احکام وفای به نذر و تخلّف از عمل به آن

مسأله 1205. در وفای به نذر و تخلّف از عمل به آن، احکامی که برای قسم در مسائل «1173» تا «1179» ذکر شده جاری میشود، مگر در مورد نذر روزه و نماز که در صورت عمل نکردن به آن با توضیحی که در مسائل بعد بیان میشود، قضای نذر نیز واجب می‌شود؛

بنابراین، اگر کسی عمداً به نذر خود عمل نکند، گناهکار است و کفّارۀ تخلّف از نذر بر وی واجب می­شود که مقدار و کیفیّت آن، مانند کفّارۀ تخلّف از قسم است که در مسألۀ «1176» بیان شد. ^[687]

مسأله 1206. فردی که نذر کرده روز معیّنی را روزه بگیرد، چنانچه بدون عذر یا به جهت سفر (هر چند سفر غیر ضروری) ^[688] یا مریضی، آن روز را روزه نگیرد، باید قضای آن را به جا آورد. ^[689]

مسأله 1207. زنی که نذر کرده روز معیّنی (مثل نیمۀ ماه رجب) را روزه بگیرد، چنانچه آن روز اتّفاقاً با ایّام حیض یا نفاس وی مصادف گردد، واجب است قضای آن روز را به‌جا آورد.

مسأله 1208. اگر فرد نذر کند مثلاً تا یک سال، هر هفته روزهای جمعه را روزه بگیرد، چنانچه یکی از جمعهها، عید فطر یا قربان باشد یا در روز جمعه عذری مانند بیماری یا سفر یا حیض برایش پیش آید، باید قضای آن روز را به جا آورد.

مسأله 1209. فردی که نذر کرده نمازی - مانند نماز جعفر طیّار - را در وقت معیّن به‌جا آورد، چنانچه آن را در وقت مذکور به جا نیاورد، چه به سبب عذر مانند فراموشی نذر و چه عمداً و بدون عذر، احتیاط واجب آن است که قضای نمازی را که نذر کرده به جا آورد و در موردی که عمداً به نذر خود وفا نکرده، «کفّارۀ تخلّف از نذر» بر وی واجب می­شود.

مسأله 1210. اگر فردی نذر كند روزه بگیرد، ولى وقت و مقدار آن را معیّن نكند، چنانچه یک روز روزه بگیرد كافى است.

همچنین، اگر نذر كند نماز بخواند و مقدار و خصوصیّات آن را معیّن نكند، خواندن یک نماز دو ركعتى یا به‌جا آوردن نماز «وتر» برای وفای به نذر كفایت مى‏كند.

همین طور، اگر نذر كند صدقه بدهد و جنس و مقدار آن را مشخّص نكند، چنانچه مالی بدهد كه عرفاً بگویند صدقه داده، به نذر خود عمل كرده است.

همچنین، اگر نذر كند كارى براى خداوند متعال به جا آورد، انجام هر عملی مانند نماز، روزه یا صدقه برای عمل به نذر کافی است.

مسأله 1211. اگر انسان نذر کند مثلاً یک ماه روزه بگیرد، چنانچه مقصودش در هنگام نذر، روزۀ یک ماه به صورت پیاپی بوده، باید به همان کیفیّت عمل کند؛ در غیر این صورت، میتواند سی روز را - هرچند به‌طور پراکنده - روزه بگیرد.

مسأله 1212. فردی كه نذر كرده یکی از امامان را زیارت کند، برای عمل به نذر واجب نیست غسل و نماز زیارت انجام دهد و همان زیارت کافی است؛ مگر آنکه قصدش آن بوده که غسل و نماز زیارت نیز جزء نذرش باشد.

مسأله 1213. اگر فردی نذر کند در زمان معیّنی پیاده به زیارت یکی از امامان یا حج برود، در صورتی که از پیاده رفتن در مقداری از راه ناتوان شود، نسبت به همان مقدار میتواند مسیر راه را سواره طیّ نماید و احتیاط واجب آن است که هر مقدار از راه را که میتواند پیاده برود.

مسأله 1214. اگر فرد - با رعایت شرایط صحّت - نذر کند مال معیّنی را صدقه بدهد، مثلاً هنگام نذر، قصد کند پول معیّنی را که کنار گذاشته به فقیر بدهد، نمیتواند آن پول را در کار دیگری هزینه نماید یا به جای آن، پول دیگری - هرچند بیشتر باشد - به فقیر بدهد.

شایان ذکر است، در صورتی که فرد مال مذکور را با وجود توجّه و التفات به نذر، در غیر مورد نذر مصرف کند یا اتلاف نماید، کفّارۀ تخلّف از نذر بر وی واجب می‌شود، ولی لازم نیست به جای آن، مال دیگری را به عنوان عمل به نذر صدقه دهد؛

امّا اگر آن مال به خودی خود تلف شود یا آن را به سبب فراموشی و غفلت از نذر تلف کرده یا مصرف نماید، نذرش منحلّ شده و نذر کننده تکلیفی ندارد.

مسأله 1215. اگر نذر انسان مشروط باشد، مثل اینکه نذر کند اگر مریضش بهبود یافت، مال معیّنی را به فقیر صدقه دهد، چنانچه بداند شرط نذر تحقّق پیدا می‌کند، احکام مذکور در مسألۀ قبل در مورد آن جاری میشود؛

ولی اگر تحقّق یافتن شرط نذر، معلوم نباشد و نذرش نیز مشتمل بر التزام به باقی نگه داشتن خود آن مال (تا روشن شدن وضعیّت نذر) نبوده، هر گونه تصرّف در مال نذر شده مانعی ندارد.

مسأله 1216. اگر از مال معیّنی - مانند گوسفند یا گاو یا شتر - كه براى صدقه یا براى یكى از امامان‰ نذر شده ‏است، پیش از آنكه به مصرف نذر برسد محصولی جدای از آن مال (مثل شیر یا بچّه) به دست آید، آن محصول، مال كسى است كه آن را نذر كرده، مگر آنكه هنگام نذر قصدش این باشد که مال و محصول آن را صدقه دهد؛

ولى اگر محصول از مال نذر شده جدا نباشد، مانند پشم بدن حیوان یا مقدارى كه چاق مى‏شود، باید به مصرف نذر برساند.

مسأله 1217. اگر فرد نذر کند مالی مانند گوسفند را به فقیر صدقه بدهد، ولی آن گوسفند را هنگام نذر مشخّص نکند، ^[690] چنانچه بعد از نذر به قصد تعیین آنچه نذر کرده گوسفندی را کنار بگذارد، احکام مذکور در مسائل قبل را ندارد.

بنابراین، میتواند از خود آن گوسفند یا فوائد آن استفاده نماید و گوسفند دیگری را به عنوان وفای به نذر صدقه دهد.

مسأله 1218. اگر فردی که نذر کرده، مالی را به شخص معیّنی صدقه دهد، چنانچه شخص مذکور، فرد نذر کننده را نسبت به انجام نذر بریء الذمّه نماید، تأثیری ندارد و تکلیف در مورد نذر ساقط نمی‌شود، ولی وی میتواند از قبول صدقه خودداری کند و حاضر به پذیرش آن نشود که در این صورت نذر باطل می‌شود.

مسأله 1219. اگر انسان نذر کند مقدار معیّنی را به فقیر صدقه بدهد، چنانچه نذر کننده پیش از عمل به نذر بمیرد، لازم نیست آن را از اموال وی صدقه دهند، هرچند احتیاط مستحب آن است که ورثۀ غیر محجور، آن مقدار را از سهم خود از طرف میّت صدقه دهند؛

البتّه، اگر نذر کننده در این مورد وصیّت کرده و وصیتش به ضمیمۀ سایر وصایا بیشتر از ثلث نباشد، باید مطابق آن عمل شود.

مسأله 1220. اگر انسان نذر کند مالی را به فقیر معیّنی صدقه دهد، چنانچه آن فقیر بمیرد، لازم نیست آن مال را به ورثهاش بدهد.

مسأله 1221. اگر فرد پولی را براى حرم یكى از امامان یا امامزادگان نذر كند و جهت معیّنى را در نظر نداشته باشد، باید آن را برای تعمیر یا روشنایى یا فرش حرم یا وسایل گرمایشی و سرمایشی یا اجرت خدّام و مانند اینها صرف نماید و اگر ممكن نشد یا آن حرم به كلّى بىنیاز بود، آن را به زوّار نیازمند آن حرم بدهد؛

امّا اگر آنچه نذر کرده، کالا یا وسیلۀ معیّنی باشد، در صورتی که حرم به آن کالا یا وسیله نیاز نداشته یا به کارگیری آن کالا یا وسیله در آن حرم غیر ممکن باشد، باید آن را فروخته و بهایش را - با توضیحی که ذکر شـد - برای آن حرم هزینــه نمایــد.

مسأله 1222. اگر فرد مالی را براى یکی از حضرات معصومین یا امام زادگان یا بعضی از علمای پیشین نذر كند، باید آن مال را به مصرفی که هنگام نذر قصد کرده برساند؛

امّا چنانچه مصرف معیّنى را قصد نكرده، باید طوری هزینه کند كه مناسبتی با آن حضرت† یا شخصی که برای او نذر شده داشته باشد، مثلاً بر زوّار فقیر او صرف کند، یا به مصارف حرم یا مزار وی برساند، یا در مجالس عزا یا سایر جهاتی كه موجب بزرگداشت نام اوست هزینه نماید.