علّت لزوم تقلید

اسلام، آخرین و كامل‌‌ترین مكتب الهی است و تمام برنامه‌‌های آن مطابق مصلحت انسان‌ها بوده و با پیاده كردن آن، سعادت انسان‌‌ها تأمین می‌‌شود، چه اینکه پروردگار متعال است که انسان‌‌ها را آفریده و به مصالح و مفاسد زندگی آنها و خواسته‌‌ها و احتیاجات فطری آنان آگاه است و قوانین زندگی انسان‌‌ها را به عنوان وظایف عبادی، اقتصادی، اخلاقی، فرهنگی، جسمی، روانی، فردی، اجتماعی و... به وسیلۀ پیامبران و اوصیاء و جانشینان آنها به انسان‌‌ها ابلاغ نموده است و به‌طور کلّی، برنامه‌‌های نجات بخش اسلام كه توسط پیامبر اكرم و ائمّۀ هدیٰ تبیین شده، سه دسته است:

1. معارف اعتقادی و اصول دین؛ 2. مسائل اخلاقی؛ 3. احکام عملی و فروع دین.

دستۀ سوّم، یعنی احکام عملی که رساله‌‌های عملیّه با این دسته از احکام خداوند مرتبط هستند، گستردگی زیادی دارد، زیرا احکام و قوانینی است که کلّیۀ اعمال انسان‌‌ها اعم از اعمال عبادی، اقتصادی، فردی، خانوادگی، اجتماعی، قضایی، جزایی و... را زیر پوشش خود قرار می‌دهد و در رابطه با این دسته از احکام الهی، توجّه به چند مطلب لازم است:

الف. علم دارای رشته‌‌های متعدّدی است و ممكن است یک فرد در عین حال كه در یک رشته مهارت فوق‌العاده‌‌ای دارد، از رشتۀ دیگر اطلاعی نداشته باشد، در نتیجه باید به حكم عقل در رشته‌‌ای كه تخصّص ندارد، به متخصّص و كارشناس همان رشته مراجعه كند و از گفتۀ او پیروی كند. مثلاً شخصی كه در علوم فضایی متخصّص است، هنگامی که مریض می‌‌شود، از آنجا که با بیماری‌‌ها و روش معالجۀ آنها آشنا نیست، به ناچار باید به پزشک متخصّص مراجعه كند. این پزشک است که دستور می‌‌دهد كه چند عدد از فلان قرص را باید بخورد و فلان آمپول را تزریق كند، چراکه متخصّص علوم فضایی، پیروی از گفتۀ پزشک را بر خود لازم می‌‌داند و به‌طور کلّی، هر کاری را که بخواهیم انجام دهیم و راه و روش آن را ندانیم، به خبرۀ همان كار مراجعه می‌‌كنیم و راه و چارۀ آن را از متخصّص همان حرفه می‌‌پرسیم و هر فنّ و صنعتی را كه بخواهیم یاد بگیریم، به شاگردی استادی می‌‌شتابیم كه در آن فنّ و صنعت، بصیر و توانمند است. شیوۀ آشنایی با احكام شرعی و شناخت حلال و حرام الهی نیز، به همین شکل است. بدین منظور، باید به فقیه كه متخصّص و كارشناس احكام دین است، مراجعه نمود.

ب. مدرک و منبع احکام الهی به‌طور عمده، قرآن كریم و احادیثی که از پیامبر اكرم و ائمّۀ معصومین روایت شده (که ثقلین نامیده می‌شوند) مى‌باشد.

ج. فهمیدن و به دست آوردن مطالب و معارفی که در قرآن مجید و روایات اهلبیت آمده، کار آسانی نیست و احتیاج به تخصّص و مهارت دارد و تا یک فرد در ادبیات عرب و علوم مختلف اسلامی از قبیل تفسیر قرآن، درایه و حدیث‌شناسی، رجال و شناخت راویان احادیث، اصول فقه، شناخت آراء و نظرات فقهای اسلام و... تخصّص و مهارت نداشته و به اصطلاح، با توفیق الهی به درجۀ اجتهاد و فقاهت نرسیده باشد، هرگز نمی‌‌تواند احکام خداوند متعال را از منابع خود استخراج کند. شما یک كتاب به نام رساله و توضیح المسائل را می‌‌بینید و شاید ندانید كه این رساله، محصول عمر یک فقیه است كه با توجّه به تخصّص خود و با زحمت‌‌های طاقت‌فرسا، آن را از منابع دینی استنباط كرده و در دسترس مردم گذاشته است.

با توجّه به آنچه بیان شد، لزوم مراجعه به فقها و عالمانی که راه اجتهاد و فقاهت را با وسعت و گستردگی خاصّی که دارد پیموده‌اند، واضح شده و مسألۀ تقلید از مجتهد به حکم عقل و منطق، ثابت می‌گردد و معلوم می‌شود كه تقلید به معنای پیروی كوركورانه (كه اسلام با تمام قوا با آن مبارزه كرده و قرآن مجید، آن را یكی از ناپسند‌‌ترین صفات انسانی معرّفی می‌‌كند) نمی‌‌باشد، بلكه تقلید به معنای مراجعۀ فرد غیر متخصّص در مسائل دینی، به متخصّص در دین است و می‌توان حدیث ذیل که از امام عسکری نقل شده را مؤیّد این مطلب دانست: «... فَأَمّا مَنْ کانَ مِنَ الفُقَهاءِ، صائِناً لِنَفْسِهِ، حافِظاً لِدیٖنِهِ، مُخٰالِفاً عَلیٰ هَواهُ، مُطیٖعاً لِأمْرِ مَوْلاهُ فَلِلْعَوٰامِ اَنْ یُقَلِّدُوْهُ...»؛ ^[19] ... و امّا هر کس از فقها که 1. دارای صیانت نفس باشد (مالک نفس خود و نگهبان آن باشد تا بتواند خویشتن را در مقابل هر‌ گونه انحراف و کج‌روی از صراط‌ مستقیم و مسیر بندگی خداوند متعال، مصون و ایمن نگاه بدارد)؛ 2. حافظ و نگهبان دین الهی باشد؛ 3. با هواهای نفسانی خود مخالفت کند؛ 4. مطیع فرمان خداوند متعال و مولای خویش باشد، بر مسلمانان است که از او تقلید کنند....

اکنون با توجّه به آنچه که ذکر گردید، روشن می‌‌شود كه اظهار نظر در مسائل دینی و احكام شرعی بر كسانی كه به رتبۀ اجتهاد نرسیده‌‌اند و با ادلّۀ احكام آشنایی ندارند، جایز نیست و بر مؤمنین و مؤمنات واجب است در تمام احكام دینی و مسائل شرعی به مراجع بزرگوار تقلید و اسلام‌‌شناسان مورد اعتماد، مراجعه نمایند.