شرایط صحیح بودن تیمّم

صحیح بودن تیمّم دارای شرایطی می‌باشد، که رعایت آنها هنگام تیمّم لازم است و در مسائل بعد به توضیح آنها پرداخته می‌شود:

· شرط اوّل: نیّت تیمّم نماید و در آن، قصد قربت و اخلاص داشته باشد

مسأله 916. فرد باید هنگام مسح پیشانی و پشت دست‌ها، بلکه بنابر احتیاط واجب هنگام زدن یا گذاشتن دست‌ها بر زمین، نیّت تیمّم داشته باشد و لازم است نیّت، با قصد قربت و اخلاص انجام شود و با قصد ریا و خودنمایی یا مانند آن نباشد.

مسأله 917. انسان لازم نیست در نیّت، معیّن كند تیمّم او بدل از غسل است یا بدل از وضو؛ ولی در مواردی كه باید دو تیمّم انجام دهد، باید به گونه‌ای هر یک از آنها را معیّن كند و چنانچه یک تیمّم بر او واجب باشد و قصد نماید كه وظیفۀ فعلی خود را انجام دهد، هرچند در تشخیص اشتباه كند، تیمّمش صحیح است.

· شرط دوّم: ترتیب را رعایت نماید

مسأله 918. در تیمّم لازم است کارهای آن را به ترتیبی که گذشت انجام دهد و مراعات ترتیب بین مسح دست راست و مسح دست چپ بنابر احتیاط واجب می‌باشد.

· شرط سوّم: بنابر احتیاط واجب، اعضای تیمّم را از بالا به پایین مسح نماید

مسأله 919. انسان باید در تیمّم - بنابر احتیاط لازم - پیشانی و پشت دست‌‌ها را از بالا به پایین مسح نماید؛ یعنی مسح پیشانی را از محلّ روییدن مو آغاز کرده و به پایین پیشانی ختم نماید. همچنین، مسح پشت دست‌ها را از مچ دست شروع کرده و به سر انگشتان پایان دهد. ^[265]

· شرط چهارم: در هنگام مسح، عضوی که مسح می‌شود، ثابت باشد

مسأله 920. در هنگام مسح پیشانی، باید پیشانی ثابت باشد و دست روی آن حرکت کرده و پیشانی را مسح نماید. همچنین، در هنگام مسح پشت دست‌ها، دستی که مسح می‌شود باید ثابت باشد و دست مسح کننده روی آن حرکت نموده و مسح را انجام دهد.

بنابراین، اگر فرد دست را ثابت نگه داشته و پیشانی را به آن بکشد، مسح باطل است. شایان ذکر است، اگر هنگامی كه دست را می‌‌كشد، پیشانی یا دستی که مسح می‌شود مختصری حركت كند، اشكال ندارد.

· شرط پنجم: موالات را رعایت نماید

مسأله 921. فرد باید كارهای تیمّم را پشت سر هم انجام دهد و اگر بین آنها به قدری فاصله دهد كه عرفاً نگویند تیمّم می‌كند، تیمّمش باطل است و در این مورد، فرقی بین تیمّم بدل از وضو و تیمّم بدل از غسل نیست.

· شرط ششم: کارهای تیمّم را در صورت امکان، خودِ فرد انجام دهد

مسأله 922. انسان باید کارهای تیمّم را در حال اختیار خودش انجام دهد و اگر بدون عذر، دیگری او را تیمّم دهد یا در مسح اعضای تیمّم به او كمک نماید، تیمّم باطل است.

مسأله 923. اگر وظیفۀ فرد تیمّم باشد و نتواند به تنهایی، به‌طور معمول تیمّم كند:

1. باید از دیگری كمک بگیرد تا دست‌‌های او را بر چیزی كه تیمّم بر آن صحیح است بزند، سپس آنها را بر پیشانی و دست‌‌های او بگذارد تا خود او در صورت امكان كف دو دست را بر پیشانی و بر پشت دست‌‌ها بكشد.

2. اگر روش اوّل ممكن نباشد، باید نایب، او را با دست خودِ او (منوب عنه) تیمّم دهد.­ ^[266]

3. اگر روش دوّم نیز ممكن نباشد، چنانچه خود فرد بتواند پیشانی یا پشت دست‌هایش را بر خاک بکشد، واجب ‌است‌ همین گونه تیمّم نماید و در این صورت، نوبت به مرتبۀ بعد نمی­رسد.

4. اگر روش سوّم هم ممکن نباشد، باید نایب دست خود را به چیزی كه تیمّم بر آن صحیح است بزند و به پیشانی و پشت دست‌‌های او (منوب عنه) بكشد و در صورت دوّم و چهارم، بنابر احتیاط لازم هر دو، نیّت تیمّم نمایند؛ ولی در صورت اوّل و سوّم، نیّت خود مكلّف كافی است.

مسأله 924. فردی که می‌خواهد تیمّم نماید، هر كدام از كارهای تیمّم را كه می‌‌تواند به تنهایی انجام دهد، نباید در آن از دیگری كمک بگیرد. برای این مسأله، چند مثال ذکر می‌شود:

الف. كسی که دست راست او شكسته و به هیچ صورتی نمی‌‌تواند آن را حركت دهد، مسح پیشانی را با کمک دست چپ انجام می‌دهد، سپس با دست چپ، پشت دست راست را مسح کرده و بعد از آن پشت دست چپش را بر خاک می‌کشد و در این صورت، نوبت به اینکه نایب بگیرد و نایب مسح را انجام دهد نمی‌رسد.

ب. كسی که دست چپ او شكسته و به هیچ صورت نمی‌تواند آن را حركت دهد، مسح پیشانی را با کمک دست راست انجام می‌دهد، سپس پشت دست راستش را بر خاک می‌کشد و بعد از آن با دست راست، پشت دست چپش را مسح می‌کند و در این صورت، نوبت به نایب گرفتن نمی‌رسد.

ج. کسی که هر دو دست او شکسته و به هیچ صورتی نمی‌تواند آنها را حرکت دهد، ولی می‌تواند پیشانی خویش را بر خاک بکشد، همین کار را انجام می‌دهد و نوبت به نایب گرفتن برای مسح پیشانی نمی‌رسد، سپس چون دست‌ها را به هیچ صورت نمی‌تواند حرکت داده و جا به جا کند، نایب پشت دست‌های او را تیمّم می‌دهد، به این گونه که نایب به نیّت تیمّم دادن منوب عنه، دو دست خود را بر خاک زده، سپس پشت دو دست منوب عنه را مسح نماید.

شایان ذکر است، در موارد فوق، توجّه به نکات ذیل لازم است:

1. در مورد (الف) و (ب)، احتیاط واجب آن است که در صورت امکان مسح پیشانی و دو طرف آن به مقداری که مسح آن لازم است، در یک دفعه انجام شود، هرچند به این صورت که انگشت شَست را از چهار انگشت دیگر جدا نموده، طوری که بین انگشت شست و اشاره، فاصله (زاویه‌ای شبیه عدد 7) ایجاد شود، سپس پیشانی و دو طرفش را با آن از بالا به طرف پایین مسح نماید.

همچنین، احتیاط واجب آن است که در صورت امکان، کشیدن پشت دست بر خاک در یک دفعه انجام شود، هرچند به این صورت که خاک را فرو رفته و مقعَّر کرده، سپس پشت دست را بر روی خاک گود شده قرار داده و آن را بر خاک بکشد، طوری که پشت دست از مچ به طرف سر انگشتان بر خاک کشیده شود.

2. در مورد (ج) نیز، بنابر احتیاط واجب در صورت امکان، فرد پیشانی و دو طرف آن را به مقداری که مسح آن لازم است، در یک دفعه بر خاک بکشد، هرچند به این صورت که خاک را فرو رفته و مقعَّر کرده، سپس پیشانی و دو طرف آن را بر روی خاک گود شده قرار داده و آنها را بر خاک بکشد، طوری که پیشانی و دو طرف آن از رستنگاه مو به طرف ابروها، از بالا به طرف پایین بر خاک کشیده شود.

همچنین، احتیاط واجب آن است که در صورت امکان نایب مسح پشت دست راست منوب عنه را، با کمک دست چپ خویش انجام دهد و نیز مسح پشت دست چپ منوب عنه را با کمک دست راست خویش انجام دهد. ^[267]

مسأله 925. در تیمّم نیابتی، تیمّم دادن منوب عنه از روبرو، به‌طور متعارف کافی است و لازم نیست نایب دست‌ها را از پشت سرِ منوب عنه به پیشانی او بکشد یا از روبرو دست‌ها را بر عکس (ضربدری) گذاشته و به پیشانی او بکشد.

· شرط هفتم: در اعضای تیمّم مانعی نباشد

مسأله 926. اگر در پیشانی یا پشت دست‌‌ها مانعی باشد، مثلاً چسب، رنگ، لاک، قیر به آنها چسبیده باشد، باید آن را برطرف نماید و اگر مانع در كف دست‌‌ها باشد، در صورتی‌‌ كه با قسمت بدون مانع، عرفاً مسح با كف دست صدق كند، همان كافی بوده و لازم نیست كلّ عضو مسح كننده بدون مانع باشد.

به‌طور كلّی، در تیمّم لازم نیست كلّ عضو مسح كننده، كلّ عضو مسح شده را مسح نماید؛ بلكه اگر مسح كلّ عضو با بعضی از عضو مسح كننده انجام شود، چنانچه عرفاً صدق كند، مسح با كف انجام شده كافی است. بنابراین، اگر پیشانی با دو كف دست - بدون مسح با انگشتان - مسح گردد كافی است، ولی در هر صورت لازم است كلّ پیشانی و پشت دست‌‌ها مسح شود.

مسأله 927. انسان باید هنگام مسح كشیدن بر پشت دست‌‌ها، انگشتر را از دستی كه مسح می‌‌شود بیرون آورد، ولی وجود انگشتر در عضو مسح كننده اشكال ندارد. بنابراین، وجود انگشتر در دست به هنگام زدن دو دست بر خاک یا هنگام مسح پیشانی اشكال ندارد.

مسأله 928. اگر پیشانی و پشت دست‌‌ها به مقدار معمول مو داشته باشد اشكال ندارد، ولی اگر موی سر روی پیشانی آمده باشد، باید آن را عقب بزند.

مسأله 929. اگر انسان احتمال دهد در پیشانی و كف دست‌‌ها یا پشت دست‌‌ها مانعی هست، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد، باید جستجو نماید تا یقین یا اطمینان كند مانعی نیست.

مسأله 930. اگر نجاستی که عرفاً مانع محسوب می‌شود، مانند لختۀ خون در روی پیشانی یا پشت دو دست باشد، باید آن را قبل از تیمّم یا در هنگام تیمّم، قبل از مسح عضو برطرف نمود.

· شرط هشتم: نجاست سرایت کننده، در اعضای تیمّم نباشد

مسأله 931. در تیمّم لازم است نجاستی در اعضاى تیمم نباشد که به خاک تیمّم (یا چیز دیگری که تیمّم بر آن صحیح است) سرایت ‌‌کند، امّا پاک بودن اعضای تیمّم شرط نیست.

بنابراین، اگر پیشانی و كف دست‌‌ها و پشت دست‌‌ها، متنجّس امّا خشک باشند و عین نجاست هم در آنها موجود نباشد، تیمّم صحیح است، هرچند احتیاط مستحب آن است که اعضای تیمّم به‌طور کلّی پاک باشد.