تعریف و شرایط تقاصّ

مسأله 1049. اگــر فــرد مـال شخصــی را بدون اجازۀ وی، در ازای مال خــود (مانـــنــد طلبی که از وی داشته) تصاحب نماید، این عمل «تقاصّ» نامیده می‌شود.

مسأله 1050. فردی که از دیگری طلبکار است، با وجود شرایط ذیل می­تواند بدون رضایت و اجازۀ بدهكار طلب خویش را از مال وی تقاصّ نماید:

1. بدهكار از بدهی خود به طلبكار اطلاع داشته باشد؛

2. بدهكار توانایی پرداخت بدهی­اش به طلبكار را داشته باشد ^[977] و با وجود مطالبۀ طلبكار، از پرداخت آن امتناع ‌ورزد یا امروز و فردا كند؛ ^[978]

3. طلب مذكور بدون مدّت (حالّ) بوده، یا مدّت آن فرا رسیده باشد؛

4. حقّ شخص ثالثی به مال مورد تقاصّ تعلّق نگرفته باشد که مانع از تقاصّ شود. بنابراین، تقاصّ نمودن از مالی كه بدهكار آن را به صورت «گرو» و «رهن شرعی» نزد دیگری قرار داده جایز نیست.

شایان ذکر است، طلبكار با وجود شرایط مذکور، می‌تواند - هرچند بدون اذن حاكم شرع - از اموال بدهكار تقاصّ نماید، اگر چه مال مورد تقاصّ از لحاظ جنس با طلب وی متفاوت باشد. ^[979]