مركز ارتباط حضرت آیت الله العظمی سید علی حسينى سیستانی (مد ظله) در لندن، اروپا، شمال و جنوب امریکا است.
شکهای صحیح
مسأله 1606. یازده صورت است که اگر نمازگزار در شمارۀ ركعت‌‌های نماز چهار ركعتی شک كند، باید فكر نماید، پس چنانچه یقین یا اطمینان یا گمان به یک طرف پیدا كرد، بر طبق همان طرف عمل نماید و نماز را تمام كند، وگرنه چنانچه شک پابرجا گردید به دستورهایی كه گفته خواهد شد عمل نماید؛
بعضی از این یازده مورد «شکهای دو پایه‌ای» و بعضی از آنها «شکهای سه پایه‌ای» هستند که در مسائل بعد به بیان آن پرداخته میشود:
· مورد اوّل: شک بین دو و سه
مسأله 1607. اگر نمازگزار بعد از وارد شدن به سجدۀ دوّم شک كند دو ركعت خوانده یا سه ركعت، باید بنا بگذارد كه سه ركعت خوانده است و یک ركعت دیگر بخواند و نماز را تمام كند و بعد از نماز، یک ركعت نماز احتیاط ایستاده به‌جا آورد و بنابر احتیاط واجب دو ركعت نشسته كافی نیست.
چنانچه این شک، قبل از وارد شدن به سجدۀ دوّم پیش آید، مثل حال ایستاده یا رکوع یا سجدۀ اوّل یا بین دو سجده، نماز باطل است.
· مورد دوّم: شک بین دو وچهار
مسأله 1608. اگر نمازگزار بعد از وارد شدن به سجدۀ دوّم، شک بین دو و چهار نماید، باید بنا بگذارد چهار ركعت خوانده و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو ركعت نماز احتیاط ایستاده بخواند.
چنانچه این شک، قبل از وارد شدن به سجدۀ دوّم پیش آید - مثل حال ایستاده یا در رکوع یا در سجدۀ اوّل یا بین دو سجده - نماز باطل است.
· مورد سوّم: شک بین سه و چهار
مسأله 1609. اگر نمازگزار شک بین سه و چهار نماید، در هر جای نماز باشد، باید بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز مخیّر است یک ركعت نماز احتیاط ایستاده یا دو ركعت نماز احتیاط نشسته به‌جا آورد، هرچند احتیاط مستحب است دو رکعت نماز احتیاط نشسته را انتخاب نماید.
· مورد چهارم: شک بین سه و پنج در حال ایستاده
مسأله 1610. اگر نمازگزار شک بین سه و پنج، در حال ایستاده نماید، باید بنشیند و تشهّد بخواند و سلام نماز را بدهد و در این حال به دستور شکّ دو و چهار عمل نماید؛ یعنی دو ركعت نماز احتیاط ایستاده به‌جا آورد؛
چنانچه این شک در رکوع یا بعد از رکوع یا در حال نشسته پیش آید، نماز باطل است.
· مورد پنجم: شک بین چهار و پنج در حال ایستاده
مسأله 1611. اگر نمازگزار شک بین چهار و پنج در حال ایستاده نماید، باید بنشیند و تشهّد بخواند و سلام نماز را بدهد و در این حال به دستور شکّ سه و چهار عمل نماید؛ یعنی مخیّر است یک ركعت نماز احتیاط ایستاده یا دو ركعت نماز احتیاط نشسته به‌جا آورد، هرچند احتیاط مستحب است دو رکعت نماز احتیاط نشسته را انتخاب نماید.
· مورد ششم: شک بین چهار و پنج در حال نشسته
مسأله 1612. اگر نمازگزار بعد از وارد شدن به سجدۀ دوّم شک بین چهار و پنج نماید، باید بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز سجدۀ سهو به‌جا آورد و به‌طور کلّی، این حکم در هر موردی كه طرف كمتر شک چهار ركعت باشد، مثل شک بین چهار و شش نیز جاری است، آن‌چنان که خواهد آمد.
شایان ذکر است، چنانچه این شک در رکوع یا بعد از رکوع یا در سجدۀ اوّل یا بین دو سجده، قبل از وارد شدن به سجدۀ دوّم پیش آید، نماز باطل است.
· مورد هفتم: شک بین چهار و شش در حال نشسته
مسأله 1613. اگر نمازگزار بعد از وارد شدن به سجدۀ دوّم، شک بین چهار و شش نماید، باید بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز سجدۀ سهو به‌جا آورد.
شایان ذکر است، چنانچه این شک در حال ایستاده یا در رکوع یا بعد از رکوع یا در سجده اوّل یا بین دو سجده، قبل از وارد شدن به سجدۀ دوّم پیش آید، نماز باطل است.
· مورد هشتم: شک بین پنج و شش در حال ایستاده
مسأله 1614. اگر نمازگزار شک بین پنج و شش در حال ایستاده نماید، باید بنشیند و تشهّد بخواند و سلام نماز را بدهد و به دستور شکّ چهار و پنج نشسته عمل نماید، یعنی بعد از نماز سجدۀ سهو به‌جا آورد.
· مورد نهم: شک بین دو و سه و چهار
مسأله 1615. اگر نمازگزار بعد از وارد شدن به سجدۀ دوّم، شک بین دو و سه و چهار نماید، باید بنا را بر چهار بگذارد و بعد از نماز دو ركعت نماز احتیاط ایستاده و پس از آن، دو ركعت نماز احتیاط نشسته به‌جا آورد.
شایان ذکر است، چنانچه این شک در حال ایستاده یا در رکوع یا بعد از رکوع یا در سجدۀ اوّل یا بین دو سجده یا قبل از وارد شدن به سجدۀ دوّم پیش آید، نماز باطل است.
· مورد دهم: شک بین سه و چهار و پنج در حال ایستاده
مسأله 1616. اگر نمازگزار شک بین سه و چهار و پنج در حال ایستاده نماید، باید بنشیند و تشهّد بخواند و بعد از سلام نماز به دستور شکّ دو و سه و چهار عمل نماید؛ یعنی دو ركعت نماز احتیاط ایستاده و بعد، دو ركعت نماز احتیاط نشسته به‌جا آورد.
· مورد یازدهم: شک بین سه و چهار و پنج در حال نشسته
مسأله 1617. اگر نمازگزار پس از وارد شدن به سجدۀ دوّم، شک بین سه و چهار و پنج نماید، باید به دستور شکّ سه و چهار و شکّ چهار و پنج عمل نماید، یعنی یک ركعت نماز احتیاط ایستاده، یا دو ركعت نماز احتیاط نشسته به‌جا آورد، سپس سجدۀ سهو به‌جا آورد.
به‌طور کلّی، در هر موردی كه نمازگزار پس از وارد شدن به سجدۀ دوّم شک كند بین چهار ركعت و كمتر از آن و زیادتر از آن، میتواند در وسعت وقت بنا را بر چهار بگذارد و وظیفۀ هر دو شک را انجام دهد، یعنی هم به جهت احتمال آنكه از چهار ركعت كمتر خوانده باشد، نماز احتیاط بخواند و هم به جهت احتمال آنكه بیش از چهار ركعت به‌جا آورده باشد، بعد از آن، سجدۀ سهو به‌جا آورد.
شایان ذکر است، چنانچه این شک در حال رکوع یا بعد از رکوع یا در سجده اوّل یا بین دو سجده، قبل از داخل شدن در سجدۀ دوّم پیش آید، نماز باطل است.
مسأله 1618. در شکهای صحیحی که نمازگزار موظّف است از حالت ایستاده بنشیند، مثل شکّ چهار و پنج در حال ایستاده، احتیاط مستحب آن است که نمازگزار برای قیام بی‌جا سجدۀ سهو انجام دهد.
· احکام دیگر شکهای صحیح
مسأله 1619. اگر یكی از شکهای صحیح برای انسان پیش آید، چنانچه وقت نماز تنگ باشد كه نتواند نماز را از سر گیرد، نباید نماز را بشكند؛ بلکه لازم است به دستوری كه ذکر شد عمل نماید؛
ولی اگر وقت نماز وسعت داشته باشد، میتواند نماز را بشكند و از سر بگیرد یا نماز را نشكسته و مطابق با دستور آن شک رفتار نماید.
مسأله 1620. كسی كه نشسته نماز می‌خواند، اگر شكّی كند كه باید برای آن یک ركعت نماز احتیاط ایستاده یا دو ركعت نشسته بخواند، باید یک ركعت نشسته به‌جا آورد و اگر شكّی كند كه باید برای آن دو ركعت نماز احتیاط ایستاده بخواند، باید دو ركعت نشسته به‌جا آورد.
مسأله 1621. كسی كه وظیفهاش خواندن نماز نشسته است، اگر موقع خواندن نماز احتیاط بتواند بایستد، باید به وظیفۀ كسی كه نماز را ایستاده می‌خواند، عمل كند.
مسأله 1622. كسی كه ایستاده نماز می‌خواند، اگر موقع خواندن نماز احتیاط از ایستادن ناتوان شود، باید مثل كسی كه نماز را نشسته می‌خواند كه حكم آن در مسألۀ«1620» گفته شد، نماز احتیاط را به‌جا آورد.
مسأله 1623. اگر یكی از شکهایی كه نماز احتیاط برای آنها واجب است، در نماز پیش آید، چنانچه انسان نماز را تمام كند و بخواهد اصل نماز را دوباره بخواند، احتیاط مستحب آن است كه نماز احتیاط را بخواند و بدون خواندن نماز احتیاط نماز را از سر نگیرد و اگر پیش از انجام كاری كه نماز را باطل می‌كند و بدون خواندن نماز احتیاط، نماز را دوباره بخواند، نماز دوّمش هم بنابر احتیاط واجب، باطل است؛
ولی اگر بعد از انجام كاری كه نماز را باطل می‌كند، مشغول خواندن مجدّد نماز شود، نماز دوّمش صحیح است (البتّه اگر وقت تنگ باشد، لازم است به دستور نماز احتیاط رفتار کند تا نمازش در وقت قرار بگیرد).
مسأله 1624. وقتی یكی از شکهای باطل کننده برای انسان پیش آید و بداند كه اگر به حالت بعدی منتقل شود برای او یقین یا اطمینان یا گمان پیدا میشود، در صورتی كه شکّ باطل کنندۀ او در دو ركعت اوّل نماز باشد، جایز نیست با حالت شک، نماز را ادامه دهد؛ مثلاً اگر در حال ركوع شک كند كه یک ركعت خوانده یا بیشتر و بداند كه اگر سر از ركوع بردارد به یک طرف، یقین یا اطمینان یا گمان پیدا می‌كند، جایز نیست با این حال سر از ركوع بردارد؛
امّا در بقیّۀ شکهای باطل کننده، میتواند نماز را ادامه دهد تا یقین یا اطمینان یا گمان برای او پیدا شود.
مسأله 1625. اگر شکّ فرد از بین برود و شکّ دیگری برایش پیش آید، مثلاً اوّل شک كند كه دو ركعت خوانده یا سه ركعت، بعد شک كند كه سه ركعت خوانده یا چهار ركعت، باید به دستور شک دوّم عمل نماید.
مسأله 1626. اگر انسان بعد از ایستادن یا در حال بلند شدن شک كند كه دو سجده را به‌جا آورده یا نه و در همان موقع یكی از شکهایی كه اگر بعد از سر گذاشتن بر مُهر در سجدۀ دوّم اتّفاق بیفتد صحیح میباشد، برای او پیش آید، مثلاً شک كند كه دو ركعت خوانده یا سه ركعت، در صورتی که به دستور آن شک (دو و سه) عمل كند، نمازش صحیح است؛
ولی چنانچه موقعی كه تشهّد می‌خواند علاوه بر شک در تعداد سجده‌ها یكی از آن شکها اتّفاق بیفتد، اگر شکّ او بین دو و سه باشد نمازش باطل است و اگر بین دو و چهار یا دو و سه و چهار باشد، نمازش صحیح است و باید به دستور شک عمل كند.
مسأله 1627. اگر فرد قبل از آنكه مشغول خواندن تشهّد شود، یا پیش از شروع در بلند شدن، در ركعت‌‌هایی كه تشهّد ندارد، شک كند كه یک یا دو سجده را به‌جا آورده یا نه و در همان هنگام یكی از شکهایی كه بعد از سر گذاشتن بر مُهر در سجدۀ دوّم صحیح است، برایش پیش آید، نماز وی باطل است.
مسأله 1628. اگر نمازگزار در اثنای نماز بداند در اجزای قبلی نماز مثلاً بین رکعت دوّم و سوّم شک نموده، در حالی که فعلاً مشغول خواندن رکعت بعد یا انجام عمل دیگر است، چنانچه مردّد شود که شکّ مذکور قبل از وارد شدن به سجدۀ دوّم بوده که از شکهای باطل محسوب میشود یا بعد از وارد شدن به سجدۀ دوّم بوده که از شکهای صحیح محسوب میگردد، بنا میگذارد که شکّ او بعد از وارد شدن در سجدۀ دوّم پدید آمده که از اقسام شکهای صحیح میباشد؛
این حکم، در صورتی که تردید مذکور بعد از اتمام نماز پیش آید نیز جاری است.
مسأله 1629. اگر هنگامی كه انسان ایستاده قبل از رکوع بین سه و چهار، یا بین سه و چهار و پنج شک كند و یادش بیاید كه یک یا دو سجده از ركعت پیش را به‌جا نیاورده، نمازش باطل است.
مسأله 1630. اگر فرد بعد از نماز بفهمد كه در حال نماز، شكّی برای او پیش آمده ولی نداند از شکهای باطل کننده یا صحیح بوده، باید نماز را دوباره بخواند و اگر بداند از شکهای صحیح بوده ولی نداند كدام صورت آن بوده، جایز است نماز را دوباره بخواند، هرچند میتواند به دستور تمامی شکهای صحیح پدید آمده عمل نماید و در این صورت، نیازی به دوباره خواندن نماز نیست (البتّه اگر وقت تنگ است، باید کاری که وقت کمتری می‌گیرد را انجام دهد).