شرایط تكلیف

انسان در صورتی که دارای شرایط خاصّی باشد، باید احکام و مقرّرات الهی را رعایت نماید. این شرایط، «شرایط تکلیف» نام دارد و در صورتی که هر یک از آنها نباشد، انسان مکلّف نمی‌باشد. از جملۀ آنها موارد زیر است:

· الف. عقل

شرط اوّل تكلیف، عقل و توان فكری مكلّف است و فردی كه مجنون و دیوانه است و از نظر فكری دارای توان لازم نیست، از نظر اسلام تكلیفی ندارد و تا چراغ عقل در درون انسان روشن نشده و قدرت تشخیص ایمان و كفر، حقّ و باطل، واجب و حرام را ندارد، تكلیفی به عهدۀ او نیست. عقل و توان فكری انسان، مبنای تكلیف و معیار محاسبه و مؤاخذۀ الهی است.

از امام باقرروایت شده است: «در روز قیامت، خداوند به اندازۀ عقلی كه در دنیا به بندگان داده است، در رسیدگی به حساب آنان دقّت به خرج می‌‌دهد». ^[20]

· ب. قدرت

دوّمین شرط تكلیف، قدرت، یعنی توانایی برای انجام كاری است كه خداوند آن را از انسان خواسته است. قرآن كریم در این‌‌باره می‌‌فرماید:

«لا یُكَلِّفُ اللّهُ نَفْساً إلّا وُسْعَها»؛ ^[21] خداوند هیچ كس را جز به اندازۀ توانش تكلیف نمی‌‌كند. در حدیث نقل شده است كه حضرت امام حسین دربارۀ این شرط می‌‌فرمایند: «خداوند طاقت كسی را نگرفت، مگر آنكه طاعت خود را از او برداشت و قدرت كسی را سلب نكرد، مگر اینكه تكلیف خود را از او برداشت». ^[22]

· ج. بلوغ

سوّمین شرط تكلیف، بلوغ مى‌باشد. بلوغ، پدیدۀ مباركی است كه انسان در سایۀ آن این شایستگی را پیدا می‌‌كند كه مورد توجّه خطاب الهی قرار گیرد و رعایت دستورات و فرمان‌های الهی بر او واجب شود و ارتكاب اموری كه از آن نهی شده بر او حرام گردد و با انجام وظایف دینی به خداوند متعال تقرّب جوید و در امتحان بندگی و تسلیم، سرافراز و سربلند گردد. دین مبین اسلام، نشانه‌‌هایی را برای بلوغ بیان نموده است كه توضیح آن در ادامه ذکر می‌شود.