اقسام امانت

مسأله 1196. اموالی که به صورت امانت در دست انسان قرار می‌گیرد و فرد نسبت به آن حکم «امین» پیدا می‌کند و اصطلاحاً گفته می‌شود فرد نسبت به آن مال «ید امانی» دارد، دو نوع است؛ «امانت مالکی» و «امانت شرعی» که در مسائل بعد توضیح داده می‌شود.

· امانت مالکی

مسأله 1197. «امانت مالکی» مالی است که با اذن و اجازۀ خود مالک، در اختیار انسان قرار گرفته و مالک، فرد را نسبت به آن امین به حساب آورده است.

فرقی نمی‌کند که مالک، مال خود را فقط برای نگهداری به انسان داده باشد مانند «ودیعه» - که در این فصل احکام آن بیان می‌شود - یا اینکه آن را به جهت دیگری مانند «عاریه یا مضاربه یا اجاره» در اختیار فرد قرار داده باشد؛

در تمام موارد مذکور در حقیقت، مالک، مراقبت از مال را بر عهدۀ طرف مقابل قرار داده است.

· امانت شرعی

مسأله 1198. «امانت شرعی» مالی است که با اذن و اجازۀ مالک در دست شخص قرار نگرفته و در حقیقت، مالک وی را نسبت به مال خود امین به حساب نیاورده؛ امّا این امر به صورت غاصبانه و مانند آن نیز صورت نگرفته است؛

برای روشن شدن مطلب، برخی از موارد «امانت شرعی» به عنوان مثال ذکر می‌شود:

الف. مال فردی از طریق عوامل طبیعی مثل باد و سیل به دست انسان برسد؛

ب. مالک، مالی را به انسان بدهد در حالی که هر دو طرف از آن بی‌اطلاع بوده‌اند؛

مثل اینکه فرد پس از تحویل گرفتن صندوقی که خریده، بفهمد یکی از اموال فروشنده در آن قرار دارد یا اینکه فروشنده یا خریدار به جهت اشتباه در محاسبات، مالی را بیش از حقّ دیگری به او داده باشد.

ج. مال با اجازۀ شرعی در دست انسان قرار گرفته باشد؛

مثل اینکه فرد مال گمشده‌ای را در موارد مجاز ^[1065] بردارد یا مالی را برای رساندن به صاحبش از دست دزد یا غاصب بگیرد، یا در جایی که مال در دست بچّه یا دیوانه‌ای در معرض از بین رفتن باشد، انسان آن را برای نگهداری از او بگیرد و همین طور در موارد دیگری که مال فردی که اموالش مورد احترام است، در معرض از بین رفتن قرار گرفته باشد.

مسأله 1199. انسان باید در حفظ و نگهداری امانت شرعی - همانند امانت مالکی - بکوشد و اگر صاحب آن (امانت شرعی) را می‌شناسد، باید در اوّلین زمان ممکن مال را به وی یا ولیّ شرعی یا وکیلش برساند، یا آنها را مطّلع نماید تا هر وقت بخواهند مال را در اختیار آنان قرار دهد؛ ^[1066] چه اینکه صاحب مال آن را مطالبه کرده باشد یا نه؛

امّا اگر صاحب مال را نمی‌شناسد، با توجّه به نوع مال، باید به دستوری که برای مال «مجهول ‌المالک» یا «گمشده» در فصل «مال پیدا شده» ذکر می‌شود، عمل نماید.