یا اندرون باشد.

مسأله 1041. خون دماغ همانند خون زخم و دُمَل به حساب نمی‌آید و بخشیده نشده، مگر آنكه كمتر از درهم و خالص باشد؛ ولی اگر داخل بینی، زخم یا دُمَلی باشد كه خون از آن خارج می‌‌شود و این خون شرایط خون زخم و دُمَل را دارا باشد، بخشیده شده و خواندن نماز با آن صحیح است.

مسأله 1042. كسی كه بدنش زخم است، اگر در بدن یا لباس خود خونی به اندازۀ درهم یا بیشتر ببیند و نداند از زخم است یا خون دیگر، احتیاط واجب آن است كه با آن نماز نخواند.

مسأله 1043. اگر چند زخم در بدن باشد و طوری نزدیک هم باشند كه یک زخم حساب شود، تا وقتی همه خوب نشده‏اند نماز خواندن با خون آنها اشكال ندارد؛

ولی اگر به قدری از هم دور باشند كه هر كدام یک زخم حساب شود، هر كدام كه خوب شد، فرد باید برای نماز، بدن و لباس را از خون آن آب بكشد، مگر آنکه کمتر از درهم باشد و شرایط خون کمتر از درهم را نیز دارا باشد که آب کشیدن آن لازم نیست.

o 3. نجاست لباس‌های كوچک نمازگزار

مسأله 1044. اگر لباس‌‌های كوچک نمازگزار مثل عرقچین، جوراب، كلاه كه نمی‌شود با آنها عورت را پوشانید نجس باشد، نماز صحیح است؛ ^[312] مگر آنکه از مردار نجس یا حیوان نجس العین مانند سگ یا خوک درست شده باشد که در این صورت، بنابر احتیاط واجب نماز در آن باطل است.

بنابراین، اگر فرد با انگشتر نجس که به دست نموده یا زن با زیور آلات طلای نجس نماز بخواند، نمازش صحیح است.

o 4. نجاست محمول نجس (لباس یا شیء دیگر همراه)

مسأله 1045. اگر شیء نجس مانند دستمال، چاقو، تلفن همراه، كلید نجس همراه نمازگزار باشد، اشكال ندارد. ^[313]

همچنین، اگر لباس نجسی كه فرد آن را نپوشیده، همراه او باشد، ضرری به نماز نمی‌رساند، هرچند این لباس قابلیّت پوشاندن عورتین را داشته باشد؛

همین گونه، همراه داشتن شیء نجس (محمول نجس) در نماز كه از اجزای روح‌دار مردار نجس تهیّه شده یا از اجزای درندگان و سایر حیوانات حرام گوشت ساخته شده اشكال ندارد؛ البتّه در مورد اجزای درندگان و سایر حیوانات حرام‌گوشتی که خون جهنده دارند، نباید چیزی از آن بر بدن یا لباس نمازگزار - که قابلیّت پوشاندن عورتین را دارد - باشد، که تفصیل آن در مسألۀ«1076» خواهد آمد.

o 5. نجاست بدن یا لباس در حالت اضطرار و ناچاری

مسأله 1046. نماز خواندن با بدن یا لباس نجس در حال اضطرار اشكال ندارد. بنابرایــن، اگر فرد توانایــی تطهیــر بــدن یـــا لبـاس یــا تهیــۀ لبــاس پاک نداشتــه باشــد- هرچند از این جهت كه چنین كاری سختی فوق‌العاده‌ای برایش دارد كه معمولاً قابل تحمّل نیست (حرج)- می‌‌تواند با همان حال نماز بخواند، هرچند در وسعت وقت باشد؛

البتّه نماز خواندن در این حال، در وسعت وقت در غیر مورد تقیّه، مشروط به آن است كه فرد یقین یا اطمینان نداشته باشد تا انتهای وقت نماز، می‌‌تواند بدن یا لباسش را تطهیر نموده یا می‌‌تواند لباس پاک برای نماز تهیّه نماید، وگرنه باید صبر كند.

شایان ذکر است، اگر فرد در مواردی که شرعاً مجاز است با لباس یا بدن نجس نماز بخواند، در اوّل وقت نماز را به‌جا آورد، سپس عذرش تا قبل از سپری شدن وقت برطرف شود، لازم نیست نمازی را که خوانده دوباره بخواند.