شرایط صحیح بودن اعتكاف

برای آن‌که اعتکاف صحیح باشد، لازم است شرایطی رعایت شود که در مسائل بعد، به صورت مختصر ذکر می‌شود:

· شرط اوّل تا چهارم: معتکف، مسلمان و عاقل باشد، اعتکاف را به قصد قربت انجام دهد و حدّاقل سه روز باشد

مسأله 271. کسی که اعتکاف می‌کند (معتکف)، باید مسلمان و عاقل باشد، ولى در اعتكاف، بلوغ شرط نيست و اعتكاف بچّۀ ممیّز هم صحیح است.

نيز لازم است معتكف از آغاز تا پایان اعتکاف، همان طور که در جلد اول مبحث نیّت وضو ذکر شد، قصد قربت و اخلاص داشته باشد و طوری که در مسألۀ «269» ذکر شد، حدّاقل سه روز معتکف باشد.

· شرط پنجم: معتکف روزه باشد

مسأله 272. اعتكاف كننده باید در ایّام اعتکاف، روزه باشد‌‌. بنابراین، كسی كه نمی‌تواند روزه بگیرد، مریض و زن حائض و نفساء، اعتكافشان صحیح نیست؛

البتّه روزه در ایّام اعتكاف، لازم نیست مخصوص اعتكاف باشد؛ بلكه هر روزه‌ای باشد - حتّی روزۀ استیجاری، مستحبی و قضا - كافی است.

شایان ذکر است، در مدّتی که معتکف روزه است، هر کاری که روزه را باطل می‌کند، باعث باطل شدن اعتکاف نیز می‌شود.

· شرط ششم و هفتم: اعتکاف در مساجد چهارگانه یا در مسجد جامع بوده و در یک مسجد انجام شود

مسأله 273. اعتکاف در مسجد الحرام یا مسجد النّبی یا مسجد كوفه یا مسجد بصره صحيح مى­باشد و نیز اعتكاف در مسجد جامع هر شهر صحیح است؛ مگر در زمانی كه امامت آن مسجد اختصاص به فرد غیر عادل داشته باشد كه در این هنگام، بنابر احتیاط واجب، اعتكاف صحیح نیست.

منظور از «مسجد جامع»، مسجدی است كه اختصاص به محلّه یا منطقۀ خاص یا گروه خاصّی نداشته باشد و محلّ اجتماع و رفت و آمد مردم مناطق و محلّات مختلف شهر باشد.

شايان ذكر است، مشروع بودن اعتکاف در سایر مساجد - غیر از مساجدی که ذکر شد - ثابت نیست؛ ولى انجام آن رجاءً و به امید مطلوب بودن، اشکال ندارد؛ امّا در جایی که مسجد نیست و مثلاً حسینیّه است، اعتکاف عمل مشروع نمی‌باشد. بنابراین، به قصد رجاء هم انجام نشود.

مسأله 274. اعتکاف باید در یک مسجد انجام شود. بنابراین، یک اعتكاف را نمی‌توان در دو مسجد انجام داد، چه جدا از هم باشند یا متّصل به هم باشند؛ مگر به گونه‌‌ای به هم متّصل باشند كه عرفاً یک مسجد حساب شوند.

مسأله 275. اگر‌ اعتكاف ‌كننده بر فرش غصبی در مسجد بنشیند و از غصبی بودن فرش آگاه باشد، معصیت كرده، ولی اعتكافش باطل نمی‌شود و اگر كسی به مكانی در مسجد سبقت گرفته و جا گرفته باشد و اعتكاف كننده، آن مكان را از او بدون رضایتش بگیرد هرچند گناهكار است، ولی اعتكافش صحيح است.

· شرط هشتم: اعتکاف با اجازۀ كسی كه اجازه‌اش شرعاً معتبر است، باشد

مسأله 276. اعتکاف باید با اجازۀ كسی كه اجازۀ او شرعاً معتبر است، باشد. بنابراین، در مواردی که توقّف فرد در مسجد، بدون اجازه یا رضایت دیگری حرام است، اعتکاف نیز باطل می‌باشد؛

مثلاً اگر اعتکاف باعث اذیّت والدین باشد و این اذیّت، از روی دلسوزی آنان باشد یا اینکه زن بدون اجازۀ شوهر از منزل خارج و معتکف شده باشد، چنین اعتکافی باطل است. ^[112]

· شرط نهم: معتکف در مکان اعتکاف باقی بماند و از آن خارج نشود مگر در مواردی که خروج، شرعاً جایز است

مسأله 277. معتکف در مدّت اعتکاف باید در مسجد بماند و جز برای امور ضروری از مسجد خارج نشود و اگر برای کار ضروری - که در مسأله بعد ذکر می‌شود - خارج شود، بیشتر از زمانی که برای آن کار لازم است، خارج از مسجد نماند.

مسأله 278. مواردی که خارج شدن از محلّ اعتکاف برای آن جایز و در بعضی از آنها واجب است، از این قرار می‌باشد:

1. ضرورت‌هایی که چاره‌ای جز انجام آن نیست؛ مثل تخلّی (دستشویی رفتن).

2. غسل جنابت. ^[113]

3. غسل استحاضه. ^[114]

4. وضو برای نماز واجب ادا ^[115] یا غسل واجب غیر جنابت در صورتی که انجام غسل یا وضو در مسجد مانع داشته ^[116] یا امکان نداشته‌ باشد. ^[117]

5 تا 8. تشییع جنازه، تجهیز میّت، عیادت مریض، نماز جمعه. ^[118]

9. هرآنچه ضرورت عرفی به حساب می‌آید. ^[119]

در غیر موارد ذکر شده، خارج شدن از مسجد اگر برای کاری باشد که انجام دادن آن بهتر از انجام ندادنش باشد، مثل غسل یا وضوی مستحبّی، محلّ اشکال و احتیاط می‌باشد.

مسأله 279. خروج معتكف از مسجد برای آوردن وسايل مورد احتياجش در فرضی كه می‌تواند فرد غير معتكفی را برای آوردن آن وسايل مأمور نمايد، جايز نيست.

مسأله 280. اگر معتكف برای موارد مذکور در مسألۀ «278» از مسجد خارج شود، ولی مدّت خروجش طولانی‌گردد، به گونه‌ای‌كه صورت اعتكاف از بین برود، اعتكافش باطل است، هرچند خروجش از روی إكراه، اجبار، فراموشی، ضرورت یا اضطرار باشد.

مسأله 281. اگر معتکف، عمداً و با اختیار در غیر موارد مجاز، از محلّ اعتکاف خارج شود، اعتکافش باطل می‌شود، هرچند مدّت خروجش کوتاه باشد طوری که صورت اعتکاف از بین نرود. همچنین است حکم، اگر خروج مذکور به علّت ندانستن حکم شرعی (جهل به حکم) یا از روی فراموشی باشد؛

امّا اگر به اکراه یا اجبار یا اضطرار خارج شود، اعتکاف وی باطل نمی‌شود؛ مگر در موردی که در مسألۀ «280» ذکر شد.

مسأله 282. اگر خارج شدن از مسجد بر معتکف واجب باشد، ولی خارج نشود، گناهکار است، امّا اعتکافش باطل نمی‌شود؛ مانند اداى بدهی كه طلبكار شرعاً حقّ مطالبۀ آن را دارد و پرداخت آن متوقّف بر خروج از محلّ اعتكاف باشد. ^[120]

مسأله 283. در مواردی که خارج شدن از مسجد مجاز است، معتکف نباید بیش از مقدار نیاز بیرون مسجد بماند و در خارج از مسجد، در صورت امکان، نباید در روز، زیر سایه بنشیند؛ ^[121]

ولی اگر انجام آن کار، جز با نشستن معتکف زیر سایه انجام نمی‌شود، اشکال ندارد و بنابر احتیاط واجب بعد از انجام آن کار و رفع نیاز نباید بنشیند؛ مگر آنکه ضرورتی پیش آید؛

البتّه معتکف می‌تواند در مواردی که خارج شدن از مسجد مجاز است، زیر سایه راه برود، هرچند احتیاط مستحب ترک آن است.

مسأله 284. در هنگام خارج شدن از مسجد در موارد مجاز، بنابر احتیاط واجب، لازم است کوتاه‌ترین مسیر در رفت و برگشت انتخاب شود؛ مگر آنکه انتخاب مسیر دورتر، باعث شود مدّت کمتری خارج از مسجد باشد، که در این صورت باید از آن راه برود.

مسأله 285. انسان می‌تواند از آغاز، هنگام نیّت اعتكاف، در غیر اعتكاف واجب معیّن، شرط كند كه اگر مشكلی پیش آمد، اعتكاف را رها كند.

بنابراین، وی می‌‌تواند با قرار دادن این شرط، در وقت پیش آمدن مشکل و مانع، اعتكاف را - حتّی در روز سوّم - رها کند و اشكالی هم ندارد؛ امّا اگر معتكف شرط كند بدون پیش آمدن هیچ علّتی بتواند اعتكاف را قطع نماید، بنابر احتیاط واجب چنین شرطی صحیح به حساب نمی‌آید.

شایان ذكر است، قرار دادن این شرط (شرط رها کردن اعتکاف در بین آن در صورت بروز مانع) بعد از شروع اعتكاف یا قبل از شروع آن صحیح نیست؛ بلكه باید همزمان و مقارن با نیّت اعتكاف باشد.

· شرط دهم: کارهایی که بر معتکف حرام است را ترک کند

مسأله 286. معتکف، برای صحیح بودن اعتکافش لازم است از کارهایی که در ادامه ذکر می‌شود، پرهیز نماید. آن کارها عبارت هستند:

1. بوییدن بوی خوش.

2. جماع و آمیزش با همسر.

3. استمناء و لمس و بوسیدن از روی شهوت (بنابر احتیاط واجب).

4. مجادله كردن.

5. خرید و فروش.

شایان ذکر است، انجام موارد فوق علاوه بر اینکه باطل کننده اعتکاف می‌باشد، در صورتی که اعتکاف، واجب معیّن باشد، بنابر فتویٰ حرام است و اگر اعتکاف، واجب معیّن نباشد، در مورد جماع باز هم بنابر فتویٰ و در بقیّۀ موارد، بنابر احتیاط واجب جایز نیست.

مسأله 287. برای معتكف بوییدن «عطریّات» - چه از بوییدنش لذّت ببرد و چه لذّت نبرد - جایز نیست و بوییدن «گیاهان خوشبو» در صورتی كه از بوییدن آن لذّت می‌برد، جایز نیست و اگر از بوییدن آن لذّت نمی‌برد اشكال ندارد.

همچنین، معتكف می‌تواند از مواد شویندۀ معطّر و خوشبو از جمله صابون مایع یا جامد، شامپو، خمیر دندان خوشبو استفاده نماید و در مساجدی كه معمولاً غیر معتكفین عطر می‌زنند، استشمام بوی عطر آنان جایز نیست؛ ولی احساس بوی عطر، ظاهراً مانعی ندارد و لازم نیست بینی خود را بگیرد.

مسأله 288. در حال اعتكاف جدال بر سر مسائل دنیوی یا دینی، در صورتی كه به قصد غلبه بر طرف مقابل و اظهار فضیلت و برتری باشد، حرام است؛ امّا اگر به قصد اظهار حقّ و روشن شدن حقیقت و برطرف كردن خطا و اشتباه طرف مقابل باشد، حرام نیست. بنابراین، ملاک، قصد و نیّت معتكف است.

مسأله 289. در حال اعتكاف، خرید و فروش و بنابر احتیاط واجب، هر نوع داد و ستدی مانند اجاره، مضاربه، معاوضه و... حرام است، هرچند معاملۀ انجام شده، صحیح می‌باشد؛

البتّه اگر معتکف برای تهیّه مواد خوراکی یا سایر احتیاجات اعتکاف، ناچار به خرید و فروش شود و راه دیگری برای تهیّه آن نداشته باشد، ^[122] خرید و فروش اشکال ندارد.

مسأله 290. اگر معتكف «محرّمات اعتكاف» را عمداً و با وجود اطلاع از حکم شرعی انجام دهد، یا آنکه به علّت ندانستن مسأله مرتکب شود، امّا در ندانستن و جهل معذور نبوده و جاهل مقصّر باشد، اعتكافش باطل می‌شود؛

ولی اگر از روی فراموشی یا سهو باشد یا آنکه به علّت ندانستن مسأله مرتکب آن شده و در ندانستن آن جاهل قاصر بوده، اعتکافش صحیح می‌باشد.