غسل میّت

· شرایط غسل میّت

مسأله 725. غسل میّت دارای شرایطی است، از جمله اینکه:

- غسل با قصد قربت و اخلاص انجام شود؛

- آب غسل پاک باشد و بنابر احتیاط واجب، آلوده به آنچه انسان از آن متنفر است - مثل چرک زخم - نباشد؛

- آب غسل، سدر و کافور غصبی نباشد؛

- در اعضای غسل، مانعی از رسیدن آب نباشد؛

- عین نجاست، از اعضای بدن میّت برطرف شود؛

- غسل دادن، موجب متلاشی شدن بدن میّت نشود؛

- غسل، با اجازۀ ولیّ شرعیّ میّت باشد؛

- غسل دهنده، دارای شرایطی که بعداً ذکر می‌شود باشد.

مسأله 726. مزد گرفتن برای غسل دادن میّت، بنابر احتیاط لازم حرام است و اگر كسی برای گرفتن مزد، میّت را غسل دهد - طوری كه با قصد قربت سازگاری نداشته باشد - آن غسل باطل است؛ ولی مزد گرفتن برای كارهای مقدّماتی غیر واجب مانند شستن بدن میّت قبل از غسل به جهت رعایت نظافت، حرام نیست.

مسأله 727. اگر فرد، میّت را با آبی که اعتقاد دارد پاک است غسل دهد و بعد از غسل متوجّه شود آب غسل نجس بوده، غسل میّت باطل است.

مسأله 728. از آنجايی كه بدن ميّت تا قبل از پایان غسل سوّم نجس است، در هنگام غسل دادن ميّت بايد دقّت شود آب غسل نجس نگردد.

بنابراين، اگر غَسّال آب غسل را از داخل تشتی كه آب آن قليل است، با کاسه برداشته و بر بدن ميّت می­ريزد، در صورتی كه لبۀ كاسه با بدن ميّت تماس پيدا کند، لازم است ابتدا آن را آب كشيده، سپس وارد تشت آب قليل نمايد يا اگر دستش با رطوبت به بدن ميّت تماس پيدا کند، باید مراقب باشد با تماس قسمت نجس دستش با آب قلیلِ درون کاسه یا تشت، باعث نجاست آب غسل نگردد.

همینطور، در صورتی که لباس‌های غَسّال در اثر تماس با بدن ميّت يا ترشّح آب به هنگام غسل نجس شده، چنانچه آن لباس­ها دارای رطوبت سرایت کننده است، مراقب باشد پس از تمام شدن غسل و پاک گردیدن بدن ميّت، قسمت نجس لباس‌ها با رطوبت سرایتکننده به بدن يا كفن وی تماس پيدا نكند و موجب نجس شدن آن نشود. ^[219]

مسأله 729. فرد غسل دهنده، باید یقین یا اطمینان کند آب غسل به تمام اعضای بدن میّت رسیده است. بنابراین، اگر در اعضای بدن میّت مانعی از رسیدن آب - مثل چسب، رنگ، لاک - باشد باید قبل از غسل یا در بین غسل دادن آن عضو برطرف گردد.

مسأله 730. اگر عین نجاست مانند خون در اعضای بدن میّت وجود داشته باشد و طوری است که مانع از رسیدن آب محسوب گردد یا موجب شود آب غسل، رنگ یا بو یا مزۀ عین نجاست را به خود بگیرد، باید قبل از غسل یا پیش از آنكه آن موضع را غسل بدهند، آن را برطرف كنند و احتیاط مستحب آن است که قبل از شروع در غسل میّت این کار انجام شود.

· شرایط فرد غسل دهنده

مسأله 731. کسی که میّت را غسل می‌دهد باید عاقل و مسلمان ^[220] بوده و نیز از نظر جنسیّت (مذکّر و مؤنّث بودن) مثل میّت باشد (مگر مواردی که بعداً ذکر می‌شود) و همینطور مسائل غسل را - هرچند با راهنمایی و آموزش دیگران در بین غسل - بداند و بنابر احتیاط واجب، شیعۀ دوازده امامی باشد؛

البتّه اگر میّت، مسلمان غیر شیعۀ دوازده امامی باشد و او را فردی هم مذهب با خودش بر طبق مذهب وی غسل دهد، تکلیف از شیعیان دوازده امامی برداشته شده و دوباره غسل دادن لازم نیست، مگر آنكه شیعۀ دوازده امامی، ولیّ میّت باشد كه در این صورت، تكلیف از او برداشته نمی‌‌شود.

مسأله 732. مرد نمی‌‌تواند زن نامحرم را غسل میّت بدهد. همچنین، زن نمى‌تواند مرد نامحرم را غسل میّت بدهد؛ مگر موردی که در مسألۀ«734» خواهد آمد.

مسأله 733. اگر شیعۀ دوازده امامی که هم جنس با میّت است، برای غسل دادن وجود داشته باشد، مَحرم‌های میّت بنابر احتیاط واجب نباید او را غسل دهند؛ مگر مواردی که در مسائل«734 و 735» خواهد آمد؛

امّا چنانچه شیعۀ دوازده امامی و هم جنس با میّت برای غسل دادن پیدا نشود، محرم‌های میّت می‌توانند وی را غسل میّت دهند و در این حال، نوبت به غسل دادن توسط غیر شیعۀ دوازده امامی که هم جنس با میّت است، نمی‌رسد.

شایان ذکر است، مَحرم‌های میّت فرقی ندارد که محرم‌های نسبی مثل مادر و خواهر باشند یا آنکه با شیر خوردن یا ازدواج محرم شده باشند و در هنگام غسل دادن متوفّیٰ توسط مَحارم وی، بهتر است او را برهنه نکنند، بلکه او را با لباس‌هایش غسل دهند.

مسأله 734. مرد می‌تواند دختر بچّه‏ای را كه ممیّز نیست، غسل میّت دهد و زن هم می‌تواند پسر بچّه‏ای را كه ممیّز نیست، غسل میّت دهد؛ ولی در هر دو صورت، احتیاط مستحب آن است که سنّ بچّۀ غیر ممیّز از سه سال قمری بیشتر نباشد و فرقی ندارد بچّۀ غیر ممیّز، از مَحارم فرد به حساب آید یا نامحرم باشد.

مسأله 735. زن و شوهر می‌توانند یكدیگر را غسل میّت بدهند، هرچند فردی که هم جنس با میّت باشد وجود داشته باشد و نیز زن و شوهر شرعی، با فوت به هم نامحرم نمی‌شوند و لمس بدن همسر و همینطور نگاه به بدن وی در حالی که فوت شده، بدون شهوت و قصد لذّت مانعی ندارد.

مسأله 736. نگاه كردن به عورت میّت (در غیر زن و شوهر و بچّۀ غیر ممیّز) حرام است، ^[221] هرچند فرد از محرم‌های میّت باشد و چنانچه كسی كه میّت را غسل می‌دهد، به عورت او نگاه كند، گناه كرده، ولی غسل میّت باطل نمی‌‌شود؛

امّا نگاه کردن زن یا شوهر به عورت هم در هنگام غسل جایز است، هرچند کراهت دارد. همچنین، نگاه کردن به عورت بچّۀ غیر ممیّز در حال غسل جایز است.

مسأله 737. اگر فردی که میّت را غسل می­دهد اطمینان داشته باشد در هنگام غسل نظرش به عورت میّت نمی­افتد، پوشش عورت میّت واجب نیست و امّا اگر به این امر اطمینان نداشته باشد و در معرض آن است که عورت میّت را ببیند (در غیر زن و شوهر و بچّۀ غیر ممیّز)، ^[222] واجب است عورت میّت را بپوشاند.

همینطور، لمس كردن عورت ميّت در هنگام غسل (در غیر زن و شوهر و بچّۀ غیر ممیّز) حرام است، هرچند فرد از مَحارم متوفّیٰ باشد؛ مگر آنکه لمس مستقیم نبوده و برای این امر از دستکش و مانند آن استفاده شود.

مسأله 738. اگر میّت و كسی كه او را غسل می‌دهد، هر دو مرد بالغ یا هر دو زن بالغ باشند، جایز است غیر از عورت، قسمت‌های دیگر بدن میّت برهنه باشد؛ ولی بهتر آن است كه میّت از زیر لباس غسل داده شود.

این حکم در صورتی که میّت، بچّۀ نابالغ ممیّز باشد و مرد یا زن بالغی که هم جنس اوست بخواهد وی را غسل دهد نیز جاری است.

مسأله 739. در غسل میّت شرط نیست غسل دهنده بالغ باشد و چنانچه بچّۀ ممیّز بتواند غسل میّت را به‌طور صحیح انجام دهد، کافی است.

· كیفیّت غسل میّت و احکام مربوط به آن

مسأله 740. واجب است میّت را سه غسل، به ترتیب ذیل بدهند:

اوّل: با آبی كه با سدر مخلوط باشد؛

دوّم: با آبی كه با كافور مخلوط باشد؛

سوّم: با آب خالص.

مسأله 741. غسل میّت، مانند غسل جنابت است؛ البتّه احتیاط واجب آن است كه تا غسل ترتیبی ممكن است، میّت را غسل ارتماسی ندهند و در غسل ترتیبی میّت، رعایت موالات لازم نیست؛ ولی لازم است طرف راست بدن میّت را قبل از طرف چپ بشویند.

مسأله 742. سدر و كافور نباید به اندازه‏ای زیاد باشد كه آب را مضاف كند و نباید به اندازه‏ای هم كم باشد كه نگویند سدر و كافور با آب مخلوط شده است. ^[223]

مسأله 743. اگر سدر و كافور به اندازۀ لازم پیدا نشود، بنابر احتیاط مستحب، مقداری كه به آن دسترسی دارند در آب بریزند.

مسأله 744. اگر سدر و كافور یا یكی از اینها پیدا نشود، یا استعمــال آن غیر مجاز - مثلاً غصبی - باشد، بنابر احتیاط واجب باید به جای هر كدام كه ممكن نیست، میّت را با آب خالص به قصد بدلیّت از غسلی که ممکن نیست، غسل بدهند و علاوه بر انجام سه غسل مذکور، بنابر احتیاط واجب میّت را یک بار تیمّم هم بدهند.

مسأله 745. اگر كسی در حال احرام بمیرد، نباید او را با آب كافور غسل دهند و به جای آن باید با آب خالص غسل بدهند؛ مگر اینكه در احرام حجّ تمتّع بوده و طواف و نمازش و سعی را تمام نموده باشد، یا آنكه در احرام حجّ «قِران» یا «إفراد» بوده و حَلْق را انجام داده باشد، كه در این دو صورت، باید با آب كافور غسل دهند.

مسأله 746. كسی را كه در حال حیض یا در حال جنابت مرده، لازم نیست غسل حیض یا غسل جنابت بدهند؛ بلكه همان غسل میّت برای او كافی است.

مسأله 747. چیدن ناخن میّت، بنابر احتیاط واجب جایز نیست، هرچند بلند باشد.

همینطور، از بین بردن موی بدن میّت (مانند موی سر یا ریش یا زیر بغل یا زیر شکم) با کندن یا چیدن یا تراشیدن و مانند آن، بنابر احتیاط واجب جایز نیست.

مسأله 748. هر گاه میّت در زمان حیات ختنه نشده باشد، جایز نیست او را بعد از موت ختنه كنند.

· مستحبات غسل ميّت

مسأله 749. موارد ذیل، به عنوان مستحبات غسل میّت شمرده شده است:

1. میّت را بر روی مكان بلندی بگذارند و بهتر است اندکی شیب باشد، به گونه‌ای كه طرف سر میّت بالاتر از طرف پاها باشد.

2. غسل را در مکان مسقّف یا دارای سایه‌بان و مانند آن انجام دهند، نه زير آسمان.

3. میّت را رو به قبله، مثل حالت احتضار بگذارند.

4. عورت میّت را بپوشانند، هرچند از مواردی باشد که بر غسلدهنده و حاضرين، نگاه به آن حرام نباشد. ^[224]

5. بهتر آن است که میّت را در هنگام غسل برهنه نکنند، بلکه او را با لباس­هایش غسل دهند.

6. بعد از تمام شدن غسل، پيراهن میّت را از جانب پاها بيرون آورند، هرچند مستلزم پاره کردن آن باشد؛ البتّه این در صورتی است که پسر بزرگ‌تر که «حَبْوه» ^[225] به او اختصاص دارد، پاره کردن پیراهن را اجازه بدهد و چنانچه متوفّیٰ پسر بزرگ‌تر ندارد و ورثۀ او بالغ و رشيد هستند، از ورثه اجازه گرفته شود و در صورتی که بین ورثه، فرد نابالغ یا مجنون باشد، از ولیّ شرعیّ او اجازه گرفته شود.

7. در صورت امکان، انگشتان و مَفصل‌های بدن میّت را آهسته بمالند تا نرم شود.

8. آب غسل، به مقدار «هفت مَشک» باشد.

9. دست‌های میّت را پيش از هر غسلی تا نصف ذراع، سه دفعه بشويند و بهتر اين است كه در غسل اوّل با آب سدر و در غسل دوّم با آب كافور و در غسل سوّم با آب خالص باشد. ^[226]

10. قبل از غسل، عورتین میّت را سه دفعه با آب سدر يا اشنان بشويند و بهتر اين است كه فرد غسل دهنده، با لیف یا پارچه­ای که آن را به دست پيچده، عورت میّت را بشويد.

11. پيش از غسل، میّت را - مانند وضوی نماز - وضو دهند.

12. پيش از غسل، سر میّت را با كف سدر يا خطمی بشويند و مراقب باشند که کف مذکور داخل بينی يا گوش میّت نشود.

13. فرد غسل دهنده، در جانب راست میّت بايستد.

14. در هر غسلی از غسل‌های سه‌گانه، غسل را از طرف راست سرِ میّت آغاز نمایند.

15. در هر کدام از غسل‌های سه‌گانه، هر يک از اعضای سه گانۀ غسل (سر، نیمۀ راست بدن، نیمۀ چپ بدن) را سه دفعه بشويند.

16. فرد غسل دهنده بعد از هر غسلی، دو دست خود را سه دفعه تا آرنج، بلكه تا شانه بشويد.

17. در دو غسل اوّل با مدارا و آرامی شكم میّت را بمالند؛ مگر اينكه زنِ حامله باشد و طفل در شكم او مرده باشد، كه در چنین صورتی این کار مكروه است.

18. فرد غسل دهنده در حال غسل، مشغول به ذكر خداوند متعال و استغفار باشد و بهتر اين است كه مكرّر بگويد: «رَبِّ عَفْوَكَ عَفْوَكَ»؛ يا در صورتی که متوفّیٰ مرد باشد بگويد: «اللّٰهُمَّ هٰذا بَدَنُ عَبْدِكَ الْمُؤْمِنِ وَقَدْ أَخْرَجْتَ رُوْحَهُ مِنْ بَدَنِه وَفَرَّقْتَ بَيْنَهُمٰا، فَعَفْوَكَ عَفْوَكَ» و اگر زن باشد بگوید: «اللّٰهُمَّ هٰذا بَدَنُ أمَتِكَ الْمُؤْمِنَةِ وَقَدْأَخْرَجْتَ رُوْحَها مِنْ بَدَنِها وَفَرَّقْتَ بَيْنَهُمٰا، فَعَفْوَكَ عَفْوَكَ»، خصوصاً در وقتی که بدن ميّت را، به جهت غسل دادن از یک طرف به طرف دیگر بر می‌گرداند.

19. فرد غسل دهنده، جهت اطمینان بیشتر نسبت به رسیدن آب بر بدن، دست بر بدن میّت بکشد؛ مگر آنكه بترسد با دست کشیدن چيزی از بدن میّت كنده شود، كه در اين صورت به ريختن آب بر او طوری که به همۀ بدن میّت برسد اكتفا می‌كند.

20. بعد از پایان غسل، بدن میّت را با حولۀ پاک و مانند آن، خشک كنند.

21. چنانچه فرد غسل دهنده بخواهد میّت را كفن ‌‌كند، قبل از کفن نمودن پاهای خود را تا زانوها بشويد.

22. چنانچه فرد غسل دهنده عيبی در بدن متوفّیٰ ببيند، آن را بپوشاند و به كسی خبر ندهد.

· مكروهات غسل ميّت

مسأله 750. موارد ذیل، به عنوان مکروهات غسل میّت شمرده شده است:

1. ناخن میّت را خلال نمایند؛ البتّه چنانچه ناخن میّت بلند باشد و زیر آن چرکی که عرفاً از ظاهر محسوب می­شود وجود داشته باشد که مانع از رسیدن آب است، برطرف کردن چرک لازم می‌باشد؛ البتّه با رعایت آنچه در مسألۀ«747»بیان شد.

2. موی میّت را شانه كنند. ^[227]

3. میّت را با آبی كه با آتش گرم شده غسل دهند، بلكه غسل دادن میّت با مطلق آب گرم کراهت دارد؛ مگر در حال اضطرار.

4. ميّت را در هنگام غسل بنشانند. ^[228]

5. فرد غسل دهنده میّت را، ميان دو پای خود قرار دهد.

6. فرد غسل دهنده در حال غسل، قدم پایش را بر روی ميّت بگذارد. ^[229]

7. دست مالیدن بر شكم ميّت در موردی که میّت، زن حامله‌ای باشد که طفل در شکم او مرده است.