سایر نمازهای مستحبی

مسأله 2065. نمازهای مستحبی غیر از نافله‌های شبانه‌روزی چند دسته‌اند:

بعضی از آنها در وقت خاصّی مثل ماه رمضان، یا برای سبب خاصّی مثل زیارت و یا به منظور رسیدن به امر به خصوصی (غایت خاصّی) مثل طلب باران مستحب می‌باشند.

بعضی دیگر از آنها لازم نیست در وقت خاص یا برای سبب یا غایت خاص و معیّنی خوانده شوند و می‌توان آنها را در هر وقتی و بدون سبب یا غایت خاص و معیّنی به‌جا آورد که از این دسته، برخی کیفیّت خاصّی دارند، مثل نماز جعفر طیّار و بعضی دیگر کیفیّت به خصوص و معیّنی ندارند، یعنی تنها به صورت دو رکعت نماز، بدون دستور خاصّی در هر وقت و حتّی بدون سبب خاص خوانده می‌شوند که به این گروه، «نافله‏های ابتدائی» می‏گویند.

در این بخش، چند نمونه از نمازهای مستحبی خاص و معروف ذکر می‌شود:

· نماز لیلة الدفن (نماز وحشت)

مسأله 2066. سزاوار است در شب اوّل قبر، دو ركعت نماز لیلة الدفن (نماز وحشت) برای میّت بخوانند و کیفیّت آن این است كه در ركعت اوّل بعد از حمد، یک مرتبه آیة الكرسیّ (آیات 255 تا 257 سورۀ مبارکۀ بقره) ^[518] و در ركعت دوّم بعد از حمد، ده مرتبه سورۀ «إنّا أَنْزَلْناه» را بخوانند و بعد از سلام نماز بگویند: «اللّهُمَّ صَلِّ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَابْعَثْ ثَوابَها إِلیٰ قَبْرِ فُلان» ^[519] و به جای كلمۀ فُلان، اسم میّت را بگویند.

شایان ذکر است، کیفیّت دیگری نیز برای نماز لیلة الدفن (نماز وحشت) نقل شده است که این‌طور می‌باشد: در رکعت اوّل بعد از حمد، دو مرتبه سورۀ توحید «قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد» و در رکعت دوّم بعد از حمد، ده مرتبه سورۀ «التکاثر» را بخوانند و بعد از سلام نماز بگویند: «اللهمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَابْعَثْ ثَوابَها إِلیٰ قَبْرِ فُلان» ^[520] و به جای کلمه فلان، اسم میّت را بگویند.

مسأله 2067. اگر بخواهند میّت را به شهر دوری ببرند، یا به جهت دیگر، دفن او به تأخیر بیفتد، در مورد کیفیّت اوّل خواندن نماز لیلة الدفن، باید آن نماز را تا شب اوّل قبر او به تأخیر بیندازند و امّا در مورد کیفیّت دوّم، ظاهر آن است که مستحب بودن آن اختصاص به اوّلین شب بعد از فوت دارد.

مسأله 2068. نماز لیلة الدفن (نماز وحشت) را هر موقع از شب می‌توان خواند، ولی بهتر است در اوّل شب بعد از نماز عشاء خوانده شود. ^[521]

مسأله 2069. اگر انسان نماز لیلة الدفن را بخواند، ولی آیة الکرسیّ یا سورۀ «إِنّا أَنْزَلْناه» یا قسمتی از آنها را سهواً نخواند یا کمتر از مقدار معیّن شده برای آن بخواند و محلّ تدارک آن بگذرد ^[522] مانند اینکه بعد از نماز متوجّه اشتباه خویش گردد، نماز خوانده شده کفایت از نماز لیلة الدفن نمی‌کند.

مسأله 2070. اگر فرد مبلغی را برای خواندن نماز لیلة الدفن بگیرد و فراموش کند نماز را در شب مقرّر شده برای آن بخواند، در این صورت برای وی جایز نیست بدون مراجعه به صاحب مال، در آن تصرّف کند؛

در صورت فوق، چنانچه مالکش را نشناسد، مال مذکور حکم مجهول المالک را دارد که باید از صاحبش فحص و جستجو کند و در صورتی که از پیدا کردن صاحبش ناامید شد، آن را از طرف وی به فقیر دارای شرایط استحقاق صدقه دهد و بنابر احتیاط واجب برای صدقه دادن از حاکم شرع یا نمایندۀ ایشان اجازه بگیرد؛

البتّه، اگر فرد از شواهد و قرائن بداند که مالک به تصرّف در آن مال با خواندن دو رکعت نماز یا خواندن قرآن و اهداء ثواب آن به میّت یا انجام عمل دیگر راضی است، می‌تواند با انجام این کار در مال تصرّف نماید.

· نماز استسقاء (طلب باران)

مسأله 2071. نماز استسقاء که براى آمدن باران مى­خوانند، دو رکعت است که کیفیّت خواندن آن مانند نماز عید فطر و قربان است. بنابراین، آنچه در مورد قرائت و تعداد تکبیرات و قنوت­ها در نماز عید گفته می­شود در مورد نماز استسقاء نیز جاری است ^[523] و بهتر است با جماعت‏ خوانده شود.

مسأله 2072. در قنوت‏های نماز استسقاء، هر دعایى مى‏توان خواند؛ ولى بهتر است دعایى خوانده ‏شود که در آن، از خداوند متعال، طلب باران شده باشد و قبل از هر دعا، صلوات بر پیامبر و آل او فرستاده شود.

مسأله 2073. نماز استسقاء سورۀ مخصوصى ندارد؛ ولى بهتر است بعد از خواندن سورۀ حمد، در ركعت اوّل آن، سورۀ «شمس» و در ركعت دوّم، سورۀ «غاشیه» را بخوانند یا در ركعت اوّل، سورۀ «أعلیٰ» و در ركعت دوّم، سورۀ «شمس» خوانده شود.

شایان ذکر است، حمد و سورۀ نماز استسقاء مستحب است بلند خوانده شود.

مسأله 2074. مستحبات دیگری که برای نماز استسقاء شمرده شده، از قرار ذیل است: ^[524]

1. مردم سه روز، روزه بگیرند و روز سوّم به صحرا روند و نماز بخوانند.

2. برای خواندن نماز استسقاء، غسل انجام شود.

3. روز سوّمی که برای خواندن نماز استسقاء بیرون می­روند، روز دوشنبه یا جمعه باشد.

4. در وقت نماز عید (یعنی از طلوع آفتاب تا اذان ظهر) خوانده شود، هرچند خواندن آن در وقت دیگر نیز کافی است.

5. زیر آسمان جمع شوند.

6. با حال وقار و خضوع و خشوع و رقّت و درخواست و پا برهنه باشند.

7. پیران و کودکان و چهارپایان را هم با خود ببرند، بچّه‏­ها را از مادران جدا کنند تا صداى گریه و ضجّه زیاد شود. ^[525]

8. جاى نظیف و پاکى براى نماز، انتخاب شود.

9. نماز استسقاء اذان و اقامه ندارد و بهتر است رجاءً قبل از نماز سه مرتبه «الصلاةَ» گفته شود.

10. وقتى نماز به پایان رسید، امام جماعت به منبر رود و عباى خود را پشت و رو بر دوش افکند و رو به قبله با صداى بلند، صد بار «اللّه أکبر» بگوید، سپس رو به مردم سمت راست کرده، صد بار بلند «سُبحانَ اللّه» بگوید، سپس به‏ مردم طرف چپ روى کرده و صد بار با صداى بلند «لاإلٰهَ إلّا اللّه» بگوید، سپس پشت به قبله رو به مردم کرده و صد بار بلند«الحَمْدُ لِلهِ» بگوید و مانعى ندارد که مردم هم با صداى بلند، این اذکار را به دنبال امام جماعت، تکرار کنند، چراکه رحمت و مغفرت را بهتر جلب مى­‏کند؛

آن گاه امام جماعت و مردم، دست‏ به دعا بردارند و در پیشگاه حقّ متعال بسیار ناله و التماس و دعا کنند؛

سپس امام جماعت، همانند نماز عید فطر و قربان دو خطبه بخواند و از خداوند متعال، طلب باران کند و بسیار دعا نماید و بهتر است از خطبه‏ها و ادعیه­ای که از معصومین نقل شده‏ استفاده شود، مانند آنچه از حضرت امیر المؤمنین ^[526] و امام سجّاد ^[527] نقل‏ شده است.

· نماز غفیله

مسأله 2075. «نماز غُفیله» یكی از نمازهای مستحبی است كه بین نماز مغرب و عشاء خوانده می‌شود، ^[528] ولی خود این نماز از نافله‏های شبانه‌روزی به شمار نمی‌‌آید، هرچند می‌توان آن را به عنوان نافلۀ مغرب به‌جا آورد به این صورت که فرد هر دو نماز را با هم نیّت کند و كیفیّت خواندن نماز غفیله این‌‌ گونه است كه:

در ركعت اوّل، بعد از حمد، باید به جای سوره، این آیه را بخوانند: «وَذَا النّوْنِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ فَنادیٰ في الظُّلُماتِ أَنْ لا إِلٰهَ إلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنّی كُنْتُ مِنَ الظّالِمیٖنَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَنَجَّیْناهُ مِنَ الغَمِّ وَكَذٰلِكَ نُنْجی الْمُؤْمِنینَ».

در ركعت دوّم، بعد از حمد به جای سوره، این آیه را بخوانند: «وَعِنْدَهُ مَفاتِحُ الغَیْبِ لا یَعْلَمُها إلّا هُوَ وَیَعْلَمُ ما فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إلّا یَعْلَمُها وَلا حَبَّةٍ فیٖ ظُلُماتِ الْأَرْضِ وَلا رَطْبٍ وَلا یابِسٍ إلّا في كِتابٍ مُبیٖنٍ»؛

در قنوت بگویند: «اللّهُمَّ إِنّی أَسْأَلُكَ بِمَفاتِحِ الغَیْبِ الَّتیٖ لا یَعْلَمُها إلّا أَنْتَ أَنْ تُصَلّیَ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تَفْعَلَ بي كَذا وَكَذا» و به جای كلمه كَذا وَ كَذا، حاجت‌‌های خود را ذکر نمایند و بعد بگویند: «اللّهُمَّ أَنْتَ وَليُّ نِعْمَتي وَالقادِرُ عَلیٰ طَلِبَتي تَعْلَمُ حاجَتي، فَأَسْأَلُكَ بِحَقّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَعَلیْهِمُ السَّلامُ لَمّا قَضَیْتَها لي»، سپس حاجت‌‌های خود را از خداوند متعال در خواست نمایند.

· نماز اوّل ماه

مسأله 2076. از جمله نمازهای مستحبی خواندن دو ركعت نماز، در روز اوّل هر ماه قمری می‌باشد که آن را «نماز اوّل ماه» می‌نامند.

کیفیّت انجام آن به این گونه است که نمازگزار در ركعت اوّل این نماز، بعد از حمد، سی مرتبه سورۀ‌ «قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد» و در رکعت دوّم بعد از حمد، سی مرتبه سورۀ «إِنّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَةِ الْقَدْر» بخواند و بعد از نماز به مقدار توانایی صدقه بدهد و خواندن این نماز در هر وقت از روز اوّل ماه جایز است.

همچنین، خواندن آیات ذیل بعد از این نماز، مستحب شمرده شده است:

«بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحیٖمِ وَما مِنْ دابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إلّا عَلَی اللّهِ رِزْقُها وَیَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَمُسْتَوْدَعَها کُلٌّ فِي کِتابٍ مُبینٍ؛ بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحیٖمِ وَإنْ یَمْسَسْكَ اللّهُ بِضُرٍّ فَلا کاشِفَ لَهُ إلّا هُوَ وَإنْ یُرِدْكَ بِخَیْرٍ فَلا رادَّ لِفضْلِه یُصیٖبُ بِهِ مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَهُوَ الغَفُورُ الرَّحیٖمُ؛ ^[529] بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحیٖمِ سَیَجْعَلُ اللّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْراً ما شاءَ اللّهُ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللّهِ حَسْبُنا اللّهُ وَنِعْمَ الوَکیٖلُ وَاُفَوِّضُ أَمْري إِلَی اللّهِ إِنَّ اللّهَ بَصیٖرٌ بِالعِبادِ لا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنّي کُنْتُ مِنَ الظّالِمیٖنَ رَبِّ إِنّي لِما أَنْزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَیْرٍ فَقیٖرٌ رَبِّ لا تَذَرْني فَرْداً وَأَنْتَ خَیْرُ الوارِثیٖنَ».

· نماز استخاره

مسأله 2077. نماز استخاره از نمازهای مستحبی است که برای طلب خیر از خداوند متعال در هنگام اقدام به امری مانند ازدواج، مسافرت و... خوانده می­شود و به صورت­های مختلف در روایات توصیه شده است، چند نمونه از آنها در ذیل ذکر می­شود:

در کیفیّت نماز استخاره از امام صادق روایت شده که فرمودند: «دو رکعت نماز بخوان و بعد از آن از خداوند متعال طلب خیر نما، ^[530] پس سوگند به خدا هیچ مسلمانی از خدا طلب خیر نکند، مگر آنکه خداوند متعال برای او حتماً خیر قرار می­دهد». ^[531]

از مُرازم نقل شده که امام صادق فرمودند: «هنگامی که فردی از شما قصد انجام کاری را داشت، دو رکعت نماز بخواند، سپس حمد و ثنای خداوند متعال را به‌جا آورد و صلوات بر محمّد و آل محمّد بفرستد و بگوید: «اللَّهُمَّ إِنْ كَانَ هٰذَا الْأَمْرُ خَيْراً لي في ديني وَدُنْيَايَ فَيَسِّرْهُ لي وَقَدِّرْهُ لي وَإِنْ كَانَ غَيْرَ ذٰلِكَ فَاصْرِفْهُ عَنّي».

مُرازم می­گوید: از حضرت پرسیدم چه سوره­ای (بعد از حمد) در این دو رکعت نماز بخوانم؟ امام صادق فرمودند: هر سوره­ای کافی است و اگر خواستى «قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد» و «قُلْ ياٰ أَيُّها الْكافِرُون» در آن دو ركعت بخوان و خواندن «قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد» معادل خواندن يک سوّم قرآن است. ^[532]

از زراره نقل شده که می­گوید به امام باقر عرض کردم: هنگامی که خواستم کاری را انجام دهم و قصد استخاره داشتم چه بگویم. امام باقر فرمودند: در این هنگام روز سه‌شنبه و چهار‌شنبه و پنچ‌شنبه را روزه بگیر، سپس در روز جمعه در مکان نظیفی دو رکعت نماز بخوان و بعد از اتمام نماز رو به آسمان کرده و بگو:

«اللَّهُمَّ إِنّي أَسْأَلُكَ بِأَنَّكَ عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ الرَّحْمَنُ الرَّحيمُ أَنْتَ عَالِمُ الْغَيْبِ، إِنْ كَانَ هَذَا الْأَمْرُ خَيْراً (لي) فيمَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُكَ فَيَسِّرْهُ لي وَبَارِكْ لي فيهِ وَافْتَحْ لي بِهِ، وَإِنْ كَانَ ذٰلِكَ لي شَرّاً فيمَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُكَ فَاصْرِفْهُ عَنّي بِمَا تَعْلَمُ، فَإِنَّكَ تَعْلَمُ وَلَا اعلم وَتَقْدِرُ وَلَا أَقْدِرُ وَتَقْضي وَلَا أَقْضي وَأَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ» و این دعا را صد مرتبه تکرار می­نمایی. ^[533]

· نماز جعفر طيّار

مسأله 2078. نماز جعفر طیّار از نمازهای مستحبی مهمّ و ارزشمند است که با سندهای فراوانی نقل شده است و آن را «نماز تسبيح» و «نماز حَبْوَه» نيز گويند و در حلّ مشکلات دنیا و آخرت مؤثّر است.

مسأله 2079. نماز جعفر طیّار مجموعاً چهار ركعت (دو نماز دو رکعتی) است و نمازگزار در هر ركعتی حمد و سوره خوانده و بعد از آن، پانزده مرتبه می‌گويد: «سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ لِلهِ وَلا إِلٰهَ إِلَّا اللّهُ وَاللّهُ أَكْبَرُ» و همین ذکر شریف (تسبیحات اربعه) را در رکوع ده مرتبه و پس از سر‌برداشتن از رکوع ده مرتبه و در سجدۀ اوّل ده مرتبه و پس از سر برداشتن از سجدۀ اوّل در حال نشسته ده مرتبه و در سجدۀ دوّم ده مرتبه و پس از سر برداشتن از سجدۀ دوّم و پیش از برخاستن ده مرتبه بگوید. بنابراین، در یک رکعت (75) مرتبه این ذکر شریف گفته می‌شود.

رکعت دوّم نیز مانند رکعت اوّل انجام می‌گردد (ده مرتبه آخر تسبیحات رکعت دوّم بعد از سجدۀ دوّم و قبل از تشهّد و سلام خوانده می‌شود).

دو رکعت دیگر نماز جعفر طیّار هم مطابق دو رکعت اوّل خوانده می‌شود. بنابراین، عدد تسبيحات در مجموع نماز جعفر طیّار، سيصد مرتبه می‌شود و در ركعت دوّم از هر دو نماز، خواندن قنوت مستحب است.

مسأله 2080. به‌جا آوردن نماز جعفر طیّار در هر وقت از روز يا شب جايز است؛ ولی افضل اوقات آن روز جمعه است، وقتی كه آفتاب بالا آمده باشد و خواندن آن در شب نيمۀ‌ شعبان نیز سنّت مؤكَّد است.

مسأله 2081. در نماز جعفر طیّار خواندن سورۀ خاصّی شرط نیست، ولی بهتر است در ركعت اوّل، سورۀ «الزلزلة» و در رکعت دوّم سورۀ «‌العادیات»‌ و در رکعت سوّم سورۀ «النصر» و در رکعت چهارم سورۀ «التوحید» خوانده شود.

مسأله 2082. جایز است فرد در رکوع و سجود به جای گفتن ذکر واجب رکوع و سجده به گفتن تسبیحات مذکور اکتفا نماید، هرچند احتیاط مستحب است كه علاوه بر تسبيحات مخصوص اين نماز در رکوع و سجده، ذكر ركوع و سجود را نیز بگوید و نمازگزار می‌تواند ذكر رکوع و سجده را قبل از تسبيحات يا بعد از آن به‌جا آورد.

مسأله 2083. هر گاه فرد عجله داشته باشد جايز است تسبيحات نماز جعفر طیّار را بعد از نماز به‌جا آورد. همچنین، اگر فرد حاجت ضروری دارد، جايز است بين دو نماز فاصله بیندازد، بدین صورت که دو رکعت از نماز جعفر طیّار را بخواند، سپس دنبال حاجت خود برود و بعد از آن، دو ركعت ديگر را انجام دهد.

مسأله 2084. اگر انسان بعضی از تسبيحات يا تمام آن را در محلّی از نماز فراموش كند و در محلّ ديگر متذكّر شود، علاوه بر انجام تسبیحات مربوط به همان محل، رجاءً تسبیحات فراموش شده محلّ قبلی را نیز تدارک نماید و اگر بعد از نماز یادش بیاید رجاءً تسبیحات فراموش شده را قضا نماید.

مسأله 2085. مستحب است نمازگزار در سجدۀ دوّم از ركعت چهارم نماز جعفر طیّار بعد از تسبيحات بگويد:

«يٰا مَنْ لَبِسَ الْعِزَّ وَالْوَقٰارَ يٰا مَنْ تَعَطَّفَ بِالْمَجْدِ وَتَكَرَّمَ بِهِ يٰا مَنْ لٰا يَنْبَغي التَّسْبيحُ إِلّٰا لَهُ، يٰا مَنْ أَحْصَیٰ كلَّ شَي‌ءٍ عِلْمُهُ يٰا ذَا النِّعْمَةِ وَالطَّوْلِ يٰا ذَا الْمَنِّ وَالْفَضْلِ يا ذَا الْقُدْرَةِ وَالْكَرَمِ، أَسْأَلُكَ بِمَعٰاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِكَ وَبِمُنْتَهَی الرَّحْمَةِ مِنْ كِتٰابِكَ وَبِاسْمِكَ الأَعْظَمِ الأَعْلَیٰ وَكَلِمٰاتِكَ التّٰامَّةِ، أَنْ تُصَلّيَ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تَفْعَلَ بي كَذٰا وَكَذٰا» و به جای كذا و كذا، حاجات خود را از خداوند متعال بخواهد.

مسأله 2086. انسان می­تواند نماز جعفر طیّار را به جای نوافل شبانه‌روزی ادایی يا قضایی محسوب نماید؛ بدین صورت که نماز را هم به نيّت نافله و هم به نیّت نماز جعفر به‌جا آورد؛ مثلاً اگر بخواهد هم نماز شب بخواند و هم نماز جعفر طیّار چنین نیّت نماید: نماز می‌خوانم قربةً إلی اللّه به نیّت نماز شب و نماز جعفر طیّار.