اهمّیت فراگیری احکام

یکی از مهم‌ترین واجبات دین مبین اسلام كه از اهمّیت ویژه‌‌ای برخوردار می‌باشد، فراگیری احکام دین است كه درک و فهم درست نسبت به مسائل آن و عمل بر طبق آن، تضمین كنندۀ سعادت انسان است.

كسی كه اسلام را به عنوان دین خود بر می‌گزیند، باید برنامه‌‌های آن را به‌طور كامل در همۀ قلمروهای زندگی خود بپذیرد و رفتار و عملكرد خویش را مطابق با احكام دین تنظیم نماید.

انجام چنین تكلیفی، می‌‌طلبد فرد مسلمان نسبت به مقدار مورد نیازش از احكام دین، كه به آن احتیاج دارد و برایش پیش می‌آید، شناخت پیدا كند تا بتواند آن را در زندگی خود اجرا نماید.

بر این اساس، قرآن كریم و روایات ائمّۀ هدیٰ بر این موضوع تأکید بسیار نموده و همگان را به یاد گرفتن احکام دین تشویق و ترغیب كرده‌‌اند و از ضررهای فراوان آشنا نبودن با احكام الهی بر حذر داشته‌‌اند.

در حدیث نقل شده است كه امام صادق فرمودند: «فرا گرفتن یک حدیث دربارۀ حلال و حرام از شخصی راستگو، برای تو بهتر از دنیا و زر و سیم‌‌های آن است». ^[1]

همچنین، روایت شده مردی به امام صادق† عرض كرد: فرزندی دارم كه دوست دارد مسائل حلال و حرام را از شما بپرسد و از مطالبی كه اهمّیت ندارد و استفاده‌ای برایش ندارد، پرسش نمی‌‌كند. حضرت صادق فرمودند: «آیا بهتر از حلال و حرام سؤالی هست كه مردم بپرسند؟». ^[2] در حدیث دیگر نقل شده است كه حضرت صادق فرمودند: «در دین خدا دانا و فقیه شوید و مانند اعراب زمان جاهلیّت نباشید (كه از احکام خدا و معارف دینی بی‌خبر بودند). سپس حضرتش فرمودند: کسی که در دین خدا دانا و بصیر نگردد، خداوند متعال در روز قیامت، هرگز به او نظر لطف نمی‌افکند و بر پاکیزگی اعمالش مهر تأیید نمی‌گذارد». ^[3]

همچنین، از امام صادق روایت شده که رسول اکرم فرمودند: «من از مسلمانی که هفته‌‌ای یک روز را برای آشنایی با امر دینش و پرسش از (معارف و احكام) آن اختصاص نمی‌‌دهد، منزجر و بیزارم». ^[4]

در حدیث نقل شده است كه امام صادق فرمودند: «لقمان در اندرز به فرزندش فرمود: فرزندم! در روزها و شب‌‌ها و ساعات زندگی خود، بهره‌‌ای برای تحصیل علم در نظر بگیر، زیرا تو هرگز برای خودت ضایعه‌‌ای مانند ترک علم نخواهی یافت». ^[5]

همچنین، روایت شده كه امام صادق فرمودند: «كسی كه بدون علم و آگاهی اعمالش را انجام دهد، مانند فردی است که به سمت سرابی در بیابان حركت كند، لذا هر چه تندتر برود، از مقصدش دورتر می‌‌شود». ^[6]

نکتۀ مهمّ دیگر این است که در روایات معصومین، موضوع «تفقّه در دین»، یعنی داشتن شناخت کامل دربارۀ دین و بصیر و بینا بودن نسبت به احکام و معارف آن، مورد توصیه و تأکید بسیار قرار گرفته است.

روایت شده كه امام كاظم در این باره فرمودند: «در دین خدا فقیه و دانا شوید، زیرا فقه كلید بصیرت و شناخت است و مایۀ كامل شدن عبادت و وسیلۀ رسیدن به مقامات بلند و مراتب عالی دینی و دنیایی است. برتری فقیه بر عابد، همچون برتری خورشید بر ستارگان است و هر كس در دین خود دانا و فقیه نشود، خداوند عملی را از او نمی‌‌پسندد». ^[7]

همچنین، روایت شده كه امیر المؤمنین فرمودند: «اگر خواستی دانا شوی، در دین خدا فقیه و دانا شو». ^[8]

در حدیث نقل شده است كه پیامبر خدا فرمودند: «خداوند، به چیزی برتر از آگاهی دینی و فهم دین عبادت نشده است». ^[9]

همچنین، نقل شده كه امام صادق فرمودند: «هنگامی که خداوند خیر و سعادت بنده‌ای از بندگان خود را بخواهد، او را نسبت به دین، بصیر و بینا می‌‌سازد». ^[10]

در روایت دیگری، امام صادق فرمودند: «هنگامی که خداوند متعال می‌خواهد قوم و گروهی را به خیر و صلاح و موفقیّت برساند، آنان را در شناخت دین، بصیر و بینا قرار می‌‌دهد...». ^[11]

بدیهی است كه انسان نمی‌‌تواند در فراگیری مسائل دین كوتاهی كرده و به بهانۀ ندانستن مسأله، از عمل به تكالیف الهی كه ابلاغ شده، شانه خالی كند. از امام صادق روایت شده است:

«... خداوند، روز قیامت از كسی كه به تكلیف خود عمل نكرده، می‌‌پرسد: آیا تكلیف خود را می‌‌دانستی؟ اگر بگوید: می‌‌دانستم، به او خطاب می‌‌شود چرا به آنچه می‌‌دانستی عمل نكردی؟ و اگر بگوید: نمی‌‌دانستم، به او خطاب می‌‌شود چرا یاد نگرفتی تا عمل كنی؟...». ^[12]