حیض

«حیض» كه گاهی از آن تعبیر به عادت ماهانه یا قاعدگی می‌شود، خونی است كه غالباً در هر ماه، چند روزی از رحم زنان خارج می‌شود و زن را در موقع بیرون آمدن خون حیض، «حائض» می‌گویند و در شرع مقدّس اسلام احكامی دارد كه در مسائل آینده خواهد آمد.

مسأله 484. خون حیض در بیشتر اوقات غلیظ و گرم و تازه و رنگ آن سیاه یا سرخ تیره یا قهوه­ای تیره است و با فشار و كمی سوزش بیرون می‌آید که به این موارد، «نشانه‌های حیض یا صفات حیض» گفته می‌شود و در بعضی از موارد، برای تشخیص حیض بودن خون از آنها استفاده می‌شود و توضیح موارد آن در مسائل آینده ذکر می‌شود.

شایان ذکر است، این نشانه‌ها، نشانه‌های ‌غالبی ‌می‌‌باشد و ممکن است در بعضی ‌از موارد، خونی که دارای «شرایط حیض» ^[138] است، حیض محسوب شود، هرچند چنین نشانه‌هایی ‌را نداشته ‌باشد.

· شرایط خون حیض

مسأله 485. خونی كه از زن خارج می‌شود، در صورتی حیض محسوب می‌شود که دارای شرایط خون حیض باشد و اگر یکی از آنها را هم نداشته‌ باشد، حیض به حساب نمی‌آید. در مسائل بعد، به توضیح شرایط خون حیض پرداخته می‌شود.

o شرط اوّل: پس از بلوغ باشد

مسأله 486. اوّلین شرط خون حیض آن است که بعد از بلوغ باشد. بنابراین، خونی كه دختر قبل از تمام شدن نه سال قمری ^[139] می‌بیند، حیض نیست، خواه نشانه‌های حیض را داشته باشد یا نه.

مسأله 487. دختری كه نمی‌داند نه سالش تمام شده یا نه، اگر خونی ببیند كه دارای نشانه‌های حیض ^[140] نباشد، حیض نیست و اگر نشانه‌های حیض را داشته باشد حكم به حیض بودن آن محلّ اشكال است؛

البتّه اگر حیض بودن آن خون مورد اطمینان باشد، هرچند این اطمینان با استفاده از وسایل علمی جدید حاصل شده باشد، در این صورت معمولاً اطمینان پیدا می‌شود كه نه سال او تمام شده است.

o شرط دوّم: قبل از یائسگی باشد

مسأله 488. دوّمین شرط خون حیض آن است که قبل از یائسگی باشد. بنابراین، خونی كه زنان بعد از یائسگی می‌بینند، حیض نیست، خواه نشانه‌های حیض را داشته باشد یا نه؛

«سنّ یائسگی» در زنان، شصت سال قمری است ^[141] و خونی را كه زنان پس از تمام شدن شصت سال قمری می‌بینند، حكم حیض را ندارد و زن در فاصلۀ پنجاه تا شصت سال قمری، چه قُرَشیّه ^[142] باشد و چه غیر قرشیّه، حیض می‌بیند و زن‌هایی كه قرشیّه نیستند، چنانچه در این فاصله (پنجاه تا شصت سالگی) خونی مشاهده نمایند که اگر قبل از این سنّ مشاهده می­شد، حیض به حساب می‌آمد، باید کارهایی که بر حائض حرام است را ترک كنند و احتیاط مستحب است وظایف مستحاضه را نیز انجام دهند. ^[143]

مسأله 489. زنی كه شک دارد یائسه شده یا نه، یعنی شصت سال قمری‌اش کامل شده یا نه، اگر خونی ببیند و نداند حیض است یا نه، باید بنا بگذارد كه شصت ساله نشده و یائسه نیست.

مسأله 490. زن حامله و زنی كه بچّه شیر می‌دهد، ممكن است حیض ببینند و حاملگی و شیر دادن با حیض شدن، هم‌ زمان امکان‌پذیر است و احكام زن حامله و غیر حامله فرقی ندارد؛

ولی زن حامله‌ای كه عادت وقتیّه دارد، در صورتی كه بعد از گذشتن بیست روز از اوّل عادتش، خونی ببیند كه صفات حیض را دارد، لازم است بنابر احتیاط واجب، کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر مستحاضه واجب است را هم انجام دهد.

o شرط سوّم: از رحم باشد

مسأله 491. سوّمین شرط خون حیض آن است که از رحم باشد. بنابراین، خونی كه از رحم نیست مانند خون بكارت و زخم داخل مجرا، حكم حیض را ندارد. همچنین، زنی كه رحم خود را برداشته‌ و رحم ندارد، خونی كه می‌بیند، حیض نیست؛

امّا اگر فقط قسمتی از رحم قطع شده و اصل رحم باقی است یا آنکه فقط تخمدان­ها قطعشده (نه رحم)­، خونی که می­بیند چنانچه دارای سایر شرایط حیض باشد، حیض محسوب می­شود.

o شرط چهارم: از رحم بیرون آمده و خارج شود

مسأله 492. خونی كه در رحم مانده و هنوز مقداری از آن هم - هرچند كم - بیرون نیامده، حكم حیض را ندارد.

مسأله 493. در شروع دوران حیض، لازم است خون بیرون بیاید - هرچند كم باشد - و فرق ندارد كه خون از مجرای طبیعی‌اش به خودی خود یا به وسیلۀ پنبه و غیر آن بیرون آمده باشد و اگر خون اصلاً بیرون نیامده و فقط در فضای فرج (مَهْبِل) ریخته، حكم حیض بر آن جاری نمی‌شود؛

امّا پس از خارج شدن اوّلیّۀ خون، در ادامۀ حیض، خارج شدن خون به بیرون مجرا شرط نمی‌باشد و لازم نیست در تمام سه روز خون بیرون بیاید، بلكه اگر در باطن فرج، خون باشد كافی است و بودن خون در رحم، كافی نیست و منظور از بودن خون در باطن فرج، آن است كه اگر پنبه بگذارد و كمی صبر كند و بیرون آورد خونی شود، هرچند به مقدار بسیار كم باشد و چنانچه در بین سه روز مختصری پاک شود - طوری كه در بین همه یا برخی از زنان معمول است - باز هم حیض می‌باشد.

o شرط پنجم: كمتر از سه روز نباشد

مسأله 494. پنجمین شرط خون حيض آن است كه مدّت آن كمتر از سه روز نباشد و اگر مدّت خون حیض مختصری هم از سه روز كمتر باشد، حیض نیست، هرچند نشانه‌های حیض را داشته باشد.

بنابراین، هر گاه زن پس از شروع به خونریزی با استفاده از قرص و آمپول و مانند آن از ادامۀ آن جلوگیری كند و خون در كمتر از سه روز قطع شود، حكم حیض را ندارد.

مسأله 495. اگر زن از اذان صبح روز اوّل تا پایان روز سوّم، ^[144] پشت سر هم خون ببیند، سه روز خون دیدن که کمترین مقدار حیض می‌باشد، محقّق شده و لازم نیست شب اوّل و شب چهارم را هم خون ببیند؛ ولی باید در شب دوّم و سوّم خون قطع نشود و اگر علاوه بر آن، در شب اوّل هم خون دیده - هرچند آن را حیض قرار می‌دهد - ولی آن را در محاسبه سه روز حیض در نظر نمی‌گیرد. بنابراین، ابتدای محاسبه، اذان صبح روز اوّل است.

امّا زنی كه پس از اذان صبح روز اوّل خون می‌بیند، لازم است سه شبانه روز معادل هفتاد و دو ساعت، خون مشاهده نماید و نقص و كمی روز اوّل را از روز چهارم تكمیل كند؛ مثلاً اگر خون از اذان ظهر روز اوّل شروع شود، برای آنكه بتوان آن را حیض قرار داد، لازم است تا اذان ظهر روز چهارم ادامه پیدا كند و قطع نشود.

مسأله 496. اگر كمتر از سه روز خونی ببیند و پاک شود و بعد، خونی ببیند که حدّاقل سه روز باشد ^[145] و پاک شود، خون دوّم حیض است به شرط آنكه ده روز از زمان حیض سابقش گذشته باشد و خون اوّل - هرچند در روزهای عادتش باشد - حیض نیست.

o شرط ششم: بیشتر از ده روز نباشد

مسأله 497. ششمین شرط خون حيض آن است كه مدّت آن بیشتر از ده روز نباشد. بنابراین، خونی كه مدّت آن از ده روز می‌گذرد، نمی‌توان همۀ آن را حیض قرار داد و احکام مربوط به تعیین مقدار حیض از این خون، بعداً ذکر می‌گردد.

مسأله 498. روش محاسبۀ ده روز حیض كه بیشترین مقدار حیض می‌باشد، مشابه محاسبۀ سه روز است. بنابراین، ابتدای محاسبه، اذان صبح روز اوّل است و زنی كه از اذان صبح روز اوّل یا قبل از آن، در شب اوّل خونریزی‌اش آغاز شده، انتهای روز دهم، ^[146] ده روز حیضش به پایان می‌رسد؛

البتّه در فرض مذکور، اگر خونریزی تا شب یازدهم ادامه پیدا کند، ولی قبل از اذان صبح روز یازدهم قطع شده و زن پاک شود، خونی که در شب یازدهم دیده، حکم حیض را دارد و حکم تجاوز خون از ده روز در مورد آن جاری نمی­شود؛ امّا اگر خونریزی تا اذان صبح ^[147] یا بعد از آن ادامه یابد، حکم تجاوز خون از ده روز را دارد که در ضمن مسائل حیض بیان خواهد شد. ^[148]

مسأله 499. زنی كه پس از اذان صبح روز اوّل خون می‌بیند، در صورتی كه دهشبانه روز -معادل دویست و چهل ساعت - خون ببیند، ده روزش به پایان می‌رسد و نقص و كمی روز اوّل در محاسبه از روز یازدهم تكمیل می‌شود و جبران آن از شب یازدهم کافی نیست.

o شرط هفتم: سه روز اوّل پشت سر هم باشد

مسأله 500. هفتمین شرط خون حيض آن است كه سه روز اوّل حیض بايد متوالی و پشت سر هم باشد. بنابراین، اگر سه روز اوّل، خون دیدن پشت سر هم نباشد، مثلاً دو روز خون ببیند و یک روز پاک شود و دوباره یک روز خون ببیند، حیض نیست، هرچند صفات و نشانه‌های حیض را داشته باشد.

مسأله 501. شرط پی در پی بودن مربوط به سه روز اوّل است و نسبت به روزهای بعد (چهارم تا دهم) چنین شرطی وجود ندارد. بنابراین، اگر زن مثلاً سه روز پشت سر هم خون ببیند و روز چهارم و پنجم پاک شود و دوباره روز ششم و هفتم خون ببیند، روزهایی كه خون دیده حكم حیض دارد و حكم پاكی بین، در مسألۀ بعد ذکر می‌شود.

مسأله 502. اگر زن سه روز پشت سر هم خون ببیند و پاک شود، چنانچه دوباره خون ببیند و روزهایی كه خون دیده و روزهایی كه در وسط پاک بوده، روی هم از دهروز بیشتر نشود، همۀ روزهایی كه خون دیده حیض است؛

ولی احتیاط لازم آن است كه در روزهایی كه در وسط پاک بوده - كه آن را «پاکی بین دو خون» می‌نامند - كارهایی كه بر غیر حائض واجب است را انجام دهد، یعنی احتیاطاً غسل حیض كرده و عبادات خود را به‌جا آورد و آنچه بر حائض حرام است - مثل مسّ خطّ قرآن و توقّف در مسجد - را ترک كند.

o شرط هشتم: در سه روز اوّل خون استمرار داشته باشد

مسأله 503. هشتمین شرط خون حيض آن است كه در سه روز اوّل، خون استمرار داشته باشد و مجرا آلوده به خون باشد؛ به این معنا كه هر گاه پنبه بگذارد و كمی صبر كند و بیرون آورد، خونی شود، هرچند به مقدار بسیار كم باشد و چنانچه در بین سه روز، مختصری در باطن پاک شود - طوری كه در بین همه یا بعضی از زنان معمول و متعارف است ^[149] - باز هم حیض محسوب می‌شود.

بنابراین، خونی كه در سه روز اوّل استمرار ندارد و مدّتی كه بین زنان معمول نیست، قطع شده سپس ادامه پیدا می‌کند، حیض نیست.

o شرط نهم: بین دو حیض، حدّاقل ده روز پاک باشد

مسأله 504. نهمین شرط خون حيض آن است که بین دو حیض، همواره حدّاقل ده روز فاصله است كه این مقدار «حدّاقل پاکی بین دو حیض» ^[150] نامیده می­شود. بنابراین، خونی كه قبل از گذشت ده روز از حیض اوّل، در فاصلۀ زمانی حدّاقل پاکی دیده می‌شود، حیض نیست، مثلاً اگر زن ده روز خون ببیند و شش روز پاک شود و دوباره چهار روز خون ببیند، نمی‌تواند خون دوّم را حیض قرار دهد، هرچند نشانه‌های حیض را داشته باشد.

مسأله 505. روش محاسبۀ «ده روز پاکی بین دو حیض» (أقلّ الطهر)، از شیوۀ محاسبۀ ده روز حیض فهمیده می­شود.

بنابراین، اگر زنی - مثلاً - قبل از اذان صبح روز اوّل ماه (شب هنگام) از خون حیض پاک شده باشد، برای محاسبۀ ده روز مذکور، ملاک اذان صبح روز اوّل است؛ امّا اگر زن بعد از اذان صبح، مثلاً ساعت 10 روز اوّل ماه از خون حیض پاک شده باشد، ده روز مذکور، ساعت10 صبح روز یازدهم ماه به پایان می­رسد و نقص روز اوّل ماه، از شب یازدهم محاسبه نمی­شود.

مسأله 506. همان طور که در مسائل قبل ذکر شد، حدّاقل پاكی بین دو حیض، ده روز است؛ امّا حدّاکثری برای آن نمی‌باشد و منظور از پاكی بین دو حیض در اینجا، پاكی از خون حیض است، نه پاكی از هر خونی. بنابراین، ممكن است بین دو حیض، ده روز خون استحاضه و مانند آن فاصله شود.

شایان ذکر است، آنچه ذکر شد مربوط به پاكی بین دو حیض است و امّا در پاكی بین یک حیض، همان طور كه در مسألۀ«502» ذکر شد، بنابر احتیاط واجب باید کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر غیر حائض واجب است را هم انجام دهد.

· احكام خون‌ و لکّه‌های مشكوک

مسأله 507. اگر زن خونی ببیند كه از سه روز بیشتر و از ده روز كمتر باشد و نداند خون دُمَل و زخم است یا خون حیض و هر دو احتمال معقول باشد، در این صورت، حكم زن غیر حائض را دارد و باید عبادت‌های خود را انجام دهد؛

مگر آن كه قبل از بیرون آمدن این خون مشکوک، حائض بوده كه در این صورت، تا مقداری كه مجموع خون قبلی (وقتی حائض بوده) و خون مشكوک، ممكن است شرعاً حیض باشد (به این معنا که شرایط نه‌گانۀ حیض را داشته باشد)، باید آن را حیض قرار دهد.

مسأله 508. اگر خونی ببیند و شک كند كه خون حیض است یا استحاضه، چنانچه شرایط حیض را داشته باشد، باید حیض قرار دهد.

مسأله 509. اگر خونی ببیند كه نداند خون حیض است یا بكارت، باید یا احتیاط كند، یعنی کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر غیر حائض واجب است را هم انجام دهد و یا خود را بررسی كند، یعنی مقداری پنبه داخل فرج نماید و كمی صبر كند به مقداری که اطمینان کند خون در آن نفوذ کرده است، سپس آن را به آرامی بیرون آورد، پس اگر فقط اطراف آن آلوده باشد، خون بكارت است و اگر به همۀ آن رسیده، خون حیض می‌باشد.

مسأله 510. اگر زن بداند خونی كه از او خارج می‌شود، خون زخم و دُمَل و بكارت و مانند آن نیست و مردّد بین خون استحاضه و حیض و یا نفاس باشد، چنانچه شرعاً حكم حیض و نفاس را نداشته باشد، ^[151] باید به دستور استحاضه عمل كند؛ بلكه اگر شک داشته باشد كه خون استحاضه است یا هر یک از خون‌های دیگر، چنانچه نشانه و شرایط آن خون‌ها (خون‌های دیگر) را نداشته باشد، بنابر احتیاط لازم باید كارهای استحاضه را انجام دهد.

مسأله 511. اگر زن ترشّحات یا لکّه یا لکّه­هایی­ را ببیند که از مجرا (مَهْبِل)­ خارج شده و شک نماید که خون است یا نه، پاک بوده و خون حیض یا استحاضه محسوب نمی­شود؛

مگر آنکه زن حائض­ در اواخر عادت ماهانه، آنها را ببیند و نداند خون است یا آنکه عفونت یا چیز دیگر، چنانچه آن ترشّحات یا لکّه یا لکّه­ها تا قبل از گذشت ده روز از ابتدای حیض قطع شده و استمرار پیدا نکند، ^[152] حکم خون حیض را دارد و ادامۀ عادت ماهانه محسوب می­شود؛ ^[153] امّا اگر رؤیت ترشّحات یا لکّه­های مشکوک تا بعد از ده روز از ابتدای حیض ادامه پیدا کند، دو صورت دارد که در قالب مثال بیان می‌شود:

الف. ترشّحات یا لکّه­های مذکور به‌طور مستمرّ نباشد:

مثلاً اگر زنی که عادت ماهانه­اش هشت روز است، از خون حیض پاک شود، ولی در روز نهم به‌طور غیر مستمرّ لکّه یا لکّه­های زردی را ببیند که شک در خون بودن آن داشته باشد و مجدّداً در ظاهر و باطن پاک شود و این اتّفاق در روز یازدهم هم تکرار شود، ترشّحات روز نهم حیض به حساب می­آید ^[154] و ترشّحات مشکوک روز یازدهم، نه حیض است و نه استحاضه و پاک محسوب می­شود.

ب. ترشّحات مذکور مستمرّ باشد:

مثلاً زنی که عادت ماهانه­اش هفت روز است و از اوّل تا هفتم ماه خون دیده، در صورتی که پس از ایّام عادت ماهانه، ترشّحاتی را به‌طور مستمرّ و بدون انقطاع ببیند و این ترشّحات تا بعد از ده روز از ابتدای حیضش ادامه پیدا کند و در صدق خون بودن آنها شک داشته باشد، خونی که از اوّل تا هفتم ماه دیده حیض به حساب می‌آید و ترشّحات مشکوک پس از آن، حکم حیض یا استحاضه را ندارد و پاک محسوب می‌شود؛

البتّه اگر زن نداند ترشّحات مستمرّ مذکور تا بعد از ده روز ادامه پیدا می­کند یا نه، در صورتی که حسب موازین شرعی - که توضیح آن بعداً خواهد آمد - آن را حیض قرار دهد و عبادت را ترک نماید و بعد، ترشّحات از ده روز تجاوز نماید، معلوم می­شود که حیض نبوده و واجب است عباداتی را که ترک کرده، قضا نماید.

مسأله 512. زنی که مبتلا به عفونت رحم است، عفونت­های مذکور در صورتی که با خون مخلوط نباشد پاک است و موجب باطل شدن وضو یا غسل نمی­شود.

· احكام حائض

مسأله 513. چند مورد بر حائض، حرام است:

اوّل: عبادت‌هایی مانند نماز كه باید با وضو یا غسل یا تیمّم به‌جا آورده شود و چنانچه زن حائض این گونه اعمال را به قصد عملی که شرعاً نیکو و صحیح است، انجام دهد، کار حرامی انجام داده، ولی به‌جا آوردن عبادت‌هایی كه وضو و غسل و تیمّم برای آنها لازم نیست، مانند نماز میّت، مانعی ندارد.

دوّم: تمام چیزهایی كه بر جنب حرام است و در احكام جنابت ذکر شد.

سوّم: جماع كردن در فرج (نزدیکی) كه هم برای مرد حرام است و هم برای زن، هرچند به مقدار ختنه‌گاه داخل شود و منی هم بیرون نیاید؛ بلكه احتیاط لازم آن است كه مقدار كمتر از ختنه‌گاه هم داخل نشود.

مسأله 514. نزدیکی كردن در روزهایی هم كه حیض زن قطعی نیست، ولی شرعاً باید برای خود حیض قرار دهد، حرام است. پس زنی كه بیشتر از ده روز خون می‌بیند و باید به توضیحی كه بعداً ذکر می‌شود روزهای عادت خویشان خود را حیض قرار دهد، شوهرش نمی‌تواند در آن روزها با او نزدیكی نماید.

مسأله 515. اگر شوهر با همسر خود در حال حیض نزدیكى كند، گناهکار است و لازم است استغفار كند؛ ولی پرداخت كفّاره واجب نیست، هرچند پرداخت آن احتیاط مستحب می‌باشد، به این صورت كه اگر تعداد روزهای حیض زن به سه قسمت تقسیم شود، كفّارۀ آن در قسمت اوّل حیض، یک مثقال شرعی طلای مسکوک (سکّۀ طلا) و در وسط آن، نصف مثقال شرعی و در آخر آن، یک چهارم مثقال شرعی طلای مسکوک (سکّۀ طلا) است؛ ^[155]

مثلاً زنی كه شش روز خون حیض می‌بیند، احتیاط مستحب است که چنانچه شوهرش در شب یا روز اوّل و دوّم با او نزدیکی كند، وی یک مثقال شرعی سکّۀ طلا، و در شب و یا روز سوّم و چهارم، نصف مثقال سکّۀ طلا و در شب یا روز پنجم و ششم، یک چهارم مثقال سکّۀ طلا به عنوان کفّاره به فقیر بپردازد.

شایان ذکر است، كفّارۀ مذکور بر عهدۀ زوجه نیست، هرچند در صورتی که زوجه از روی اختیار، بدون اکراه و اجبار حاضر به نزدیکی شده باشد، گناهکار است و باید توبه نماید.

مسأله 516. اگر مرد در حال نزدیکی بفهمد زن حائض شده، باید فوراً از او جدا شود و چنانچه جدا نشود، گناهكار است و احتیاط مستحب است كفّاره بدهد.

مسأله 517. غیر از نزدیكی كردن با زن حائض، سایر بهره‌های جنسی مانند بوسیدن و ملاعبه نمودن مانعی ندارد، هرچند چنین کارهایی از ناف تا زانوی زن از زیر پوشش و لباس مکروه است.

مسأله 518. بعد از آن كه زن از خون حیض پاک شد - هرچند غسل نكرده باشد - شوهرش می‌تواند با او جماع كند؛ ولی احتیاط لازم آن است كه جماع پس از شستن فرج باشد؛

البتّه جماع قبل از غسل مكروه می‌باشد و احتیاط مستحب آن است كه قبل از غسل، خصوصاً در جایی كه شدّت میل به جماع نباشد، از آن خودداری نماید؛

امّا كارهای دیگری كه در هنگام حیض به دلیل طهارت نداشتن (وضو، غسل، تیمّم، هر کدام وظیفه‌اش ‌باشد) بر زن حرام است - مانند مسّ خطّ قرآن - تا غسل نكند، برای زن حلال نمی‌شود و کارهایی که در هنگام حیض حرام است، امّا معلوم نیست (ثابت نشده) حرام بودن آنها بر حائض به دلیل طهارت نداشتن زن در ایّام حیض باشد - مانند توقّف در مسجد - بنابر احتیاط واجب نباید قبل از غسل انجام شود.

مسأله 519. نمازهایی كه زن در حال حیض نخوانده، قضا ندارد - حتّی نماز آیات و نمازی كه به نذر شرعی در وقت معیّن واجب شده باشد - ولی روزه‌های ماه رمضان را كه در حال حیض نگرفته، باید قضا نماید و همینطور بنابر احتیاط لازم، روزه‌هایی را كه به نذر در وقت معیّن واجب شده و در حال حیض نگرفته، باید قضا نماید.

مسأله 520. همان طور كه نماز و روزۀ زن حائض - چه واجب و چه مستحب - صحیح نیست، اعتكاف و طواف، حتّی بنابر احتیاط واجب طواف مستحبی حائض نیز صحیح نمی‌باشد.

مسأله 521. اگر زن در بین نماز، حائض شود - حتّی بنابر احتیاط واجب اگر حیض بعد از سجدۀ آخر و قبل از آخرین حرف سلامی باشد که با آن نماز تمام می‌شود - نمازش باطل است.

مسأله 522. اگر زن در بین نماز شک كند كه حائض شده یا نه، نمازش صحیح است و به شكّش اعتنا نمی‌کند؛ ولی اگر بعد از نماز بفهمد در بین نماز حائض شده، نمازی که خوانده، باطل است و حکم آن مانند وقتی است که در بین نماز بفهمد حائض شده است.

مسأله 523. بعد از آن كه زن از خون حیض پاک شد، واجب است برای نماز و امور دیگری كه باید با وضو یا غسل یا تیمّم به‌جا آورده شود، غسل كند و کیفیّت آن مثل غسل جنابت است.

شایان ذکر است، کسی که غسل حیض به‌جا آورده، تا وقتی مبطل وضو انجام نداده، لازم نیست برای کارهایی که باید با وضو باشد، وضو بگیرد، هرچند احتیاط مستحب است كه قبل از غسل یا بعد از آن وضو هم بگیرد و بهتر آن است كه قبل از غسل، وضو بگیرد.

مسأله 524. اگر آب برای وضو و غسل كافی نباشد و به اندازه‌ای باشد كه بتواند غسل كند، باید غسل كند و بهتر آن است كه بدل از وضو، تیمّم نماید و اگر فقط برای وضو كافی باشد و به اندازۀ غسل نباشد، بهتر آن است كه وضو بگیرد و باید بدل از غسل، تیمّم نماید و اگر برای هیچ یک از آنها آب ندارد، باید بدل از غسل، تیمّم كند و بهتر آن است كه بدل از وضو نیز تیمّم نماید.

مسأله 525. طلاق دادن زن در حال حیض با توضیحی كه در احكام طلاق ذکر می‌شود، باطل است؛

امّا اگر زن در پاکی بین دو خون که معنای آن در مسألۀ«502» ذکر شد، طلاق داده شود، صحیح بودن این طلاق محلّ اشکال است. بنابراین، لازم است احتیاط شود به این شیوه که صیغۀ طلاق دوباره اجرا شود.

شایان ذکر است، بعد از آن كه زن از خون حیض كلّاً پاک شد، هرچند غسل نكرده باشد، طلاق او صحیح است و در خواندن عقد ازدواج - چه دائم و چه موقّت - پاک بودن از حیض شرط نیست.

مسأله 526. اگر زن بگوید حائضم یا از حیض پاک شده‌ام، چنانچه مورد اتّهام نباشد، باید حرف او را قبول كرد؛ ولی اگر مورد اتّهام باشد، قبول حرف او محلّ اشكال است و مراعات مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود.

مسأله 527. اگر زن حائض جنب شود یا میّت را بعد از سرد شدن بدنش مسّ نماید، می‌تواند در همان حال حیض، غسل جنابت یا مسّ میّت انجام دهد و غسل مذکور صحیح است.

همینطور، انجام وضوی مستحبی و غسل­های مستحبی در حال حیض صحیح است؛ البتّه صحیح بودن غسل جمعه قبل از پاک شدن از حیض، محلّ اشکال می‌باشد، هرچند انجام آن رجاءً اشکال ندارد.

· احكام کم بودن وقت نماز برای حائض

مسأله 528. هرگاه وقت نماز فرا رسد و زن بداند كه اگر نماز را تأخیر بیندازد، حائض می‌شود، باید فوراً نماز بخواند و همچنین است بنابر احتیاط لازم اگر احتمال دهد چنانچه نماز را تأخیر بیندازد، حائض می‌شود.

مسأله 529. اگر زن، در بین وقت نماز حائض شود و تا آن وقت نماز نخوانده باشد، در صورتی لازم است آن نماز را قضا کند که از اوّل وقت به اندازۀ وضو گرفتن (اگر از قبل وضو نداشته) و انجام غسل (اگر وظیفه­‌اش انجام غسلی بوده) و خواندن یک نماز که در آن تنها به انجام واجبات اکتفا شود، فرصت داشته و آن را نخوانده تا حائض شده باشد، هرچند بنابر احتیاط واجب فرصت برای انجام مقدّمات دیگر نماز مانند فراهم کردن لباس پاک و غیر غصبی و تعیین جهت قبله، نبوده باشد.

بنابراين، زنی كه مقدّمات نماز مانند وضو يا غسل كردن بر حسب وظیفه و پاک بودن بدن يا لباس و يافتن جهت قبله و تهيّۀ مهر و آنچه سجده بر آن صحيح است و مثل آن را قبل از وقت انجام داده و از اوّل وقت به اندازۀ خواندن یک نماز بر حسب وظيفه­اش بگذرد و در حالی که هنوز نماز را نخوانده حائض شود، قضای آن نماز بر او واجب است؛ بلکه اگر وقت نماز شده، در حالی كه زن می‌توانسته یک نماز با وضو یا غسل (بر حسب وظیفه) بخواند و نخوانده، ولی وقت برای فراهمکردن سایر شرایط مثل يافتن ساتر مباح يا پاک یا تعيين جهت قبله کافی نبوده، بنابر احتیاط واجب باید آن نماز را قضا نماید.

همین طور، اگر وقت به اندازۀ غسل یا وضو (اگر وظیفه‌اش غسل یا وضو بوده) نداشته، امّا می‌توانسته یک نماز با تیمّم قبل از حائض شدن بخواند، ولی آن را نخوانده باشد - چه وقت برای فراهمکردن سایر شرایط کافی بوده یا نه - بنابر احتیاط واجب باید آن نماز را قضا نماید.

شایان ذکر است، اگر به جهت دیگری - غیر از کمی وقت - تكلیف زن تیمّم بوده، مثل آنكه آب برایش ضرر داشته و می‌توانسته نماز را قبل از حائض شدن، با تیمّم بخواند و نخوانده باشد، چنانچه وقت برای فراهمنمودن سایر شرايط فراهم بوده، باید قضای نماز را بخواند؛ بلکه در صورتی که وقت برای انجام سایر شرایط فراهم نبوده نیز، بنابر احتیاط واجب باید قضای نماز را بخواند.

شایان توجّه است، زن در تند خواندن و كند خواندن نماز یا سلامتی و مریضی و یا سفر و غیر سفر و چیزهای دیگر، باید وضعیّت خود را در نظر بگیرد؛ مثلاً زنی كه تند خواندن نماز برای او فوق‌العاده سخت است و زنی كه می‌تواند نماز را سریع بخواند، هر كدام باید حال خود را در نظر بگیرند. همچنین، زنی كه غیر از طهارت از حدث (وضو یا غسل حسب وظیفه) سایر مقدّمات برایش فراهم بوده، چنانچه مسافر نباشد و در اوّل ظهر نماز نخواند، قضای آن در صورتی واجب می‌شود كه به مقدار خواندن چهار ركعت نماز با انجام وضو یا غسل (بر حسب وظیفه‌اش) از اوّل ظهر بگذرد، سپس حائض شود و چنانچه مسافر باشد گذشتن وقت به مقدار خواندن دو ركعت نماز با انجام وضو یا غسل (بر حسب وظیفه‌اش) كافی است.

مسأله 530. اگر زن در آخر وقت نماز، از خون حیض پاک شود و به اندازۀ غسل و خواندن نماز - هرچند یک رکعت آن - وقت داشته باشد، حتّی بنابر احتیاط واجب در صورتی که وقت برای فراهم کردن سایر شرایط نماز مثل تعیین جهت قبله یا لباس پاک نداشته باشد، باید غسل نموده و نماز را بخواند و اگر نخواند، باید قضای آن را به‌جا آورد و همین حکم، بنابر احتیاط واجب در وقتی که به اندازۀ غسل وقت ندارد، امّا می‌تواند با تیمّم تمام یا قسمتی از نماز - هرچند یک رکعت آن را‌ - در وقت بخواند، نیز جاری می‌باشد، هرچند وقت برای تحصیل سایر شرايط مثل يافتن ساتر مباح یا پاک يا تعيين جهت قبله کافی نباشد.

شایان ذکر است، اگر گذشته از تنگی وقت، از جهت دیگر تكلیف زن تیمّم باشد، مثل آنكه آب برایش ضرر داشته باشد و ‌بتواند هرچند یک ركعت نماز را در وقت بخواند - حتّی بنابر احتیاط واجب در صورتی که وقت برای فراهم کردن سایر مقدمات وجود نداشته باشد - باید تیمّم کرده و نماز را بخواند و اگر نخواند، باید قضای آن را به‌جا آورد.

مسأله 531. زنی كه در آخر وقت نماز از خون حیض پاک شده و اگر بخواهد غسل كند، قسمتی از نمازش بعد از وقت واقع می‌شود، امّا اگر تیمّم نماید می‌تواند تمام نماز را در وقت بخواند، باید تیمّم نماید و تمام نماز را در وقت بخواند.

شایان ذکر است، حکم مذکور در مورد زنی که قبل از نیمه شب پاک شده نیز جاری است، مثلاً چنانچه طوری باشد که اگر زن، غسل نماید، فقط به اندازۀ پنج رکعت نماز تا نیمه شب وقت داشته باشد، ولی در صورتی که تیمّم نماید به اندازۀ هفت رکعت نماز وقت داشته و می­تواند نماز مغرب و عشاء را قبل از نیمه شب بخواند، در این صورت وظیفه­اش تیمّم و انجام هر دو نماز در وقت (قبل از نیمه شب) می­باشد.

مسأله 532. اگر زن در آخر وقت نماز از خون پاک شود و فرصتی حتّی برای تیمّم و خواندن یک ركعت نماز در وقت نداشته باشد، نماز بر او واجب نیست؛ البتّه چنانچه تا نیمه شب فرصت برای غسل یا تیمّم و خواندن نماز مغرب و عشاء نداشته باشد، مضطر محسوب شده و حکمی که در مسألۀ«958» بیان خواهد شد، در مورد وی جاری است.

مسأله 533. اگر زن بعد از پاک شدن از حیض شک كند كه برای نماز وقت دارد یا نه - هرچند به این اندازه که یک ركعت آن در وقت خوانده شود- باید نمازش را بخواند.

مسأله 534. در تمام مواردی كه وظیفۀ زن، خواندن نماز است، اگر به خیال اینكه وقت ندارد، نماز نخواند و بعد بفهمد وقت داشته، باید قضای آن نماز را به‌جا آورد.

همینطور، در مواردی كه وظیفۀ زن، بنابر احتیاط واجب خواندن نماز است، اگر به خیال اینكه وقت ندارد، نماز نخواند و بعد بفهمد وقت داشته، بنابر احتیاط واجب لازم است قضای آن نماز را به‌جا آورد.

· مستحبات و مكروهات برای حائض

مسأله 535. مستحب است زن حائض در وقت نمازهای پنجگانه، بلكه هرنماز واجبِ وقت‌دار مثل نماز آیات، خود را از خون پاک نماید و پنبه و دستمال را عوض كند و وضو بگیرد و اگر نمی‌تواند وضو بگیرد، تیمّم نماید و در جای نماز، رو به قبله بنشیند و مشغول ذكر و دعا و صلوات یا خواندن قرآن (غیر آیات سجده‌دار) شود و بهتر آن است كه در این حال، تسبیحات اربعه را انتخاب كند.

مسأله 536. خواندن قرآن هرچند كمتر از هفت آیه باشد و همراه داشتن قرآن و رساندن جایی از بدن به حاشیۀ قرآن و ما بین خط‌های قرآن و نیز خضاب كردن به حنا (حنا بستن) و مانند آن، برای حائض - به گفتۀ جمعی از فقها رضوان اللّه تعالی علیهم - مكروه است؛ ^[156] ولی خواندن آیات سجدۀ واجب قرآن، بر زن حائض حرام است و احتیاط مستحب آن است كه سایر آیات چهار سورۀ سجده­دار را هم نخواند.

· اقسام عادت در حیض

مسأله 537. به دورۀ منظّم قاعدگی زنان، «عادت» ^[157] گفته می‌شود و آن، سه قسم است:

1. عادت وقتیّه و عددیّه: عادتی كه هم از نظر وقت حائض شدن و هم از نظر تعداد روزهای آن، منظّم است.

2. عادت وقتیّه: عادتی كه تنها از نظر وقت، منظّم است.

3. عادت عددیّه: عادتی كه تنها از نظر تعداد روزهای حیض، منظّم است.

o انواع عادت عددیّه و شرایط محقّق شدن آن

مسأله 538. عادت عددیّه دو نوع است:

1. عادت عددیّۀ تامّه: این عادت، مربوط به زنی است كه دو بار حیض شده و این دو حیض از نظر تعداد روزها مثل هم هستند.

2. عادت عددیّۀ ناقصه: این عادت، مربوط به زنی است كه دفعات زیاد حیض شده است و این حیض‌ها یكی از سه حالت زیر را دارا بوده‌اند:

الف. در هر دفعۀ حیض، خونی كه می‌بیند از یک حدّ معیّن بیشتر نمی‌شود، مثلاً بیشتر از هشت روز خون نمی‌بیند، ولی اعداد آن نظم ثابتی ندارد. در یک دفعه هفت روز خون می‌بیند، در دفعۀ دیگر شش روز خون مشاهده می‌کند و...

ب. در هر دفعۀ حیض، خونی كه می‌بیند از یک حدّ معیّن كمتر نیست، مثلاً كمتر از پنج روز خون نمی‌بیند.

ج. در هر دفعۀ حیض، خونی كه می‌بیند بین دو حدّ زیاد و كم است؛ مثلاً كمتر از پنج روز خون نمی‌بیند و مشاهدۀ خون بیشتر از هشت روز هم نمی‌شود، ولی اعداد آن نظم ثابتی ندارد و بین دو حد در تغییر است. در یک دفعه شش روز خون می‌بیند، در دفعۀ دیگر هفت روز خون مشاهده می‌کند و گاه هشت روز خون می‌بیند.

مسأله 539. برای اینکه «عادت عددیّه تامّه» صورت پذیرد، لازم است دو حیض در تعداد روزها، مساوی بوده و هر یک از آنها حتّی نصف روز یا کمتر از آن، از حیض دیگر بیشتر نباشد.

بنابراین، اگر زنی پنج روز در ماه اوّل خون ببیند و در ماه دوّم پنج روز و نصف یا ثلث (یک سوّم روز) خون ببیند، صاحب عادت عددیّه تامّه محسوب نمی‌شود؛ بلكه اگر در ماه دوّم پنج روز و ربع (یک چهارم روز) خون ببیند، صاحب عادت عددیّه تامّه محسوب نمی‌شود، مگر آنكه در عرف بانوان با وجود این مقدار زیادی، باز هم دو حیض مثل هم شمرده شود. همچنین، اگر زیاده، اندک و كم باشد، اشکال ندارد.

مسأله 540. در تحقّق عادت عددیّه، شب اوّل و آخر دخالتی ندارد. بنابراین، اگر تعداد روزهایی که زن خون دیده، در دو ماه متوالی مساوی باشد، ولی در یکی از آن دو، علاوه بر روزها، مقداری از شب اوّل یا آخر را نیز خون ببیند، باز هم عادت عددیّه تامّه محقّق می‌شود، هرچند تعداد ساعات خون دیدن دو ماه با هم متفاوت است.

مثلاً زنی که در ماه نخست، از اذان صبح روز اوّل ماه تا پایان روز هفتم خون دیده و در ماه دوّم، قبل از اذان صبح روز سوّم ماه (شب هنگام) خون دیده و تا پایان روز نهم ادامه یافته، صاحب عادت عددیّۀ هفت روز است و همین طور است حکم، اگر زن مذکور در ماه دوّم از اذان صبح روز سوّم ^[158] خون دیده و در شب دهم قبل از اذان صبح، خونریزی وی قطع شده باشد. ^[159]

مسأله 541. برای اینکه «عادت عددیّۀ تامّه» صورت پذیرد، كافی است زن دو بار حیض ببیند که از نظر تعداد روزها مثل هم باشد که در این صورت، صاحب عادت می‌گردد؛

ولی در محقّق شدن «عادت عددیّۀ ناقصه»، دو بار خون دیدن كافی نیست و لازم است دیدن خون به‌طوری كه در مسألۀ«538» ذکر شد، زیاد تكرار شود به گونه‌ای كه در عرف بانوان صدق كند كه این زن دارای عادت عددیّۀ ناقصه است، مثل اینكه دیدن خون به‌طوری که ذکر شد، (5 یا 6) بار تكرار گردد.

o شرایط محقّق شدن عادت وقتیّه و انواع آن

مسأله 542. برای آنکه عادت وقتیّه صورت پذیرد، باید وقت دو حیض در عرف بانوان مثل هم محسوب شود. بنابراین، اگر زنی - مثلاً - در ماه اوّل از ظهر روز سوّم ماه خون دیده و در ماه دوّم به اندازۀ یک سوّم یا یک چهارم روز یا كمتر، زودتر یا دیرتر خون حیض او آغاز شده است - به گونه‌ای كه این مقدار تفاوت در عرف بانوان معمول است - عادت وقتیّه محقّق می‌شود و تفاوت مذکور تأثیری ندارد.

مسأله 543. در تحقّق عادت وقتیّه، شب اوّل و آخر دخالتی ندارد. بنابراین، اگر زنی - مثلاً - در ماه نخست از اذان صبح روز اوّل ماه تا پایان روز هفتم خون دیده و در ماه دوّم، قبل از اذان صبح روز اوّل ماه (شب هنگام) خون دیده و تا پایان روز نهم ادامه یافته، صاحب عادت وقتیّه است.

مسأله 544. زنانی که عادت وقتیّه دارند، گاهی ابتدای عادت آنان در وقت معیّنی است؛ مانند اینکه زنی در دو ماه متوالی از روز اوّل ماه خون حیض ببیند، هرچند انتهای ایّام حیض در دو ماه، متفاوت باشد و گاهی انتهای عادت آنان در وقت معیّنی است؛ مانند اینکه زنی در دو ماه متوالی در روز هشتم ماه از خون حیض پاک شود، هرچند ابتدای ایّام حیض در دو ماه، متفاوت باشد، مثلاً در ماه نخست از روز اوّل ماه و در ماه بعد، از روز سوّم آن باشد.

مسأله 545. منظور از «ماه» در محقّق شدن عادت وقتیّه، ماه شمسی یا قمری نیست، بلكه منظور سی روز است.

بنابراین، در محقّق شدن عادت وقتیّه، چه عددیّه هم باشد یا نباشد، كافی است زن در دو ماه خون حیض ببیند و آغاز مشاهدۀ خون حیض در ماه دوّم پس از گذشت سی روز از آغاز مشاهدۀ خون حیض در ماه اوّل باشد و فرق ندارد كه ایّام خون دیدن زن در این دو ماه، مطابق با روز معیّنی از ماه شمسی یا قمری باشد یا نباشد و چنین زنی با دو بار مشاهدۀ خون با کیفیّتی که ذکر شد، دارای عادت وقتیّه خواهد شد.

مسأله 546. اگر در زنی زمان‌های مشاهدۀ خون حیض نزدیک به سی روز باشد، مثلاً هر 28 روز یا 29 روز یا 31 روز خون می‌بیند، كه در عرف بانوان معمول است، در این حال هم با دو بار دیدن خون به كیفیّت ذكر شده، عادت وقتیّه محقّق می‌شود، مثل آن‌که در ماه اوّل، آغاز حیض او روز دهم آن ماه و آغاز حیض دوّم او روز هشتم ماه دوّم بوده است، که چنین زنی از ماه دوّم، دارای عادت شده و می‌تواند از ماه سوّم به بعد مطابق عادت تشکیل شده عمل نماید؛ ^[160]

امّا زنی كه ایّام خون دیدن او به مقدار قابل توجّه، كمتر یا زیادتر از سی روز است، به گونه‌ای كه این نوع مشاهدۀ خون در عرف بانوان معمول نیست، مثل اینكه هر پانزده روز یک بار، خون حیض می‌بیند یا هر چهل یا پنجاه روز یک بار حائض می‌شود، در این صورت با دو بار دیدن خون به كیفیّت ذكر شده، صاحب عادت وقتیّه نمی‌شود و لازم است دیدن خون به آن کیفیّت، با فاصلۀ زمانی معیّن بسیار تكرار شود، به گونه‌ای كه در عرف بانوان صدق كند كه آن روزها، زمان عادت اوست كه در این حال، همان را عادت خود در نظر می‌گیرد. ^[161]

o عادت مرکّب و حکم آن

مسأله 547. اگر زن مثلاً در ماه اوّل، سه روز و در ماه دوّم، چهار روز و در ماه سوّم، سه روز و در ماه چهارم، چهار روز خون ببيند، با اين فرض، در ماه فرد، سه روز و در ماه زوج، چهار روز صاحب عادت نخواهد شد و عادت شرعی مركّب ثابت نيست، بلكه حكم آن زن، حكم مضطربه است كه بعداً‌ ذکر می‌شود؛

البتّه اگر ديدن خون به كيفيّت مذكور يا شبيه آن بسيار تكرار شود، به گونه­ای كه در عرف بانوان صدق كند كه آن روزها، روزهای عادت او است، بايد همان را به عنوان روزهای عادت قرار دهد، مثل اينكه كيفيّت مذكور 5 يا 6 بار تكرار گردد كه حدوداً ده ماه يا يک سال طول می­كشد.

o عدم تحقّق عادت از روی نشانه‌های حیض

مسأله 548. عادت، با تفاوت خون در نشانه­ها محقّق نمی­شود و مراد از تفاوت، آن است كه خون در بعضی از روزها به نشانه­های حيض ^[162] و در بعضی از روزها به نشانه­های استحاضه باشد؛

پس مثلاً‌ زنی كه به‌طور مستمرّ خون می­بيند، اگر از اوّل ماه تا پنجم ماه به نشانه‌های حيض خون ببيند و در روزهای دیگر ماه، خونش دارای نشانه­های استحاضه باشد و در ماه دوّم هم، از اوّل ماه تا پنجم ماه به نشانه­های حيض خون ببيند و خون در بقیّۀ ماه دوّم، دارای نشانه­های استحاضه باشد، اين زن صاحب عادت وقتيّه و عدديّه محسوب نمی­شود، بلكه دارای عادت نيست و در این هنگام مطلقاً حكم او در تعیین روزهای حیضش، رجوع به نشانه­ها (صفات حیض) می‌باشد. بنابراین، در این مثال از اوّل ماه تا پنجم ماه که خون دارای صفات حیض بوده را حیض قرار می‌دهد.

o چگونگی از بین رفتن عادت

مسأله 549. زنی كه در حیض عادت دارد - چه در وقت حیض عادت داشته باشد، چه در عدد حیض، یا هم در وقت و هم در عدد آن - اگر دو مرتبۀ پشت سر همِ دیگر حیض ببیند و آن دو بار، مخالف با حیض‌های قبلی و مثل یکدیگر باشند، در این صورت، عادت این زن از بین رفته و تبدیل به عادت جدیدِ پدید آمده از این دو حیض می‌شود؛

مثلاً زنی كه در هر ماه، عادت وقتیّه و عددیّۀ وی از اوّل تا پنجم است، هر گاه دو ماه پشت سر هم از دهم تا هفدهم خون ببیند، عادت قبلی وی به هم خورده و به عادت هفت روزه از دهم تا هفدهم در هر ماه تبدیل می‌شود. ^[163]

مسأله 550. عادت شرعی زن، با مشاهدۀ یک حیض مخالف (غیر مماثل)، از بین نمی‌رود، مثلاً زنی كه در هر ماه، عادت وی از اوّل تا هفتم ماه است، هر گاه یک بار برخلاف عادت خود از دهم تا پانزدهم خون ببیند، عادتش به هم نمی‌خورد و همچنان از اوّل تا هفتم در هر ماه خواهد بود.

مسأله 551. هر گاه زن دو بار حیض ببیند که با عادت قبلیش مخالف است، ولی خود آن دو حیض هم با یکدیگر متفاوت (غیر مماثل) ‌باشند، عادت قبلیش از بین رفته و زن، مضطربه به حساب می‌آید؛

مثلاً زنی كه در هر ماه دارای عادت وقتیّه و عددیّه از اوّل تا هفتم ماه است، اگر دو ماه پشت سر هم به‌طور مختلف برخلاف عادت خود خون ببیند، ماه اوّل از دهم تا پانزدهم و ماه دوّم از بیستم تا بیست و ششم، در این حال عادت قبلی‌اش از بین رفته و باید به احكام زن مضطربه عمل نماید. ^[164]

· چند حکم کلّی در مورد حیض

مسأله 552. زنی که در هر ماه یک بار خون می­بیند، چنانچه خون مذکور کمتر از سه روز و بیشتر از ده روز نباشد، تمام آن حیض است و در این امر فرقی نمی‌کند زن دارای عادت باشد یا نه؛ چه اینکه خون مذکور مطابق با ایّام یا عدد عادت باشد یا نه و نیز فرقی ندارد که خون، نشانه­های حیض را داشته باشد یا نه.

مسأله 553. اگر زنی در ماه دو بار خون ببیند، چنانچه خون اوّل کمتر از سه روز نباشد و مجموع دو خون به علاوۀ پاکی بین آن دو، از ده روز بیشتر نباشد، در این صورت مجموع دو خون یک حیض حساب می‌شود و در پاكی وسط كه آن را «پاكی بین دو خون» می‌نامند، بنابر احتیاط واجب باید کارهایی که بر زن حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر زن غیر حائض واجب است را انجام ‌دهد.

شایان ذکر است، در حکم مذکور فرقی نیست که زن دارای عادت باشد یا نباشد، خون مذکور مطابق با ایّام یا عدد عادت باشد یا نه، نشانه­های حیض را داشته باشد یا نداشته باشد.

مسأله 554. اگر زنی در ماه دو بار خون ببیند، چنانچه هر یک از دو خون کمتر از سه روز و بیشتر از ده روز نباشد، ولی پاکی بین آن دو، ده روز یا بیشتر باشد، در این صورت هر كدام از آنها حیض جداگانه قرار داده می‌شوند؛

در حکم مذکور، فرقی نیست که زن دارای عادت باشد یا نباشد، خون رؤیت شده مطابق با ایّام یا عدد عادت باشد یا نه، نشانه­های حیض را داشته باشد یا نداشته باشد.

مسأله 555. اگر زنی در ماه دو بار خون ­ببیند و دارای عادت نباشد، در صورتی که هر یک از دو خون کمتر از سه روز و بیشتر از ده روز نباشد و پاکی بین آن دو، کمتر از ده روز باشد، و همۀ روزهایی كه خون دیده با روزهایی كه در وسط پاک بوده از ده روز بیشتر باشد، چنانچه یکی از دو خون دارای نشانه­های حیض باشد و خون دیگر دارای نشانه­های حیض نباشد، خونی که دارای نشانه­های حیض است را حیض قرار می­دهد و خونی که فاقد نشانه­های حیض است استحاضه محسوب می­شود؛

امّا اگر هر دو خون دارای نشانه­های حیض باشند یا هر دو خون فاقد نشانه­های حیض باشند، خون اوّل را حیض قرار می­دهد و خون دوّم استحاضه محسوب می­شود، هرچند احتیاط مستحب است مراعات مقتضای احتیاط را بنماید. بدین صورت که در مورد هر دو خون، کارهایی که بر زن حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر زن مستحاضه واجب است را انجام ‌دهد، خصوصاً در موردی که هر دو خون نشانه­های حیض را نداشته باشند.

شایان ذکر است، حکم مذکور در مورد زنی که فقط عادت عددیّه دارد یا دارای عادت وقتیّه است، ولی در وقت عادت خون ندیده و هر دو خون مذکور را در غیر وقت عادت مشاهده نموده نیز، جاری می­شود. ^[165]

· اقسام زنان حائض

مسأله 556. زنان حائض، شش قسم‌اند:

اوّل: دارای عادت وقتیّه و عددیّه؛

دوّم: دارای عادت وقتیّه؛

سوّم: دارای عادت عددیّه.

سه قسم فوق، زنان دارای عادت می‌باشند؛ چگونگی محقّق شدن این عادت‌ها در مسائل قبل ذکر شد.

چهارم: مضطربه؛ یعنی زنی كه چند ماه خون دیده، ولی عادت معیّنی پیدا نكرده یا عادتش به هم خورده و عادت تازه‌ای پیدا نكرده است.

پنجم: مبتدئه؛ یعنی زنی كه دفعۀ اوّل خون دیدن اوست.

ششم: ناسیه؛ یعنی زنی كه عادت خود را فراموش كرده است.

این سه دسته، دارای عادت نیستند و هر كدام از این شش قسم، احكامی دارند كه در مسائل بعد به توضیح آن پرداخته می‌شود.

o 1. دارای عادت وقتیّه و عددیّه

مسأله 557. زنانی كه عادت وقتیّه و عددیّه دارند، دو دسته‌اند:

اوّل: زنی كه دو ماه پشت سر هم، در وقت معیّن خون حیض ببیند و در وقت معیّن هم پاک شود، مثلاً دو ماه پشت سر هم از روز اوّل ماه خون ببیند و روز هفتم پاک شود كه عادت حیض این زن از اوّل ماه تا هفتم است.

دوّم: زنی كه دو ماه پشت سر هم در وقت معیّن خون حیض ببیند و بعد از آن كه سه روز یا بیشتر خون دید، یک روز یا بیشتر پاک شود و دوباره خون ببیند و تمام روزهایی كه خون دیده با روزهایی كه در وسط پاک بوده از ده روز بیشتر نشود. همچنین، همۀ روزهایی كه خون دیده و روزهایی كه در وسط پاک بوده در هر دو ماه به یک اندازه باشد، چنین زنی، دارای عادت وقتیّه و عددیّه می‌باشد و عادت او به اندازۀ روزهایی است كه خون دیده، نه به ضمیمۀ روزهایی كه در وسط پاک بوده است؛

مثلاً اگر در دو ماه پشت سر هم از روز اوّل ماه تا سوّم خون ببیند و سه روز پاک شود و دوباره سه روز خون ببیند، عادت این زن، شش روز پراکنده می‌شود و در سه روز پاكی كه در وسط است كه آن را «پاكی بین دو خون» می‌نامند، بنابر احتیاط لازم، کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام دهد ^[166] و امّا اگر مقدار روزهایی كه در ماه دوّم خون دیده، بیشتر یا كمتر باشد، این زن دارای عادت وقتیّه است نه عددیّه.

مسأله 558. زنی كه عادت وقتیّه و عددیّه دارد، اگر در آغاز یا بین وقت عادت خویش یا یک یا دو روز یا بیش از آن، زودتر خون ببیند، طوری كه در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده - هرچند آن خون، نشانه‌های حیض را نداشته باشد، مثلاً خون زرد رنگ باشد یا شک در استمرار آن برای مدّت سه روز داشته باشد ^[167] - باید به احكامی كه برای زن حائض گفته شد عمل كند و چنانچه بعداً بفهمد حیض نبوده، مثل اینكه قبل از سه روز پاک شود، باید عبادت‌هایی را كه به‌جا نیاورده، قضا نماید و اگر وقت باقی است، آنها را انجام دهد؛

امّا در غیر این دو صورت، مثل اینكه آن قدر زودتر از عادتش خون ببیند كه نگویند عادتش جلو افتاده، بلكه بگویند در غیر وقت خود خون دیده و یا آنكه بعد از گذشت ایّام عادتش (هر چند با سپری شدن زمان كمی بعد از تمام شدن وقت عادت)، خون ببیند، چنانچه آن خون دارای نشانه‌های حیض - که در مسألۀ«484» ذکر شد - باشد، به احكامی كه برای زنان حائض گفته شد عمل نماید، هرچند شک در استمرار آن برای مدّت سه روز داشته باشد و چنانچه بعداً بفهمد حیض نبوده، مثل اینكه قبل از سه روز پاک شود، باید عبادت‌هایی را كه به‌جا نیاورده، قضا نماید و اگر وقت باقی است آنها را انجام دهد.

همچنین، اگر خون مذکور دارای نشانه‌های حیض نباشد، ولی زن بداند كه آن خون سه روز ادامه پیدا می‌کند، باید آن را حیض قرار دهد و اگر نداند كه سه روز ادامه پیدا می‌کند یا نه، احتیاط واجب آن است كه هم كارهایی كه بر مستحاضه واجب است را انجام دهد و هم كارهایی را كه بر حائض حرام است، ترک نماید.

مسأله 559. زنی كه عادت وقتیّه و عددیّه دارد:

الف. اگر همۀ روزهای عادت و چند روز قبل از عادت و بعد از عادت، خون ببیند؛

ب. یا اینکه همۀ روزهای عادت را با چند روز قبل از عادت، خون ببیند؛

ج. یا اینکه همۀ روزهای عادت را با چند روز بعد از عادت، خون ببیند؛

و در هر یک از سه مورد الف، ب و ج، خون‌هایی که دیده، روی هم از ده روز بیشتر نشود، همه حیض است، هرچند آن خون نشانه‌های حیض را - که در مسألۀ«484» ذکر شد - نداشته ‌باشد.

امّا اگر (در هر یک از سه مورد) خون‌هایی که دیده از ده روز بیشتر شود، فقط خونی که در روزهای عادت دیده حیض است، هرچند آن خون نشانه‌های حیض را نداشته ‌باشد و خونی که قبل یا بعد یا قبل و بعد عادت دیده استحاضه می‌باشد، هرچند نشانه‌های حیض را داشته باشد و هرچند یک یا دو روز قبل از عادتش باشد و باید عبادت‌هایی که در روزهای قبل یا بعد یا قبل و بعد عادت به‌جا نیاورده را قضا نماید؛ حتّی اگر زن همۀ روزهای عادت را با چند روز بعد از عادت خون ببیند و خون روزهای عادت و خونی که تا روز دهم مشاهده می‌کند، با نشانه‌های حیض باشد و بقیّه با نشانه‌های استحاضه باشد، باز هم تنها خون روزهای عادت، حیض و بقیّه استحاضه می‌باشد.

د. اگر همۀ روزهای عادت را با سیزده روز یا بیشتر بعد از عادت به‌طور مستمرّ، خون ببیند، خون روزهای عادت حیض است و بقیّه استحاضه می‌باشد و نمی‌تواند خون بعد از حدّاقل پاکی (ده روز) را حیض حساب کند و باید منتظر فرا رسیدن وقت عادتش باشد.

ه‍‌ . اگر عادت وقتیّه و عددیّۀ او از نوع دوّمی است كه در مسألۀ«557» گذشت، مثلاً عادت شرعی او به این گونه است كه سه روز اوّل ماه خون می‌بیند، سپس روز چهارم تا ششم به مدّت سه روز پاک است و بعد هفتم تا نهم خون می‌بیند، چنانچه در یک ماه بیشتر از ده روز مستمرّ خون ببیند، مثلاً از اوّل ماه تا پانزدهم خون ببیند، خون‌های اوّل تا سوّم ماه و هفتم تا نهم ماه حیض است و در روزهای چهارم تا هفتم بنابر احتیاط واجب، کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی را که بر مستحاضه واجب است، انجام می‌دهد و خون‌های دهم تا پانزدهم ماه، استحاضه است.

مسأله 560. زنی كه عادت وقتیّه و عددیّه دارد:

الف. اگر مقداری از روزهای عادت را با چند روز قبل از عادت خون ببیند و روی هم از ده روز بیشتر نشود، همه حیض است و اگر از ده روز بیشتر شود، روزهایی كه در عادت، خون دیده با چند روز قبل از آن - كه روی هم به مقدار عادت او شود - حیض و روزهای اوّل (ابتدا) را استحاضه قرار دهد.

ب. اگر مقداری از روزهای عادت را با چند روز بعد از عادت خون ببیند و روی هم از ده روز بیشتر نشود، همه حیض است و اگر بیشتر شود، باید روزهایی كه در عادت، خون دیده با چند روز بعد از آن، كه روی هم به مقدار عادت او شود، حیض و بقیّهرا استحاضه قرار دهد.

مسأله 561. زنی که - مثلاً - عادت وقتیّۀ عددیّه هفت روز در اوّل هر ماه دارد، اگر از اذان صبح روز اوّل ماه خون بییند و خونریزیش در شب یازدهم ماه، قبل از اذان صبح روز یازدهم قطع شود، خونی که در تمام این مدّت دیده، حکم حیض را دارد و در این صورت، شب یازدهم ملحق به ده روز می­باشد و حکم تجاوز خون از ده روز در مورد آن جاری نمی­شود؛

امّا چنانچه خونریزی وی مثلاً تا ظهر روز یازدهم ادامه یابد، حکم تجاوز خون از ده روز در مورد آن جاری می­شود. بنابراین، خون اوّل ماه تا پایان روز هفتم را حیض قرار داده و بقیّۀ خون تا روز یازدهم استحاضه محسوب می­شود.

مسأله 562. زنی كه عادت وقتیّه و عددیّه دارد، اگر بعد از آنكه سه روز یا بیشتر خون دید پاک شود و دوباره خون ببیند و فاصلۀ بین دو خون، كمتر از ده روز باشد و همۀ روزهایی كه خون دیده با روزهایی كه در وسط پاک بوده، از ده روز بیشتر باشد و هر یک از دو خون طرف اوّل و دوّم به تنهایی از ده روز بیشتر نباشد، چند صورت دارد:

1. آنكه تمام خونی كه دفعۀ اوّل دیده یا مقداری از آن، در روزهای عادت باشد و خون دوّم كه بعد از پاک شدن می‌بیند در روزهای عادت نباشد؛ در این صورت، باید همۀ خون اوّل را حیض و خون دوّم را استحاضه قرار دهد، مگر آنكه خون دوّم نشانه‌های حیض را داشته باشد كه در این صورت، قسمتی از خون دوّم كه به علاوۀ خون اوّل و پاكی بین آنها، روی هم از ده روز بیشتر نمی‌شود، حیض است و بقیّه، استحاضه می‌باشد. در این مورد، دو مثال ذکر می­شود:

مثال اوّل: اگر عادت زنی از پنجم تا نهم به مدّت پنج روز بوده، در صورتی كه یک ماه از پنجم تا نهم خون دیده و روز دهم پاک شود و از روز یازدهم تا شانزدهم خون ببیند و خون طرف دوّم نشانه‌های حیض را نداشته باشد، خون‌هایی كه پنجم تا نهم در ایّام عادت دیده، حیض است و خون‌هایی كه از یازدهم تا شانزدهم دیده، استحاضه می‌باشد و روز دهم پاک می‌باشد.

مثال دوّم: اگر عادت زنی از پنجم تا نهم به مدّت پنج روز بوده، در صورتی كه یک ماه از پنجم تا نهم خون دیده و روز دهم پاک شود و از روز یازدهم تا شانزدهم خون ببیند و خون طرف دوّم نشانه‌های حیض را دارا باشد، خون‌هایی كه از پنجم تا نهم در ایّام عادت دیده و همچنین خون‌هایی که از یازدهم تا چهاردهم دیده، حیض است و خون‌هایی كه در پانزدهم و شانزدهم دیده، استحاضه می‌باشد و در پاكی وسط كه آن را «پاکی بین دو خون» می‌نامند، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی را که بر غیر حائض واجب است انجام دهد.

2. آنكه خون اوّل در روزهای عادت نباشد و تمام خون دوّم یا مقداری از آن در روزهای عادت باشد كه باید همۀ خون دوّم را حیض و خون اوّل را استحاضه قرار دهد.

مثال: اگر عادت زنی از یازدهم تا پانزدهم ماه به مدّت پنج روز بوده، در صورتی كه یک ماه از پنجم تا نهم خون دیده و روز دهم، پاک شود و از روز یازدهم تا پانزدهم خون ببیند، خون‌هایی كه از یازدهم تا پانزدهم در ایّام عادت دیده، حیض است و خون‌هایی كه قبل از آن از پنجم تا نهم دیده، استحاضه می‌باشد و روز دهم هم پاک است.

شایان ذکر است، در مورد حکم مذکور در بند (1) و (2) این مسأله، فرقی نیست که تعداد روزهای خون اوّل یا خون دوّم، مطابق با عدد عادت زن باشد یا مطابق نباشد و معیار در حیض قرار دادن خون، مراعات وقت است نه عدد عادت. بنابراین، خونی که در وقت دیده، حیض است، هرچند تعداد روزهایش مطابق با عدد عادتش نباشد.

3. آنكه هر دو خون در روزهای عادت نباشد؛ در این صورت، اگر یكی دارای نشانه‌های حیض باشد و دیگری دارای نشانه‌های حیض نباشد، خونی كه صفات حیض را دارا می‌باشد، حیض قرار دهد و خونی را كه صفات حیض ندارد، استحاضه قرار دهد، امّا اگر هر دو خون، نشانه‌های حیض را دارا باشند یا هیچ‌ یک از دو خون نشانه‌های حیض را نداشته باشند، باید خون طرف اوّل را حیض و خون طرف دوّم را استحاضه قرار دهد، هرچند احتیاط مستحب است كه در هر دو خون احتیاط کند، خصوصاً در صورتی كه هر دو خون نشانه‌های حیض را نداشته باشد.

مثال: اگر عادت زنی از اوّل تا پنجم ماه به مدّت پنج روز بوده، در صورتی كه یک ماه در روزهای عادت خون نبیند و از روز هفتم تا یازدهم خون دیده و دو روز پاک شود و از روز چهاردهم تا هجدهم خون ببیند و خون طرف اوّل، صفات حیض را نداشته باشد و خون طرف دوّم، صفات حیض را دارا باشد، خون‌هایی كه از روز چهاردهم تا هجدهم دیده، حیض است و خون‌هایی كه از روز هفتم تا یازدهم دیده استحاضه می‌باشد و روزهای دوازدهم و سیزدهم پاک است.

شایان ذکر است، در مورد حکم فوق فرقی نیست که تعداد روزهای خون اوّل یا خون دوّم، مطابق با عدد عادت زن باشد یا مطابق نباشد و معیار در حیض قرار دادن خون، تشخیص از روی نشانه­های حیض است نه عدد عادت. بنابراین، خونی که نشانه‌های حیض را دارد، حیض محسوب می­شود، هرچند تعداد روزهایش مطابق با عدد عادتش نباشد و خونی که نشانه­های حیض را ندارد استحاضه است، هرچند تعداد روزهایش مطابق با عدد عادتش باشد؛ امّا اگر تشخیص از روی نشانه­های حیض ممکن نباشد، خون اوّل حیض است، هرچند تعداد روزهایش مطابق با عدد عادتش نباشد و خون دوّم استحاضه است، هرچند تعداد روزهایش مطابق با عدد عادتش باشد.

صورت‌های دیگر مسأله، در دو مسألۀ بعد ذکر می‌شود.

مسأله 563. زنی كه عادت وقتیّه و عددیّه دارد، اگر بعد از آن كه سه روز یا بیشتر خون دید پاک شود و دوباره خون ببیند و فاصلۀ بین دو خون كمتر از ده روز باشد و همۀ روزهایی كه خون دیده با روزهایی كه در وسط پاک بوده از ده روز بیشتر باشد و هر یک از دو خون طرف اوّل و دوّم، به تنهایی از ده روز بیشتر نباشد (ادامه صورت‌های مسأله قبل):

1. اگر مقداری از خون اوّل و دوّم در روزهای عادت باشد و خون اوّلی كه در روزهای عادت بوده، از سه روز كمتر نباشد و با پاكی وسط و مقداری از خون دوّم كه آن هم در روزهای عادت بوده، از ده روز بیشتر نباشد، در این صورت، آن مقدار از هردو خون كه در ایّام عادت بوده، حیض است و احتیاط واجب آن است كه در پاكی وسط كه آن را «پاكی بین دو خون» می‌نامند كارهایی كه بر غیر حائض واجب است را انجام دهد و کارهایی را که بر حائض حرام است، ترک كند و مقداری از خون دوّم كه بعد از روزهای عادت بوده، استحاضه است و امّا مقداری از خون اوّل كه قبل از روزهای عادت بوده، چنانچه عرفاً بگویند كه عادتش جلو افتاده، حکم حیض را دارد، مگر آن كه حیض قرار دادن آن باعث آن شود كه بعضی از خون دوّم كه در روزهای عادت بوده یا تمام آن از ده روز حیض خارج شود كه در این صورت، حکم استحاضه را دارد.

در مورد این حکم، سه مثال ذكر می‌شود:

مثال اوّل: اگر عادت زن از سوّم ماه تا دهم به مدّت هشت روز بوده، در صورتی كه یک ماه از اوّل تا ششم خون ببیند، طوری كه در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده و دو روز پاک شود و بعد از نهم تا پانزدهم خون ببیند، خون‌هایی كه از اوّل تا ششم و در نهم و دهم دیده حیض است و خون‌هایی كه از یازدهم تا پانزدهم دیده استحاضه می‌باشد و در پاكی وسط كه آن را «پاكی بین دو خون» می‌نامند، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که برغیرحائض واجب است را انجام می‌دهد.

مثال دوّم: اگر عادت زن از دهم تا هجدهم ماه به مدّت نه روز بوده، در صورتی كه یک ماه از هفتم تا چهاردهم خون ببیند، به‌طوری كه در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده و دو روز پاک شود و بعد، از هفدهم تا بیستم خون ببیند، خون‌هایی كه از نهم تا چهاردهم و در هفدهم و هجدهم دیده، حیض است و نمی‌توان روز هفتم و هشتم را هم حیض قرار داد، زیرا باعث می‌شود كه روزهای هفدهم و هجدهم واقع در ایّام عادت، از ده روز حیض خارج گردد و حکم «پاکی بین دو خون» مانند مثال اول است.

مثال سوّم: اگر عادت زن از دهم تا نوزدهم ماه به مدّت ده روز بوده، در صورتی كه یک ماه از هفتم تا چهاردهم خون ببیند، طوری كه در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده و دو روز پاک شود و بعد از هفدهم تا بیستم خون ببیند، خون‌هایی كه از دهم تا چهاردهم و از هفدهم تا نوزدهم دیده، حیض است و نمی‌توان روزهایی كه جلوتر از عادت خون دیده، یعنی روزهای هفتم تا نهم را هم حیض قرار داد، زیرا موجب می‌شود كه روزهای هفدهم تا نوزدهم واقع در ایّام عادت از ده روز حیض خارج گردد و حکم «پاکی بین دو خون» مانند مثال اوّل است.

2. آنكه مقداری از خون اوّل و دوّم در روزهای عادت باشد، ولی آن مقدار از خون اوّل كه در روزهای عادت بوده از سه روز كمتر باشد، در این صورت:

الف. خون اوّل كه در ایّام عادت واقع شده، به ضمیمۀ مقداری از خون قبل كه روی هم سه روز شود، حیض است، بلكه باید همۀ خون سابق را - در صورتی كه در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده - حیض قرار دهد؛ به شرط آنكه این امر باعث نشود بعضی از خون طرف دوّم كه در روزهای عادت بوده یا تمام آن، از ده روز حیض خارج شود.

ب. همچنین، مقداری از خون طرف دوّم كه در ایّام عادت واقع شده حیض است، به شرط آنكه مجموع خون‌ها و پاكی بین آنها، با ملاحظۀ حیض قرار دادن خون طرف اوّل به ضمیمۀ مقداری از خون قبل از طرف اوّل كه كمترین مقدار حیض یعنی سه روز را كامل می‌کند، از ده روز بیشتر نشود و بقیّۀ آن، استحاضه است. برای روشن شدن حكم، سه مثال ذكر می‌شود:

مثال اوّل: اگر عادت زن از چهارم تا دهم به مدّت هفت روز بوده و اكنون از روز اول ماه تا چهارم خون دیده و دو روز پاک بوده و از روز هفتم تا دوازدهم خون دیده، باید خون‌های روز اوّل تا چهارم و هفتم تا دهم را حیض قرار دهد و خون روز یازدهم و دوازدهم استحاضه است و در پاكی وسط، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام ‌دهد.

مثال دوّم: اگر عادت زن از چهارم تا دوازدهم به مدّت نه روز بوده و اكنون از روز اوّل ماه تا چهارم خون دیده و دو روز پاک بوده و از روز هفتم تا پانزدهم خون دیده، باید خون‌های روز دوّم تا چهارم و هفتم تا یازدهم را حیض قرار دهد و خون روز اوّل و روزهای دوازدهم تا پانزدهم، استحاضه است و در پاكی وسط، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام ‌دهد و این زن نمی‌تواند خون روز اوّل را حیض قرار دهد، زیرا باعث می‌شود قسمتی از خون طرف دوّم كه در روزهای عادت بوده یعنی روز یازدهم، از ده روز حیض خارج شود.

مثال سوّم: اگر عادت زن از پنجم تا دوازدهم به مدّت هشت روز بوده و اكنون از روز اوّل ماه تا پنجم خون دیده و پنج روز پاک بوده و روز یازدهم و دوازدهم خون دیده، خون‌های روز سوّم تا پنجم و روز یازدهم و دوازدهم، حیض است و خون روز اوّل و دوّم، استحاضه است و در پاكی وسط، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی را که بر غیر حائض واجب است، انجام ‌دهد و این زن نمی‌تواند خون روز اوّل و دوّم را حیض قرار دهد، زیرا باعث می‌شود تمام خون طرف دوّم كه در روزهای عادت بوده، یعنی روز یازدهم و دوازدهم، از ده روز حیض خارج شود.

شایان ذکر است، در مورد حکم مذکور در بند (1) و (2) این مسأله و مسألۀ بعد، فرقی نیست که تعداد روزهای خون اوّل یا خون دوّم، مطابق با عدد عادت زن باشد یا مطابق نباشد و معیار در حیض قراردادن خون، مراعات وقت است، نه عدد عادت.

مسأله 564. زنی كه عادت وقتیّه و عددیّه دارد، اگر بعد از آن كه سه روز یا بیشتر خون دید پاک شود و دوباره خون ببیند و فاصلۀ بین دو خون كمتر از ده روز باشد و همۀ روزهایی كه خون دیده با روزهایی كه در وسط پاک بوده از ده روز بیشتر باشد و هر یک از دو خون طرف اوّل و دوّم به تنهایی از ده روز بیشتر نباشد (ادامۀ صورت‌های دو مسألۀ قبل):

1. اگر تمام خون اوّل (که از سه روز کمتر نیست) ^[168] و مقداری از خون دوّم در روزهای عادت باشد و خون اوّل با پاكی وسط و مقداری از خون دوّم كه آن هم در روزهای عادت بوده، از ده روز بیشتر نباشد؛

در این صورت، تمام خون اوّل و مقداری از خون دوّم كه در ایّام عادت بوده، حیض است و احتیاط واجب آن است كه در پاكی وسط كه آن را «پاكی بین دو خون» می‌نامند، كارهایی كه بر غیر حائض واجب است را انجام دهد و کارهایی که بر حائض حرام است را ترک كند و مقداری از خون دوّم كه بعد از روزهای عادت بوده، استحاضه است.

مثال: اگر عادت زنی از اوّل تا هشتم ماه بوده، در صورتی که یک ماه از اوّل تا چهارم ماه خون ببیند و روزهای پنجم و ششم ماه پاک باشد و مجدّداً از روز هفتم تا دوازدهم ماه خون ببیند، در این صورت خون­ روزهای اوّل تا چهارم ماه و نیز خون روزهای هفتم و هشتم ماه حیض محسوب می­شود و بقیّه استحاضه است و نسبت به پاکی روزهای پنجم و ششم ماه، بنابر احتیاط واجب كارهایی كه بر غیر حائض واجب است را انجام داده و کارهایی که بر حائض حرام است را ترک می‌كند.

2. اگر تمام خون دوّم و مقداری از خون اوّل در روزهای عادت باشد و مقداری از خون اوّل كه در روزهای عادت بوده از سه روز كمتر نباشد و با پاكی وسط و خون دوّم كه آن هم در روزهای عادت بوده از ده روز بیشتر نباشد؛

در این صورت، تمام خون دوّم و مقداری از خون اوّل كه در ایّام عادت بوده، حیض است و احتیاط واجب آن است كه در پاكی وسط كه آن را «پاكی بین دو خون» می‌نامند، كارهایی كه بر غیر حائض واجب است را انجام دهد و کارهایی را که بر حائض حرام است، ترک كند و مقداری از خون اوّل كه قبل از روزهای عادت بوده، چنانچه عرفاً بگویند كه عادتش جلو افتاده، حکم حیض را دارد؛ مگر آنكه حیض قرار دادن آن باعث شود كه بعضی از خون دوّم كه در روزهای عادت بوده یا تمام آن، از ده روز حیض خارج شود كه در این صورت، حکم استحاضه را دارد.

مثال: اگر عادت زنی از چهارم تا دوازدهم ماه بوده، در صورتی که یک ماه از اوّل تا هفتم ماه خون ببیند و روز هشتم ماه پاک باشد و مجدّداً از روز نهم تا دوازدهم ماه خون ببیند، در این صورت خون­ روزهای چهارم تا هفتم ماه و نیز خون­ روزهای نهم تا دوازدهم ماه که در وقت عادت دیده، به علاوۀ روز سوّم قبل عادت، خون حیض محسوب می­شود و خون روزهای اوّل و دوم ماه استحاضه است و نسبت به پاكی روز هشتم ماه، كارهایی كه بر غیر حائض واجب است را انجام داده و کارهایی را که بر حائض حرام است، ترک می­كند.

3. آنکه تمام خون دوّم و مقداری از خون اوّل در روزهای عادت باشد و مقداری از خون اوّل كه در روزهای عادت بوده، از سه روز كمتر باشد؛

در این صورت، خون دوّم حیض است و خون اوّل كه در ایام عادت واقع شده، به علاوۀ مقداری از خون قبل از‌ آن كه روی هم سه روز شود، حیض است، بلكه باید مقدار بیشتر از سه روز از خون سابق را - در صورتی كه در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده - نیز حیض قرار دهد؛ به شرط آنكه این امر باعث نشود كه بعضی از خون طرف دوّم كه در روزهای عادت بوده یا تمام آن، از ده روز حیض خارج شود.

مثال اوّل: اگر عادت زنی از چهارم تا دوازدهم ماه بوده، در صورتی که یک ماه از اوّل تا پنجم ماه خون ببیند و روز ششم و هفتم ماه پاک باشد و مجدّداً از روز هشتم تا دوازدهم ماه خون ببیند، در این صورت، خون­های روز چهارم و پنجم ماه و نیز خون‌های روز هشتم تا دوازدهم ماه که در وقت عادت دیده، به علاوۀ روز سوّم قبل عادت، خون حیض محسوب می­شود و خون روز اوّل و دوم ماه استحاضه است و نسبت به پاكی روز ششم و هفتم ماه كارهایی كه بر غیر حائض واجب است را انجام داده و کارهایی را که بر حائض حرام است، ترک می­كند.

مثال دوّم: اگر عادت زنی از چهارم تا دوازدهم ماه بوده، در صورتی که یک ماه از اوّل تا پنجم ماه خون ببیند و روز ششم و هفتم ماه پاک باشد و مجدّداً از روز هشتم تا یازدهم ماه خون ببیند، در این صورت، خون­های روز چهارم و پنجم ماه و نیز خون­های روز هشتم تا یازدهم ماه که در وقت عادت دیده، به علاوۀ روز دوّم و سوّم قبل عادت، خون حیض محسوب می­شود و خون روز اوّل ماه استحاضه است و نسبت به پاكی روز ششم و هفتم ماه كارهایی كه بر غیر حائض واجب است را انجام داده و کارهایی را که بر حائض حرام است، ترک می­كند.

مسأله 565. زنی كه عادت وقتیّه و عددیّه دارد، اگر در وقت عادت، خون نبیند و در غیر آن وقت به تعداد روزهای حیضش خون ببیند، باید همان را حیض قرار دهد، چه قبل از وقت عادت دیده باشد چه بعد از آن، چه نشانه‌های حیض را دارا باشد یا نشانه‌های حیض را نداشته باشد.

مسأله 566. زنی كه عادت وقتیّه و عددیّه دارد، اگر در وقت عادت خود سه روز یا بیشتر خون ببیند و تعداد روزهای آن كمتر یا بیشتر از روزهای عادت او باشد، ولی از ده روز بیشتر نشود و در غیر ایّام عادت در قبل از آن یا بعد از آن به تعداد روزهای عادت خویش خون ببیند و بین دو خون، پاكی فاصله شود، در این مورد كه وقت و عدد با هم تعارض دارند، چند صورت دارد:

1. آنكه مجموع آن دو خون با پاكی میان آنها از ده روز بیشتر نشود؛ در این صورت، مجموع دو خون یک حیض حساب می‌شود و در پاكی وسط كه آن را «پاكی بین دو خون» می‌نامند، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی را که بر غیر حائض واجب است، انجام ‌دهد.

2. آنكه پاكی میان آن دو خون، ده روز یا بیشتر باشد؛ در این صورت، هر كدام از آنها حیض جداگانه قرار داده می‌شوند، چه نشانه‌های حیض را دارا باشد یا نشانه‌های حیض را نداشته باشد.

3. آنكه پاكی میان آن دو خون كمتر از ده روز و مجموع دو خون با پاكی در بین، بیشتر از ده روز باشد؛ در این صورت، وقت بر عدد مقدّم می‌شود و باید خونی را كه در وقت دیده، حیض قرار دهد و حکم خونی كه خارج وقت دیده، در مسألۀ«562» صورت اوّل و دوّم بیان شد.

o 2. دارای عادت وقتیّه

مسأله 567. زن‌هایی كه عادت وقتیّه دارند و اوّل عادت آنان معیّن می‌باشد، دو دسته‌ هستند:

اوّل: زنی كه دو ماه پشت سر هم در وقت معیّن خون حیض ببیند و بعد از چند روز پاک شود، ولی تعداد روزهای آن در هر دو ماه یک اندازه نباشد، مثلاً دو ماه پشت سر هم، روز اوّل ماه خون ببیند ولی ماه اوّل، روز هفتم و ماه دوم، روز هشتم از خون پاک شود كه این زن باید روز اوّل ماه را عادت حیض خود قرار دهد.

دوم: زنی كه دو ماه پشت سر هم، در وقت معیّن سه روز یا بیشتر خون حیض ببیند و بعد پاک شود و دو مرتبه خون ببیند و تمام روزهایی كه خون دیده با روزهایی كه در وسط پاک بوده از ده روز بیشتر نشود، ولی تعداد روزهای آن در ماه دوم كمتر یا بیشتر از ماه اوّل باشد، مثلاً در ماه اوّل هشت روز و در ماه دوم نه روز باشد، ولی در هر دو ماه از اوّل ماه خون دیده باشد كه این زن هم، باید روز اوّل ماه را روز اوّل عادت حیض خود قرار دهد و ایّامی را كه خون دیده، حیض است و در پاكی وسط كه آن را «پاكی بین دو خون» می‌نامند، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی را که بر غیر حائض واجب است، انجام دهد.

مسأله 568. زنانی كه عادت وقتیّه دارند و آخر عادت آنان معیّن باشد، دو دسته‌اند:

اوّل: زنی كه دو ماه پشت سر هم خون حیض ببیند و بعد از چند روز در وقت معیّن پاک شود، ولی تعداد روزهای آن در هر دو ماه یک اندازه نباشد مثلاً ماه اوّل، روز سوّم و ماه دوّم، روز پنجم خون آغاز شود و در هر دو ماه روز نهم پاک شود؛

این زن، باید روز نهم را انتهای عادت حیض خود قرار دهد و اثر این قرار دادن عادت این است که اگر مثلاً در ماه دیگر اتّفاقاً خون از ده روز بیشتر شود و تا پانزدهم ماه ادامه یابد كه در این صورت، خونی كه زن بعد از نهم ماه تا پانزدهم مشاهده می‌کند، استحاضه است.

دوم: زنی كه دو ماه پشت سر هم، سه روز یا بیشتر خون حیض ببیند و بعد پاک شود و دو مرتبه خون ببیند و در وقت معیّن پاک شود و تمام روزهایی كه خون دیده با روزهایی كه در وسط پاک بوده، از ده روز بیشتر نشود، ولی تعداد روزهای آن در ماه دوم كمتر یا بیشتر از ماه اوّل باشد، امّا وقت انتهای آن در هر دو ماه یکی باشد، مثلاً در ماه اوّل از سوّم تا پنجم خون دیده و دو روز پاک بوده و از هشتم تا دهم خون دیده است و در ماه دوّم از اوّل تا پنجم خون دیده و یک روز پاک بوده و از هفتم تا دهم خون دیده است؛

این زن، باید روز دهم را انتهای عادت حیض خود قرار دهد و اثر این قرار دادن عادت آن است که اگر مثلاً در ماه دیگر اتّفاقاً خون از ده روز بیشتر شود و تا پانزدهم ماه ادامه یابد كه در این صورت، خونی كه زن بعد از دهم ماه تا پانزدهم مشاهده می‌کند استحاضه است و دو خون قبل از آن، حیض است و در پاكی وسط، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام دهد.

مسأله 569. زنی كه عادت وقتیّه دارد، اگر در آغاز یا بین وقت عادت یا یک یا دو روز یا بیش از آن زودتر خون ببیند، به‌طوری كه در عرف زنان بگویند عادتش جلو افتاده - هرچند آن خون نشانه‌های حیض را نداشته باشد، مثلاً خون زرد رنگ باشد یا شک در استمرار آن برای مدّت سه روز داشته باشد - باید به احكامی كه برای زن حائض ذکر شد عمل كند و چنانچه بعداً بفهمد حیض نبوده، مثل این كه قبل از سه روز پاک شود، باید عبادت‌هایی را كه به‌جا نیاورده، قضا نماید و اگر وقت باقی است، آنها را انجام دهد.

امّا در غیر این دو صورت، مثل اینكه آن قدر زودتر از عادتش خون ببیند كه نگویند عادتش جلو افتاده، بلكه بگویند در غیر وقت خود خون دیده و یا آنكه بعد از گذشت ایّام عادتش (هر چند با سپری شدن زمان كمی بعد از تمام شدن وقت عادت)، خون ببیند، چنانچه آن خون دارای نشانه‌های حیض باشد، باید به احكامی كه برای زنان حائض ذکر شد، عمل نماید، هرچند شک در استمرار آن برای مدّت سه روز داشته باشد و چنانچه بعداً بفهمد حیض نبوده، مثل اینكه قبل از سه روز پاک شود، باید عبادت‌هایی را كه به‌جا نیاورده قضا نماید و اگر وقت باقی است آنها را انجام دهد.

همچنین، اگر خون مذکور دارای نشانه‌های حیض نباشد، ولی بداند كه آن خون سه روز ادامه پیدا می‌کند، باید آن را حیض قرار دهد و اگر نداند كه سه روز ادامه پیدا می‌کند یا نه، احتیاط لازم آن است كه هم كارهایی كه بر مستحاضه، واجب است را انجام دهد و هم كارهایی را كه بر حائض حرام است، ترک نماید.

مسأله 570. زنی كه عادت وقتیّه دارد، اگر در وقت عادت خود خون ببیند و مقدار آن خون بیش از ده روز باشد و خون او تنها دارای نشانه‌های حیض باشد، هرچند درجات و مراتب آنها متفاوت باشد، مانند اینكه قسمتی از آن، سیاه رنگ و قسمتی، قرمز تیره باشد یا تنها دارای نشانه‌های استحاضه باشد، مثلاً زرد رنگ باشد - هرچند درجات زردی آن با هم متفاوت باشد - باید اگر ممكن است مقدار ایّام عادت بعضی از خویشان خود را حیض قرار دهد، چه آن خویشاوند، تنها از طرف پدر یا مادر به او منسوب باشد یا از هر دو طرف به او منسوب باشد، زنده باشد یا مرده، ولی با رعایت دو شرط زیر:

اوّل: آنكه اطمینان نداشته باشد مقدار عادت آن خویشاوند، مخالف با مقدار حیض خودش می‌باشد ^[169] و مخالفت در مقدار حیض، مثل آن است كه خودش در زمان جوانی و قوّت مزاج باشد و آن زن نزدیک به سنّ یائسگی باشد كه مقدار عادت معمولاً كم می‌شود و یا عکس این صورت و نیز مثل زنی که علاوه بر عادت وقتیّه، دارای عادت عددیّۀ ناقصه ^[170] هم هست و مثلاً در هر ماه از دهم ماه یا به مدّت پنج روز خون می‌بیند و یا هفت روز، چنین زنی اگر در یک ماه بیشتر از ده روز خون ببیند، نمی‌تواند به عادت بعضی از خویشانش که کمتر از پنج روز یا بیشتر از هفت روز خون می‌بیند، رفتار کند.

دوّم: آنكه اطمینان نداشته باشد مقدار عادت آن زن با مقدار عادت دیگر خویشانش كه دارای شرط اوّل هستند تفاوت دارد، ولی اگر مقدار تفاوت بسیار كم باشد كه عرفاً به حساب نیاید، اشکال ندارد.

اگر این كار (مراجعه به خویشاوندان) ممكن نباشد، مخیّر است كه از سه روز تا ده روز، هر تعداد روزی را كه مناسب مقدار حیضش می‌بیند، آن را حیض قرار دهد و بهتر آن است كه هفت روز قرار دهد، در صورتی كه آن را مناسب خود ببیند؛ البتّه همان طور كه ذکر شد، اگر زن دارای عادت عددیّۀ ناقصه ^[171] هم هست، مانند زنی كه در هر ماه از اوّل ماه یا به مدّت پنج روز خون می‌بیند یا شش روز، چنین زنی نمی‌تواند عددی را انتخاب نماید كه كمتر از پنج روز یا بیشتر از شش روز باشد.

شایان ذكر است، عددی را كه زن با رجوع به خویشاوندان یا با انتخاب عدد به عنوان حیض بر می‌گزیند، باید از ابتدای خون در نظر بگیرد، به شرط آنكه با حیض قبلیش، ده روز فاصله شده باشد. همچنین، باید تعداد روزهایی را كه حیض قرار می‌دهد موافق با وقت عادتش باشد، آن‌ گونه كه در مسألۀ بعد خواهد آمد.

مسأله 571. زنی که عادت وقتیّه دارد، چنانچه روزهایی که خون دیده بیشتر از ده روز باشد و نتواند از روی نشانه­های حیض - با توضیحی که در مسألۀ بعد بیان می­شود - ایام حیض را معیّن نماید، باید تعداد روزهایی را که - حسب مسألۀ«570» - حیض قرار می­دهد، مطابق با وقت عادت خویش لحاظ نماید و نمی‌تواند حیض را در غیر وقت عادت خود قرار دهد.

بنابراین، اگر ابتدای زمان عادت او معلوم باشد، مثل اینكه هر ماه از روز اوّل خون می‌دیده، چنانچه یک ماه از روز اوّل تا پانزدهم ماه خون ببیند و نتواند با نشانه‌های حیض، تعداد آن را معیّن نماید، باید روز اوّل مشاهدۀ خون، یعنی اوّل ماه را حیض قرار دهد و در تعداد روزها، به آنچه در مسألۀ«570» ذکر شد، عمل نماید و نمی‌تواند عدد برگزیده برای حیض را از روزهای بعد از روز اوّل مشاهدۀ خون، مثلاً روز دهم انتخاب نماید.

همچنین، اگر زنی كه صاحب عادت وقتیّه است و آغاز آن یازدهم ماه است، چنانچه یک ماه مثلاً از اوّل ماه تا هجدهم ماه خون ببیند، نمی‌تواند عدد برگزیده برای حیض خویش را از ابتدای ماه یا ده روز اوّل ماه قرار دهد؛

همین گونه، زنی كه عادت وقتیّه‌ای دارد كه آخر آن معلوم می‌باشد و مثلاً پانزدهم ماه است، اگر در یک ماه از اوّل ماه تا شانزدهم ماه خون ببیند، نمی‌تواند آخر عادت خود را مثلاً روز دهم ماه قرار دهد، بلكه باید تعداد آن را طوری قرار دهد كه آخر آن، مطابق با انتهای وقت عادتش باشد.

مسأله 572. زنی كه عادت وقتیّه دارد، اگر در وقت عادت خود خون ببیند و مقدار آن خون بیش از ده روز باشد و بعضی از روزها، خون او نشانه‌های حیض را داشته باشد - هرچند درجات و مراتب آنها متفاوت باشد، مانند این كه قسمتی از آن سیاه رنگ و قسمتی قرمز تیره باشد - و بعضی روزها نشانه‌های حیض را نداشته باشد، مثلاً زرد رنگ باشد، هرچند درجات زردی آن با هم متفاوت، داراى سه صورت است:

الف. روزهایی كه با نشانۀ حیض است، از سه روز كمتر و از ده روز بیشتر نباشد؛ در این صورت، آن را حیض و بقیّه را استحاضه قرار دهد.

ب. خون با نشانۀ حیض از سه روز كمتر باشد؛ در این صورت، آن را حیض قرار داده و تعداد روزهای آن را با یكی از دو راهی كه در مسألۀ «570» ذکر شد (رجوع به خویشاوندان یا انتخاب عدد) تعیین نماید و تكمیل عدد و روزها در صورت امكان، از خونی كه بعد از خون دارای صفات حیض است، انجام می‌شود.

ج. خون با نشانۀ حیض، بیشتر از ده روز باشد؛ در این صورت، تعداد روزهای حیض خود را با یكی از دو راهی كه در مسألۀ «570» ذکر شد (رجوع به خویشاوندان یا انتخاب عدد) تعیین نماید و آن تعداد روز را از ابتدای خون دارای نشانۀ حیض، حیض در نظر می‌گیرد و بقیّۀ خون را استحاضه قرار می‌دهد.­ ^[172]

شایان ذكر است، در هر سه صورت «الف» و «ب» و «ج»، تفاوتی بین اینكه آن روزها مطابق با وقت باشد یا نباشد، نیست؛ مثلاً زنی كه عادت وقتیّه‌اش اوّل ماه است، اگر از اوّل ماه تا پانزدهم ماه خون ببیند و این خون از چهارم تا نهم دارای نشانه‌های حیض باشد، باید چهارم تا نهم را حیض قرار دهد و روزهای اوّل تا سوّم و دهم تا پانزدهم، استحاضه است.

مسأله 573. زنی كه عادت وقتیّه دارد و در وقت به كلّی خون نبیند، ولی در غیر آن وقت خونی ببیند كه بیشتر از ده روز باشد و نتواند مقدار حیض را با نشانه‌های آن تشخیص دهد، همانند زنی است كه در روزهای عادت خون دیده و خونش از ده روز بیشتر شده است.

مسأله 574. زنی كه عادت وقتیّه دارد، اگر در وقت عادت خود خون ببیند و مقدار آن خون بیش از ده روز باشد و روزهایی كه با نشانۀ حیض است از سه روز كمتر و از ده روز بیشتر نباشد - مثلاً زنی که عادت وقتیّه او اوّل ماه می‌باشد، چنانچه از اوّل ماه چهار روز خون با نشانۀ حیض، سپس چهار روز با نشانۀ استحاضه و دوباره چهار روز با نشانۀ حیض مشاهده كند - فقط خون اوّل را حیض قرار می‌دهد و بقیّه استحاضه است. همچنین، اگر از اوّل ماه، چهار روز خون با نشانۀ حیض، سپس ده روز با نشانۀ استحاضه و دوباره چهار روز با نشانۀ حیض ببیند، فقط خون اوّل را كه دارای صفات حیض است حیض قرار می‌دهد و بقیّه استحاضه است.

مسأله 575. زنی كه عادت وقتیّه دارد، اگر بعد از آن كه سه روز یا بیشتر خون دید، پاک شود و دوباره خون ببیند و فاصلۀ بین دو خون كمتر از ده روز باشد و همۀ روزهایی كه خون دیده با روزهایی كه در وسط پاک بوده از ده روز بیشتر باشد و هر یک از دو خون طرف اوّل و دوم به تنهایی از ده روز بیشتر نشود، مثل آن كه پنج روز خون ببیند و پنج روز پاک شود و دوباره پنج روز خون ببیند، در احكام مانند زنی است كه عادتش وقتیّه و عددیّه است كه در مسائل «562 تا 564» ذکر شد.

o 3. دارای عادت عددیّه

مسأله 576. زنانی كه عادت عددیّه دارند و تعداد روزهای آن معیّن است دو دسته هستند:

اوّل: زنی كه تعداد روزهای حیض او در دو ماه پشت سر هم یک اندازه باشد، ولی وقت خون دیدن او یكی نباشد، در این صورت، هرچند روزی كه خون دیده عادت او می‌شود؛ مثلاً اگر ماه اوّل از روز اوّل تا پنجم و ماه دوم از یازدهم تا پانزدهم خون ببیند، عادت او پنج روز می‌شود.

دوم: زنی كه دو ماه پشت سر هم، سه روز یا بیشتر خون ببیند و یک روز یا بیشتر پاک شود و دو مرتبه خون ببیند و وقت دیدن خون در ماه اوّل با ماه دوم فرق داشته باشد، در این صورت، اگر تمام روزهایی كه خون دیده و روزهایی كه در وسط پاک بوده، از ده روز بیشتر نشود و تعداد روزهایی كه خون دیده به یک اندازه باشد، تمام روزهایی كه خون دیده عادت حیض او می‌شود و بنابر احتیاط واجب، باید در روزهای وسط كه پاک بوده، احتیاطاً كارهایی كه بر زن غیر حائض واجب است انجام دهد و كارهایی كه بر حائض حرام است ترک نماید؛ مثلاً اگر ماه اوّل از روز اوّل تا سوّم خون ببیند و دو روز پاک شود و دوباره از ششم تا هشتم به مدّت سه روز خون ببیند و ماه دوّم از یازدهم تا سیزدهم خون ببیند و دو روز پاک شود و دوباره از شانزدهم تا هجدهم سه روز خون ببیند، عادت عددیّۀ او شش روز می‌شود و در پاکی بین، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام دهد.

امّا اگر در یک ماه، مثلاً سه روز خون ببیند و پاک شود و دوباره خون ببیند و در ماه دوّم، پنج روز خون دیده و پاک شود و دوباره خون ببیند و در هر دو ماه، مجموع ایام خون با پاكی وسط، هشت روز باشد، در این صورت، این زن دارای عادت عددیّه نیست، بلكه مضطربه حساب می‌شود كه حكمش بعداً ذکر می‌شود.

مسأله 577. زنی كه عادت عددیّۀ تنها دارد و وقت آن مشخّص نیست، همین که خونی را مشاهده کرد كه دارای نشانه‌های حیض است، ^[173] آن را حیض قرار می‌دهد و به احكام زن حائض رفتار می‌کند، ^[174] هرچند شک در استمرار آن برای مدّت سه روز داشته باشد و چنانچه بعداً بفهمد حیض نبوده، مثل اینكه قبل از سه روز پاک شود، باید عبادت‌هایی را كه به‌جا نیاورده قضا نماید و اگر وقت باقی است، آنها را انجام دهد.

همچنین، اگر خون مذکور دارای نشانه‌های حیض نباشد، ولی بداند كه آن خون سه روز ادامه پیدا می‌کند، باید آن را حیض قرار دهد و اگر نداند سه روز ادامه پیدا می‌کند یا نه، احتیاط واجب آن است كه هم كارهایی را كه بر مستحاضه واجب است، انجام دهد و هم كارهایی را كه بر حائض حرام است، ترک نماید.

مسأله 578. زنی كه عادت عددیّه دارد، اگر كمتر یا بیشتر از تعداد روزهای عادت خود خون ببیند و از ده روز بیشتر نشود، تمام آن را حیض قرار دهد، هرچند نشانه‌های حیض را دارا نباشد.

مسأله 579. زنی كه عادت عددیّه دارد، اگر خون او از ده روز بیشتر شود، چنانچه همۀ خون‌هایی كه دیده بدون نشانه بوده، مثلاً یک جور باشد و خون او تنها دارای نشانه‌های حیض باشد، هرچند درجات و مراتب آنها متفاوت باشد، مانند اینكه قسمتی از آن سیاه رنگ و قسمتی قرمز تیره باشد یا تنها دارای نشانه‌های استحاضه باشد، مثلاً زرد رنگ باشد، هرچند درجات زردی آن با هم متفاوت باشد، باید از موقع دیدن خون، به تعداد روزهای عادتش، حیض و بقیّۀ خون را استحاضه قرار دهد؛

امّا اگر همۀ خون‌هایی كه دیده یک جور نباشد، بلكه چند روز از آن نشانۀ حیض و چند روز دیگر نشانۀ استحاضه داشته باشد، سه صورت دارد:

الف. چنانچه روزهایی كه خون، نشانۀ حیض را دارد با تعداد روزهای عادت او یک اندازه باشد، باید آن روزها را حیض و بقیّه را استحاضه قرار دهد.

ب. اگر روزهایی كه خون نشانۀ حیض دارد از روزهای عادت او بیشتر باشد، فقط به اندازۀ روزهای عادت حیض است و در این حال، عدد عادت را از ابتدای خون دارای نشانه‌های حیض قرار می‌دهد و بقیّه خون استحاضه است و در این حالت، كم كردن و کاستن از خون دارای نشانه­های حیض در صورت امكان، از آخر آن انجام می‌شود و ایّام عادت از ابتدای آن لحاظ می­شود.

ج. اگر روزهایی كه خون، نشانۀ حیض را دارد از روزهای عادت او كمتر است، هرچند كمتر از سه روز باشد، باید آن روزها را با چند روز دیگر كه روی هم به اندازۀ عادتش می‌شود حیض و بقیّه را استحاضه قرار دهد و این تكمیل در صورت امكان، از خونی كه بعد از خون دارای نشانه‌های حیض است صورت می‌گیرد. بنابراین، در صور مذکور با كمک صفات و نشانه‌های حیض می‌توان وقت عادت عددیّه را معیّن نمود.

شایان ذكر است، زنی كه مثلاً عادت عددیّۀ پنج روزه دارد، اگر مشاهدۀ خون در او استمرار پیدا كند و قبل از گذشتن ده روز از خونی كه نشانۀ حیض دارد، دوباره خونی ببیند كه آن هم نشانۀ خون حیض داشته باشد، مثل آن كه پنج روز خون سیاه و نه روز خون زرد و دوباره پنج روز خون سیاه ببیند، باید خون اوّل را حیض و دو خون دیگر را استحاضه قرار دهد ^[175] و امّا در صورتی كه پنج روز خون سیاه و ده روز خون زرد و دوباره پنج روز خون سیاه ببیند، باید خون اوّل و خون سوّم كه دارای نشانۀ حیض است را حیض و خون وسط را استحاضه قرار دهد.

مسأله 580. زنی که - مثلاً - عادت عددیّه هفت روز دارد، اگر از اذان صبح روز اوّل خون بییند و خونریزیش در شب یازدهم قبل از اذان صبح روز یازدهم قطع شود، خونی که در تمام این مدّت دیده حکم حیض را دارد و در این صورت، شب یازدهم ملحق به ده روز می‌باشد و حکم تجاوز خون از ده روز در مورد آن جاری نمی­شود؛

امّا چنانچه خونریزی وی مثلاً تا ظهر روز یازدهم ادامه یابد، حکم تجاوز خون از ده روز - که توضیح آن در مسألۀ قبل بیان شد - در مورد آن جاری می­شود.

مسأله 581. همان طور که در مسألۀ«538» ذکرشد، زن می‌تواند عادت عددیّۀ ناقصه داشته باشد. با توجّه به این نکته، مثلاً زنی که عادت ناقصۀ او بین شش و هفت روز است، در صورتی كه خونش از ده روز بیشتر شود، نمی‌تواند با نشانه‌های حیض یا در نظر گرفتن عادت بعضی از خویشانش و یا به انتخاب عدد، كمتر از شش روز یا بیشتر از هفت روز را حیض قرار دهد. بنابراین، اگر عددی را كه با مراجعه به صفات یا خویشاوندان به دست آمده، پنج باشد، در این مورد نمی‌تواند عادت خود را پنج روز قرار دهد؛ بلكه باید مقدار یقینی از عادت خود را كه شش روز است حیض قرار دهد و اگر عددی را كه با مراجعه به صفات یا خویشاوندان به دست آمده، هشت روز باشد، در این مورد نمی‌تواند عادت خود را هشت روز قرار دهد، بلكه باید بیشترین عددی كه احتمال می‌رود عادت او باشد، یعنی عدد هفت را حیض قرار دهد.

مسأله 582. زنی که در هر ماه دو بار خون می­بیند و دارای عادت عددیّه است، در صورتی که هر یک از دو خون کمتر از سه روز و بیشتر از ده روز نباشد و پاکی بین آن دو، کمتر از ده روز باشد و همۀ روزهایی كه خون دیده با روزهایی كه در وسط پاک بوده از ده روز بیشتر باشد، دو صورت دارد:

الف. چنانچه یکی از دو خون دارای نشانه­های حیض باشد و خون دیگر دارای نشانه‌های حیض نباشد، خونی که دارای نشانه­های حیض است را حیض قرار می­دهد - هرچند مطابق با عدد عادت نباشد - و خونی که فاقد نشانه­های حیض است استحاضه محسوب می­شود - هرچند مطابق با عدد عادت باشد - در این مورد دو مثال ذکر می­شود:

1. اگر زنی عادت عددیّه­اش هفت روز باشد، چنانچه از اوّل تا پنجم ماه به مدّت پنج روز خون دارای نشانه­های حیض ببیند، سپس روز ششم و هفتم پاک باشد و از روز هشتم تا چهاردهم به مدّت هفت روز خون بدون نشانه­های حیض ببیند، خون اوّل تا پنجم ماه را حیض قرار می­دهد و خون هشتم تا چهاردهم ماه استحاضه محسوب می­شود.

2. اگر زنی عادت عددیّه­اش هفت روز باشد، چنانچه از اوّل تا هفتم ماه به مدّت هفت روز، خون بدون نشانه­های حیض ببیند، سپس روز هشتم و نهم پاک باشد و از روز دهم تا چهاردهم به مدّت پنج روز خون دارای نشانه­های حیض ببیند، خون اوّل تا هفتم ماه را استحاضه قرار می­دهد و خون دهم تا چهاردهم ماه حیض محسوب می­شود.

ب. چنانچه هر دو خون دارای نشانه­های حیض باشند یا هر دو خون فاقد نشانه‌های حیض باشند، خون اوّل را حیض قرار می­دهد - هرچند مطابق با عدد عادت نباشد - و خون دوّم استحاضه محسوب می­شود - هرچند مطابق با عدد عادت باشد - ولی احتیاط مستحب آن است که مراعات مقتضای احتیاط را بنماید؛ به این صورت که در مورد هر دو خون، کارهایی که بر زن حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر زن مستحاضه واجب است را انجام ‌دهد، خصوصاً در موردی که هر دو خون نشانه­های حیض را نداشته باشند.

مثلاً اگر زنی عادت عددیّه­اش هفت روز باشد، چنانچه از اوّل تا پنجم ماه به مدّت پنج روز خون بدون نشانه­های حیض ببیند، سپس روز ششم و هفتم پاک باشد و از روز هشتم تا چهاردهم به مدّت هفت روز خون بدون نشانه­های حیض ببیند، خون اوّل تا پنجم ماه را حیض قرار می­دهد و خون هشتم تا چهاردهم ماه استحاضه محسوب می­شود، هرچند نسبت به خون اوّل احتیاط مستحب است کارهایی که بر زن مستحاضه واجب است را احتیاطاً انجام ‌دهد، و نسبت به خون دوّم احتیاط مستحب است کارهایی را که بر زن حائض حرام است، ترک نماید.

o 4. مبتدئه

مسأله 583. «مبتدئه»، یعنی زنی كه دفعۀ اوّل خون دیدن اوست.

حكم زن مبتدئه، در اینكه با مشاهدۀ چه خونی می‌تواند آن را حیض قرار دهد، مانند حكم زنی است كه عادت عددیّۀ تنها دارد كه در مسألۀ«577» ذکر شد.

مسأله 584. اگر زن مبتدئه خونی ببیند كه كمتر از سه روز و بیشتر از ده روز نباشد، همۀ آن حیض است، چه اینکه نشانه‌های حیض ^[176] را دارا باشد یا نه؛

امّا چنانچه سه روز یا بیشتر خون ببیند، سپس در ظاهر و باطن پاک شود و دوباره خون ببیند و مجموع دو خون به انضمام پاکی بین آن دو، بیشتر از ده روز نباشد، ایّامی که خون دیده حیض است و در پاکی وسط، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام دهد.

مسأله 585. اگر زن مبتدئه بیشتر از ده روز خون ببیند و همۀ خون‌هایی كه دیده، به یک شکل باشد - هرچند درجات و مراتب آنها با هم متفاوت باشد - مانند اینکه همه با نشانه‌های حیض ^[177] باشد، هرچند قسمتی از آن سیاه رنگ و قسمتی قرمز باشد، یا آن‌که همۀ خون‌ها با ویژگی استحاضه یعنی زرد رنگ باشد - هرچند درجات زردی آن با هم متفاوت باشد - باید عدد عادت یكی از خویشان خود را حیض و بقیّه را استحاضه قرار دهد، چه اینکه آن خویشاوند، تنها از طرف پدر یا مادر به او منسوب باشد یا از هر دو طرف، چه زنده باشد و چه مرده؛ البتّه با رعایت دو شرط زیر:

اوّل: آنكه اطمینان نداشته باشد مقدار عادت او مخالف با مقدار حیض خودش می‌باشد، ^[178] مثل آن كه خودش در زمان جوانی و قوّت مزاج باشد و آن زن نزدیک به سنّ یائسگی باشد كه مقدار عادت معمولاً كم می‌شود.

دوّم: آنكه اطمینان نداشته باشد مقدار عادت آن زن با مقدار عادت دیگر خویشانش كه دارای شرط اوّل هستند تفاوت دارد، ولی اگر مقدار تفاوت بسیار كم باشد كه عرفاً به حساب نیاید، ضرر ندارد.

اگر این كار (مراجعه به خویشاوندان) ممكن نباشد، مخیّر است از سه روز تا ده روز، هر تعداد روزی را كه مناسب مقدار حیضش می‌بیند، حیض قرار دهد و بهتر آن است كه هفت روز قرار دهد؛ البتّه در صورتی كه آن را مناسب خود ببیند.

شایان ذكر است، عددی را كه زن مبتدئه با رجوع به خویشاوندان یا با انتخاب عدد به عنوان حیض بر می‌گزیند، باید از ابتدای خون در نظر بگیرد.

مسأله 586. مبتدئه اگر بیشتر از ده روز خونی ببیند كه چند روز آن نشانۀ حیض و چند روز دیگر نشانۀ استحاضه را داشته باشد، چنانچه خونی كه نشانۀ حیض دارد كمتر از سه روز و بیشتر از ده روز نباشد، همۀ آن حیض است و بقیّه استحاضه محسوب می­شود؛

ولی اگر این زن، مشاهدۀ خون در او استمرار پیدا کند و قبل از گذشتن ده روز از خونی كه نشانۀ حیض دارد، دوباره خونی ببیند كه آن هم نشانۀ خون حیض داشته باشد، مثل آن كه پنج روز خون سیاه و نه روز خون زرد و دوباره پنج روز خون سیاه ببیند، باید خون اوّل را حیض و دو خون دیگر را استحاضه قرار دهد و امّا در صورتی كه پنج روز خون سیاه و ده روز خون زرد و دوباره پنج روز خون سیاه ببیند، باید خون اوّل و خون سوّم كه دارای نشانۀ حیض است را، حیض و خون وسط را استحاضه قرار دهد.

مسأله 587. مبتدئه، اگر بیشتر از ده روز خونی ببیند كه چند روز آن نشانۀ حیض و چند روز دیگر آن نشانۀ استحاضه داشته باشد، ولی خونی كه نشانۀ حیض دارد از سه روز كمتر باشد، آن را حیض قرار دهد و عدد آن را با یكی از دو راهی كه توضیح آن در مسألۀ«585» ذکر شد (رجوع به خویشاوندان یا انتخاب عدد) تعیین نماید و این تكمیل در صورت امكان از خونی كه بعد از خون دارای نشانه‌های حیض است، صورت بگیرد نه از خون قبل.

همینطور، اگرخون با نشانۀ حیض بیشتر از ده روز باشد، قسمتی از آن را با یكی از همین دو راه كه توضیح آن ذکر شد، حیض قرار دهد و در این حال، عدد برگزیده به عنوان حیض را از ابتدای خون دارای نشانۀ حیض در نظر می‌گیرد و بقیّۀ خون را استحاضه قرار می‌دهد؛ پس در این صورت، كم كردن و کاستن از خون دارای نشانه­های حیض، در صورت امكان از آخر آن انجام می‌شود و ایام عادت از ابتدای آن لحاظ می­شود.

o 5. مضطربه

مسأله 588. «مضطربه»، يعنى زنى كه بيش از يک بار خون ديده، ولى عادت معيّنى نه در وقت و نه در عدد پيدا نكرده ^[179] يا عادتش از بين رفته و عادت تازه‌اى پيدا نكرده است. ^[180]

حكم زن مضطربه در اینكه با مشاهدۀ چه خونی می‌تواند آن را حیض قرار دهد، مانند حكم زنی است كه عادت عددیّۀ تنها دارد كه در مسألۀ«577» ذکر شد.

مسأله 589. اگر زن مضطربه خونی ببیند كه كمتر از سه روز و بیشتر از ده روز نباشد، همۀ آن حیض است، چه اینکه نشانه‌های حیض ^[181] را دارا باشد یا نه و چنانچه وی سه روز یا بیشتر خون ببیند، سپس در ظاهر و باطن پاک شود و دوباره خون ببیند و مجموع دو خون به علاوۀ پاکی بین آن دو، بیشتر از ده روز نباشد، ایّامی که خون دیده حیض است و در پاکی وسط بنابر احتیاط واجب، کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی را که بر غیر حائض واجب است، انجام دهد.

مسأله 590. اگر زن مضطربه بیشتر از ده روز خون ببیند و همۀ خون‌هایی كه دیده یک جور باشد - با توضیحاتی که برای مبتدئه در مسألۀ«585» ذکر شد - حکمش مانند مبتدئه است، با این تفاوت که رجوع به خویشان در اینجا بنابر احتیاط واجب است؛

پس چنین زنی، بنابر احتیاط واجب عدد عادت یكی از خویشان خود را - با رعایت دو شرطی که در زن مبتدئه بیان شد - حیض و بقیّه را استحاضه قرار می‌دهد و اگر این كار (مراجعه به خویشاوندان) ممكن نیست، مخیّر است كه از سه روز تا ده روز هر تعداد روزی را كه مناسب مقدار حیضش می‌بیند، حیض قرار دهد و بهتر آن است كه هفت روز قرار دهد، در صورتی كه آن را مناسب خود ببیند.

شایان ذكر است، الف. عددی را كه زن مضطربه با رجوع به خویشاوندان یا با انتخاب عدد به عنوان حیض بر می‌گزیند، باید از ابتدای خون در نظر بگیرد، به شرط آنکه با حیض قبلیش ده روز فاصله شده باشد.

ب. این مطلب در زمانی است كه زن مضطربه، اصلاً دارای عادت نباشد، امّا اگر دارای عادت ناقصۀ عددیّه باشد - که توضیح آن در مسألۀ«538» ذکر شد - وقتی می‌خواهد روزهای حیض خویش را طبق قاعده­هایی که ذکر شد (رجوع به خویشان یا انتخاب عدد)، تعیین نماید، جایز نیست عددی را انتخاب کند که با عادت ناقصه‌اش سازگار نباشد.

به عنوان مثال، زنی که همواره بیشتر از هفت روز (هشت یا نه یا ده روز) خون می­بیند و دارای عادت ناقصه ­بیش از هفت روز است، نباید اعداد سه تا هفت روز را برای حیضش انتخاب کند، یا زنی که همواره کمتر از شش روز (سه یا چهار یا پنج روز) خون می­بیند و دارای عادت ناقصه کمتر از شش روز است، نباید اعداد شش تا ده روز را برای حیضش انتخاب نماید، یا زنی که دارای عادت ناقصه از هر دو طرف كمی و زیادی است، مانند اینكه همواره خونی كه می­بیند كمتر از پنج روز و بیشتر از هشت روز نیست، در این حال جایز نیست اعداد سه یا چهار یا نه یا ده روز را برای حیضش برگزیند.

مسأله 591. مضطربه اگر بیشتر از ده روز خونی ببیند كه چند روز آن نشانۀ حیض و چند روز دیگر نشانۀ استحاضه دارد، باید به دستوری كه برای زن مبتدئه در مسائل «586 و 587» ذکر شد عمل نماید و اگر دارای عادت ناقصه باشد، نكته‌ای را كه در مسألۀ قبل بیان شد، رعایت نماید.

o 6. ناسیه

مسأله 592. «ناسیه»، یعنی زنی كه عادت داشته، ولی مقدار یا زمان عادت خود یا هر دو را فراموش كرده است.

«ناسیه»، همین که خون دارای نشانه‌های حیض را مشاهده نمود، ^[182] آن را حیض قرار می‌دهد و به احكام زن حائض رفتار می‌کند، ^[183] هرچند شک در استمرار آن برای مدّت سه روز داشته باشد و چنانچه بعداً بفهمد حیض نبوده، مثل اینكه قبل از سه روز پاک شود، باید عبادت‌هایی را كه به‌جا نیاورده، قضا نماید و اگر وقت باقی است آنها را انجام دهد.

همچنین، اگر خون مذکور دارای نشانه‌های حیض نباشد، ولی بداند كه آن خون سه روز ادامه پیدا می‌کند، باید آن را حیض قرار دهد و اگر نداند كه سه روز ادامه پیدا می‌کند یا نه، احتیاط واجب آن است كه هم كارهایی را كه بر مستحاضه واجب است، انجام دهد و هم كارهایی را كه بر حائض حرام است، ترک نماید؛

البتّه زن ناسیه­ای که دارای عادت وقتیّه و عددیّه بوده و تنها عدد آن را فراموش کرده و وقت عادتش را می­داند، حکم آن همانند زنی است که دارای عادت وقتیّه است که در مسألۀ«569» بیان شد.

مسأله 593. اگر زن ناسیه كه مقدار یا زمان عادت خود یا هر دو را فراموش كرده است، خونی ببیند كه كمتر از سه روز و بیشتر از ده روز نباشد، همۀ آن حیض است، چه اینکه نشانه‌های حیض ^[184] را دارا باشد یا نه و چنانچه وی سه روز یا بیشتر خون ببیند، سپس در ظاهر و باطن پاک شود و دوباره خون ببیند و مجموع دو خون بهعلاوۀ پاکی بین آن دو، بیشتر از ده روز نباشد، ایّامی که خون دیده حیض است و در پاکی وسط، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی را که بر غیر حائض واجب است، انجام دهد.

امّا اگر زن ناسیه خون ببیند و خون مذکور ادامه یافته و از ده روز بگذرد، سه صورت دارد:

الف. ناسیه‌ای كه عادت عددیّه داشته است؛

ب. ناسیه‌ای كه عادت وقتیّه داشته است؛

ج. ناسیه‌ای كه عادت وقتیّه و عددیّه داشته است.

حكم هر یک از این موارد، در مسائل بعد ذکر می‌شود.

§ ناسیه‌ای كه عادت عددیّه داشته است

مسأله 594. اگر زن بیشتر از ده روز خون ببیند و دارای عادت عددیّه باشد، ولی آن را به كلّی فراموش كرده باشد، طوری که حتّی به‌طور اجمالی هم، تعداد روزهای آن را به یاد نمی‌آورد، چنین زنی حكم زن مبتدئه را دارد كه در مسائل «585 تا 587» ذکر شد؛

ولی اگر عدد آن را به‌طور اجمالی به یاد می­آورد، دو تفاوت با زن مبتدئه دارد:

الف. اگر تعداد روزهای حیض خود را با معیار‌های سه‌گانه در تعیین حیض، یعنی مراجعه به صفات خون یا مراجعه به خویشان یا انتخاب عدد (هر کدام شرعاً وظیفه او ‌باشد) ^[185] معیّن نماید، تعداد روزهای حیض، كمتر از مقدار مورد یقین یا اطمینان عادتش می‌شود، مثلاً زنی كه عادتش را فراموش كرده، ولی مطمئن است که عادتش از هشت روز كمتر نيست و احتمال مى‌دهد كه نه يا ده روز باشد، در این مورد نمی­تواند عادت خود را طبق معیارهای سه‌گانۀ تعیین شده، هفت روز قرار دهد، بلكه باید مقدار مورد اطمینان از عادت خود را كه عدد هشت است، حیض قرار دهد. ^[186]

ب. اگر تعداد روزهای حیض خود را با معیار‌های سه‌گانه در تعیین حیض، یعنی مراجعه به صفات خون یا مراجعه به خویشان یا انتخاب عدد (هر کدام شرعاً وظیفه او ‌باشد) معیّن نماید و تعداد روزهای حیض، بیشتر از مقدار مورد یقین یا اطمینان عادتش باشد، مثلاً زنی كه عادتش را فراموش كرده، ولی مطمئن است كه عادتش بیشتر از هفت روز نیست و احتمال می­دهد که عادتش کمتر از آن باشد، در این مورد نمی‌تواند عادت خود را طبق معیارهای سه گانۀ تعیین شده، هشت روز قرار دهد، بلكه باید بیشترین عدد كه احتمال می‌رود عادت او باشد، یعنی عدد هفت را حیض قرار دهد. ^[187]

در غیر دو مورد مذکور، عدد فراموش شده اثری ندارد و باید به حکم مبتدئه عمل نماید، ولی اگر زن احتمال دهد كه عادتش بیشتر از عدد تعیین شده می‌باشد، احتیاط مستحب است كه کارهایی را که بر حائض حرام است، ترک کرده و کارهایی را که بر مستحاضه واجب است، انجام دهد.

§ ناسیه‌ای كه عادت وقتیّه داشته است

مسأله 595. اگر زن بیشتر از ده روز خون ببیند و دارای عادت وقتیّه باشد، ولی آن را به كلّی فراموش كرده باشد، طوری که حتّی به‌طور اجمالی هم، زمان آن را به یاد نمی‌آورد، چنین زنی حكم زن مبتدئه را دارد كه در مسائل «585 تا 587» ذکر شد؛ ولی اگر زمان آن را به‌طور اجمالی به یاد می­آورد، در تعیین روزهای حیضش باید طوری عمل نماید که زمان مذکور را جزء ایّام عادتش قرار دهد، هرچند خون، نشانه­های حیض را نداشته باشد.

بنابراین، زنی که زمان عادت وقتیّۀ ماهانۀ خویش را فراموش کرده، ولی می­داند زمان خاصّی كه كمتر از سه روز است و فعلاً در این زمان هم خون دیده، جزئی از عادت وقتیّۀ او بوده، چنانچه بخواهد حسب وظیفه ^[188] با معیار اوّل از معیارهای سهگانه، یعنی با مراجعه به نشانه­های خون، روزهای حیض خود را مشخّص نماید، باید خونی كه نشانه­های حیض را داراست و در این زمان هم واقع شده، حیض قرار دهد؛

امّا اگر خونی كه نشانه­های حیض را دارد، در زمان مورد نظر نباشد، نمی‌تواند آن را حیض قرار دهد، مثلاً اگر زن ناسیه بداند روز سوّم ماه جزء عادت او بوده و اكنون از اوّل تا بیستم ماه به‌طور مستمرّ خون دیده و ده روز اوّل از خون مذکور، دارای نشانه­های استحاضه و ده روز دوّم دارای نشانه­های حیض باشد، نمی‌تواند عادت خود را در ده روز دوّم ماه قرار دهد، بلکه چنین زنی فاقد نشانه محسوب شده و باید با رجوع به خویشاوندان و در صورت عدم امكان رجوع به خویشاوندان، عددی بین سه روز تا ده روز را - با توضیحی که در مسألۀ«585» ذکر شده - برای حیضش انتخاب كند، به شرط آنکه در همان زمان باشد، مثلاً اگر عدد انتخاب شده هفت روز باشد، از اوّل ماه تا هفتم را حیض قرار می­دهد و از هشتم تا بیستم ماه استحاضه محسوب می­شود.

مسأله 596. اگر زن ناسیه، زمان خاصّی كه جزئی از عادت وقتیّه او باشد را نداند، ولی به‌طور اجمالی بداند كه زمان عادت او تنها در قسمتی از ماه واقع شده، در این صورت نمی‌تواند ایّام حیضش را از روزهای قسمت دیگر ماه انتخاب کند، مثلاً زن ناسیه­ای که به‌طور اجمالی می­داند زمان حیض او در ده روز اوّل ماه بوده، چنانچه از اول تا بیستم ماه به‌طور مستمرّ خون دیده و ده روز اوّل از خون مذکور، دارای نشانه­های استحاضه و ده روز دوّم دارای نشانه­های حیض باشد، حقّ ندارد خون ده روز دوّم ماه را حیض قرار دهد یا نمی‌تواند عددی را كه با رجوع به خویشاوندان یا انتخاب عدد برای حیضش انتخاب كرده، از ده روز دوّم ماه برگزیند، بلکه چنین زنی فاقد نشانه محسوب شده و باید با رجوع به خویشاوندان و در صورت عدم امكان رجوع به خویشاوندان، عددی بین سه روز تا ده روز را - با توضیحی که در مسألۀ«585» ذکر شده - برای حیضش انتخاب كند، به شرط آنکه در همان ده روز اوّل ماه باشد، مثلاً اگر عدد انتخاب شده هشت روز باشد، از اوّل ماه تا هشتم را حیض قرار داده و بقیّه استحاضه است.

همینطور، مثلاً زنی که از اوّل تا بیستم ماه به‌طور مستمرّ خون دیده و به‌طور اجمالی می­داند وقت عادت او در دهۀ دوّم ماه بوده، نه دهۀ اوّل ماه و روز اول عادتش را در دهۀ دوّم نمی­داند، در این صورت نمی‌تواند عادت خود را در ده روز اوّل ماه قرار دهد و چنانچه تعیین روزهای حیض از روی نشانه­های آن در دهۀ دوّم ممکن نباشد و عدد خویشاوندان وی در حیض مثلاً هفت روز باشد، وی از روز یازدهـم ^[189] تا هفدهـم ماه را حیـض قرار می­دهد و بقیّه استحاضـه اســـت.

§ ناسیه‌ای كه عادت وقتیّه و عددیّه داشته است

اگر زن بیشتر از ده روز خون ببیند و دارای عادت وقتیّه و عددیّه باشد، این صورت سه حالت دارد که در مسائل بعد به توضیح آن پرداخته می‌شود.

مسأله 597. اگر زن بیشتر از ده روز خون ببیند و دارای عادت وقتیّه و عددیّه باشد و وقت عادت خویش را فراموش كرده، ولی عدد آن را به یاد دارد، عدد حیض را طبق عدد عادت خویش قرار می‌دهد و در تعیین وقت به نشانه‌های خون مراجعه می‌کند و خونی را كه نشانه‌های حیض دارد با توضیحی كه در مسائل«595 و 596»، پیرامون عادت وقتیّه ذکر شد، حیض قرار می‌دهد و اگر با نشانه‌ها، امكان تعیین زمان حیض نباشد، عادتش را از اوّلین زمان مشاهدۀ خون قرار می‌دهد، به شرط آنكه بتوان حیض را از آن زمان قرار داد، مثل اینکه از حیض قبلی، حدّاقل پاکی (ده روز) فاصله شده باشد، وگرنه حیضش را بعد از فاصله شدن حدّاقل پاکی - با مراعات احکامی که قبلاً ذکر شد - انتخاب می‌كند.

همچنین، زنی که مثلاً از اوّل تا بیستم ماه به‌طور مستمرّ خون دیده و عدد عادتش را که هفت روز بوده به یاد دارد، امّا وقت آن را فراموش کرده، ولی به‌طور اجمالی می­داند وقت عادت او در دهۀ دوّم ماه بوده، نه دهۀ اوّل ماه و روز اوّل عادتش را در دهۀ دوّم ماه نمی­داند، در این صورت نمی‌تواند عادت خود را در ده روز اوّل ماه قرار دهد و چنانچه تعیین روزهای حیض از روی نشانه­های آن در دهۀ دوّم ممکن نباشد، وی از روز یازدهم ^[190] تا هفدهم ماه را حیض قرار می­دهد و بقیّه استحاضه است.

مسأله 598. اگر زن بیشتر از ده روز خون ببیند و دارای عادت وقتیّه و عددیّه باشد و عدد عادت خویش را فراموش كرده، ولی وقت آن را به یاد داشته باشد، در این صورت، خونی را كه در ایّام عادتش می‌بیند حیض قرار می‌دهد، هرچند نشانه‌های حیض را دارا نباشد و در تعیین عدد به نشانه‌های حیض مراجعه می‌کند و اگر امكان تعیین عدد با نشانه‌ها نبود، به خویشاوندان خویش مراجعه می‌کند و اگر آن هم ممكن نباشد، مخیّر است عددی كه بین سه تا ده روز است را حیض قرار دهد؛ البتّه در دو مورد كه بیان آنها در مسألۀ«594» گذشت، هیچ یک از معیارهای سه‌گانه (رجوع به تمییز، خویشاوندان، انتخاب عدد) اعتباری ندارد.

مسأله 599. اگر زن بیشتر از ده روز خون ببیند و دارای عادت وقتیّه و عددیّه باشد، ولی وقت و عدد عادت خویش را فراموش كرده باشد، حكم در این صورت، هرچند از مسائل قبل معلوم می‌شود، ولی برای توضیح بیشتر در ضمن این مسأله و مسألۀ بعد، چند مورد بیان می­شود:

الف. اگر زن به‌طور اجمالی نداند كه خون با روزهای عادتش مصادف بوده است یا نه و خونحیض قابل تعیین از روی نشانه­های حیض نباشد (مثل اینکه همۀ خون یک جور باشد)، وقت عادتش را از اوّلین زمان مشاهدۀ خون قرار می‌دهد، به شرط آنكه بتوان حیض را از آن زمان قرار داد ^[191] و در تعیین تعداد روزهای آن به خویشاوندانش مراجعه می­کند و اگر ممكن نبود، عددی بین سه تا ده را حیض قرار می‌دهد؛ البتّه در دو موردی كه بیان آنها در مسألۀ«594» گذشت، هیچ یک از معیارهای سه‌گانه (رجوع به تمییز، خویشاوندان، انتخاب عدد) اعتباری ندارد.

ب. اگر زن به‌طور اجمالی نداند كه خون با روزهای عادتش مصادف بوده است یا نه و خون قابل تعیین از روی نشانه­های حیض باشد، مثل اینکه چند روز كه كمتر از سه روز و بيشتر از ده روز نيست، دارای نشانه­های حیض باشد و بقیّۀ خون به نشانه­های استحاضه باشد و مجموع آنها از ده روز تجاوز نمايد، خونی را که دارای نشانه­های حيض است، حيض قرار می­دهد و بقیّه استحاضه محسوب می­شود؛ البتّه در دو موردی كه بیان آنها در مسألۀ«594» گذشت، هیچ یک از معیارهای سه‌گانه (رجوع به تمییز، خویشاوندان، انتخاب عدد) اعتباری ندارد.

ج. اگر زن به‌طور اجمالی بداند كه زمان دیدن خون با روزهای عادتش مصادف است، در صورت امكان باید خونی كه نشانه­های حیض را داراست و در زمان مذکور هم واقع شده، حیض قرار دهد و اگر ممكن نباشد، به خویشاوندانش مراجعه می­كند و اگر آن هم ممكن نيست، بايد عددی بين سه و ده را انتخاب نمايد و در تعيين وقت عادت آنچه را كه در مسائل«595 و 596» گذشت، پيرامون زنی كه عادت وقتيّه­اش را فراموش كرده مراعات می­كند و در تعيين عدد اگر به‌طور اجمالی عدد آن را به یاد می­آورد، باید دو نكته­ای را كه در مسألۀ«594» گذشت، رعايت نمايد.

· استبراء و استظهار در حیض

مسأله 600. «استبراء از خون حیض»، عمل خاصّی است كه زن برای آگاهی از وضعیّت باطن مجرا و اینكه آیا آلوده به خون حیض است یا نه انجام می‌دهد؛ این استبراء در موردی انجام می‌شود كه زن دارای دو شرط باشد:

1. خونی که شرعاً حیض محسوب می­شود، قبل از ده روز در ظاهر قطع شده باشد.

2. زن حائض یقین یا اطمینان به پاكی باطن مجرا نداشته باشد و احتمال عقلایی دهد باطن مجرا پاک شده است. بنابراین، اگر زن بداند باطن مجرا همانند ظاهر آن پاک شده است یا باطن مجرا برخلاف ظاهر آن پاک نیست، نیازی به استبراء نمی‌باشد.

این استبراء، كیفیت خاصّ واجبی ندارد و به هر شیوه‌ای بتواند از وضعیّت باطن مجرا و پاكی یا آلودگی آن به خون كسب اطلاع كند كافی است؛

مثلاً قدری پنبه داخل فرج نماید و مقداری صبر كند و اگر عادت او چنین است كه خون او برای مدّت كوتاهی در بین حیض قطع می‌شود - همچنان كه در بعضی زنان گفته شده است - باید بیش از آن مقدار صبر كرده و بعد پنبه را بیرون آورد و ببیند آلوده به خون شده یا نه، پس اگر سطح پنبه به لكّۀ زرد رنگی - هرچند بسیار كوچک - آلوده باشد، هنوز حیض محسوب می‌شود و احكام مربوط به آن در مسألۀ بعد ذکر می‌شود.

مسأله 601. اگر زن حائض قبل از ده روز شک کند از حیض پاک شده یا نه و از روی عذر، مانند فراموشی استبراء نکرده و غسل حیض نماید، چنانچه در هنگام غسل واقعاً از حیض پاک بوده، غسلش صحیح است و لازم نیست آن را اعاده نماید.

همینطور، اگر عمداً استبراء نکرده و غسل حیض نماید، چنانچه در هنگام غسل واقعاً از حیض پاک بوده و قصد قربت وی محقّق شده، غسلش صحیح است و لازم نیست آن را اعاده نماید.

مسأله 602. اگر زن حائض مثلاً در اوّل وقت نماز استبراء نماید و ببیند خون حیض در باطن باقی است، چنانچه احتمال عقلایی می­دهد که در مدّت باقیمانده از وقت نماز از حیض پاک شود، لازم نیست جهت استبراء بیدار بماند و می­تواند بخوابد؛ ولی اگر بیدار باشد و بتواند استبراء نماید، در صورتی که احتمال دهد از حیض پاک شده، لازم است استبراء نماید.

مسأله 603. اگر زن حائض قبل از ده روز شک کند که از حیض پاک شده یا نه و به جهت عذری - مانند نابینایی ^[192] ، تاریکی و بیماری ^[193] - نتواند استبراء نماید، باید بنا بر باقی بودن حیض بگذارد، هرچند احتیاط مستحب است بین کارهایی که بر زن غیر حائض واجب است (از جمله انجام غسل حیض برای نماز) و کارهایی که بر زن حائض حرام است جمع نماید، تا آنکه اطمینان به پاکی از حیض کند و پس از حصول اطمینان، باید غسل حیض نماید و چنانچه ایّام مذکور مصادف با ماه مبارک رمضان بوده، باید قضای روزه­ها را نیز انجام دهد.

مسأله 604. اگر زن حائض قبل از ده روز پاک شود و احتمال عقلایی بدهد كه در باطن خون باشد، یا باید عبادت‌ها را احتیاطاً انجام دهد یا استبراء كند و جایز نیست بدون استبراء عبادت‌ها را ترک كند؛ پس اگر استبراء نموده و پاک بود، غسل کرده و عبادت‌های خود را به‌جا آورد و اگر پاک نبود - هرچند به خون اندک زرد رنگی آلوده باشد - چنانچه در حیض عادت نداشته باشد یا مبتدئه باشد یا عادت او ده روز باشد، باید صبر كند تا اگر قبل از ده روز پاک شد، غسل كند و اگر سرِ ده روز پاک شد یا خون او از ده روز گذشت، سرِ ده روز غسل نماید و قبل از سپری شدن ده روز، هر وقت شک کند خون در باطن هست یا قطع شده، استبراء را دوباره انجام می‌دهد و حكم صورتی كه در آن، زن عادتش كمتر از ده روز است، در مسألۀ بعد ذکر می‌شود.

مسأله 605. اگر عادت زن حائض كمتر از ده روز باشد، چنانچه قبل از گذشت ایّام عادت شک داشته باشد كه خون در باطن قطع شده یا نه، استبراء می‌کند و در صورت آلودگی، بر حیض بودن باقی می‌ماند تا اینكه ایّام عادت سپری گردد؛ مگر آنكه قبل از آن پاک شود و اگر بعد از سپری شدن ایّام عادت، شک در پاكی باطن داشته باشد، استبراء می‌کند و چنانچه آلودگی باقی بود - هرچند به شكل لكّۀ خون زرد كم رنگ - سه حالت پیش می‌آید:

الف. در صورتی كه بداند قبل از تمام شدن ده روز یا سرِ ده روز پاک می‌شود، نباید غسل كند و تا پاكی صبر می‌کند.

ب. اگر می‌داند خون از ده روز بیشترمی‌شود، خون بعد از روزهای عادت استحاضه است. بنابراین، غسل نموده و وظایف مستحاضه را انجام می‌دهد.

ج. در صورتی كه شک دارد و احتمال می‌دهد كه آن خون، قبل از تمام شدن ده روز قطع می‌شود، احتیاط مستحب است كه یک روز عبادت را ترک نماید، سپس غسل حیض نموده و اعمال مستحاضه را انجام دهد، هرچند جایز است در صورتی که شک نسبت به وضعیّت خون همچنان باقی است، بیشتر از یک روز (تا كامل شدن ده روز)، عبادت را ترک نماید.

این ترک عبادت پس از سپری شدن ایّام عادت را، اصطلاحاً «استظهار» می‌نامند.

مسأله 606. «استظهار»، به معنای ترک عبادت و ترک سایر كارهایی است كه در حال حیض بر حائض حرام می‌باشد و زن در مدّت استظهار احكام حائض را دارد؛

اصل عمل استظهار واجب نیست و مراعات آن احتیاط مستحب است و نوعی احتیاط در مورد حیض احتمالی به شمار می‌رود؛ استظهار در موردی انجام می‌شود كه زن دارای پنج شرط است:

1. دارای عادت عددیّه باشد، خواه عادتش وقتیّه هم باشد یا نباشد؛

2. عادت وی كمتر از ده روز باشد؛

3. بیشتر از مقدار عادت خود خون ببیند، چه اینکه نشانه­های حیض را داشته باشد یا نه؛

4. نداند خون بعد از ایّام عادت از ده روز می‌گذرد یا نه؛

5. حكم استظهار مخصوص زنی است كه خون دیدن او، پس از ایّام عادت ادامه پیدا می‌كند و در مورد زنی كه قبل از ایّام عادتش خونی مشاهده می‌کند كه حکم استحاضه را دارد، سپس خون ادامه پیدا كرده و از عادتش بیشتر می‌شود، جاری نیست. مثلاً زنی كه عادت وقتیّه و عددیّه دارد و در ماه اوّل و ماه دوّم ایّام عادت او از دهم تا پانزدهم ماه بوده است، اگر این زن در ماه سوّم در ایّام عادت خون ببیند، ولی این خون ادامه پیدا كند و تا ماه آینده قطع نشود پس از سپری شدن ایّام حیض در ماه چهارم، زن نداند خونریزی‌اش تا بعد از بیستم ماه ادامه پیدا می‌كند یا نه، چنین فردی دهم تا پانزدهم ماه چهارم را حیض قرار می‌دهد و بعد از تمام شدن ایّام عادت، یعنی پانزدهم ماه در صورت شک در وضعیّت خون، باید وظایف مستحاضه را انجام دهد و نمی‌تواند استظهار نموده و عبادت را ترک نماید.

· احکام لکّه‌بینی بانوان

مسأله 607. زنی که دارای عادت است، چنانچه بعد از سپری شدن ایّام عادت ^[194] و قبل از گذشت ده روز از ابتدای روزهای عادتش لكّه‌بینی داشته باشد - هرچند لكّه‌های صورتی یا زرد رنگ خون - دو صورت دارد:

1. لکّه‌بینی، مستمرّ باشد:

اگر لکّه‌بینی به صورت مستمرّ باشد، یعنی بعد از سپری شدن ایّام عادت، خون به‌طور کامل قطع نشود و هر وقت زن وضعیّت خون در باطن را امتحان می‌کند، پنبه آلوده به لكّۀ صورتی یا زرد رنگ می‌شود:

در این صورت، اگر لکّه‌بینی قبل از ده روز قطع شود، حیض محسوب می‌شود و اگر بعد از ده روز قطع شود، احکام مربوط به زنی که بیشتر از ده روز خون دیده، در مورد وی جاری می­شود.

مثلاً اگر زن دارای عادت وقتیّه و عددیّه بوده، خونی که بعد از ایّام عادت دیده، خواه به شکل لکّه باشد یا زیاد، استحاضه محسوب می‌شود و چنانچه زن مذکور نداند لکّه‌بینی مستمرّ، قبل از ده روز قطع می‌شود یا بعد از ده روز، به حکم استظهار که در مسائل«605 و 606» بیان شد، عمل می‌نماید.

2. لکّه‌بینی مستمرّ نباشد:

اگر لکّه‌بینی مستمرّ نباشد، هرچند به این صورت که زن تنها یک یا چند لكّۀ صورتی یا زرد رنگ خون مشاهده نماید و در بقیّۀ ایّام پاک باشد، حکم این صورت در قالب چند مثال ذکر می‌شود:

مثال اوّل: زنی که عادت وقتیّه و عددیّۀ هفت روزه از اوّل ماه تا هفتم ماه دارد، چنانچه در انتهای مدّت هفت روز، خون حیض در ظاهر و باطن قطع شود و زن غسل حیض نماید، سپس در روز نهم ماه، زن یک لکّۀ خون ببیند و قطع شود و بعد از آن در روز یازدهم ماه هم، فقط یک لکّۀ خون مشاهده نماید و قطع شود، لکّۀ خونی که در روز نهم دیده، حیض محسوب می‌شود و لکّۀ خونی که روز یازدهم دیده، استحاضه محسوب می‌شود و پاکی بین روز هفتم تا نهم، حکم «پاکی بین دو خون» را دارد که زن، بنابر احتیاط واجب در آن کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی که بر غیر حائض واجب است را انجام می‌دهد و پاکی بین روز نهم تا یازدهم، پاکی حقیقی است و زن حکم زنان پاک را دارد.

بنابر‌این، چنین زنی بعد از مشاهدۀ لکّۀ‌ خون در روز نهم و قطع شدن آن، باید غسل حیض نماید و پس از آن پاک محسوب می‌شود و لکّۀ خون روز یازدهم، استحاضۀ قلیله است که بر طبق احکام آن عمل می‌کند. ^[195]

مثال دوّم: زنی که عادت وقتیّه و عددیّۀ شش روزه از اوّل ماه تا ششم ماه دارد، چنانچه در انتهای مدّت شش روز، خون حیض در ظاهر و باطن قطع شود، سپس در روزهای هفتم، هشتم، نهم و یازدهم، هر روز یک لکّۀ خون ببیند و قطع شود، لکّۀ خون­ روزهای هفتم، هشتم، نهم حیض محسوب می‌شود و لکّۀ خون روز یازدهم استحاضه است و حکم پاکی بین آنها نیز از مثال اوّل روشن می­شود.

مثال سوّم: زنی که عادت وقتیّه و عددیّۀ شش روزه از اوّل ماه تا ششم ماه دارد، چنانچه در انتهای مدّت شش روز، خون حیض در ظاهر و باطن قطع شود، سپس در روزهای هفتم، هشتم، نهم و یازدهم، هر روز یک یا دو ساعت یا نصف روز خون ببیند و قطع شود، خون روزهای هفتم، هشتم و نهم حیض محسوب می‌شود و خون روز یازدهم، استحاضه است و حکم پاکی بین آنها نیز از مثال اوّل روشن می‌شود.

مثال چهارم: زنی که دارای عادت وقتیّه در اوّل هر ماه قمری است، چنانچه از اوّل ماه تا پنجم ماه خون ببیند و در انتهای مدّت پنج روز، خون در ظاهر و باطن قطع شود، سپس در روزهای ششم، هفتم، هر روز یک لکّۀ خون ببیند و قطع شود و از روز هشتم تا روز دوازدهم به‌طور مستمرّ خونی به صفات استحاضه ببیند، خون روزهای اوّل تا پنجم ماه و نیز لکّۀ خون­های ششم و هفتم حیض محسوب می‌شود و خون روز هشتم تا دوازدهم استحاضه است و حکم پاکی بین آنها نیز از مثال اول روشن می­شود.

مثال پنجم: زنی که دارای عادت وقتیّه در اوّل هر ماه قمری است، چنانچه از اوّل ماه تا پنجم ماه خون ببیند و در انتهای مدّت پنج روز، خون در ظاهر و باطن قطع شود، سپس در روزهای ششم، هفتم، هر روز یک لکّۀ خون ببیند و قطع شود و از روز هشتم تا روز دوازدهم به‌طور مستمرّ خونی به صفات حیض ببیند، خون روزهای اوّل تا پنجم ماه و لکّۀ خون­های ششم و هفتم و نیز خون مستمرّ روزهای هشتم تا دهم ماه حیض محسوب می­شود و ادامۀ آن، یعنی خون روز یازدهم و دوازدهم استحاضه است و حکم پاکی بین آنها نیز از مثال اوّل روشن می­شود.

مثال ششم: زنی که دارای عادت وقتیّه در اوّل هر ماه قمری است، چنانچه یک ماه در غیر وقت عادت خویش خون ببیند، به این صورت که از دهم ماه تا پانزدهم به‌طور مستمرّ خونی به صفات حیض ببیند و در انتهای روز پانزدهم، خون در ظاهر و باطن قطع شود، سپس در روزهای شانزدهم و هفدهم، هر روز یک لکّۀ خون ببیند و قطع شود و از روز هجدهم تا روز بیست و یکم به‌طور مستمرّ مجدّداً خونی به صفات حیض یا استحاضه ببیند، خون روزهای دهم تا پانزدهم ماه و لکّۀ خون‌های شانزدهم و هفدهم ماه حیض محسوب می­شود و خون روز هجدهم تا روز بیست و یکم ماه استحاضه است و حکم پاکی بین آنها نیز از مثال اوّل روشن می­شود.

مثال هفتم: زنی که دارای عادت وقتیّه در اوّل هر ماه قمری است، چنانچه یک ماه در غیر وقت عادت خویش خون ببیند، به این صورت که از دهم ماه تا پانزدهم به‌طور مستمرّ خونی به صفات استحاضه ببیند و در انتهای روز پانزدهم، خون در ظاهر و باطن قطع شود، سپس در روزهای شانزدهم و هفدهم، هر روز یک لکّۀ خون ببیند و قطع شود و از روز هجدهم تا روز بیست و یکم به‌طور مستمرّ خونی به صفات حیض ببیند، خون روزهای دهم تا پانزدهم ماه و لکّۀ خون­های شانزدهم و هفدهم ماه استحاضه محسوب می­شود و خون روز هجدهم تا روز بیست و یکم ماه حیض است و پاکی بین خون­ها، پاکی حقیقی است و زن حکم زنان پاک را دارد. ^[196]

مسأله 608. اگر زن قبل از ده روز پاک شود و بداند كه در باطن خون نیست، باید برای عبادت‌های خود غسل حیض كند و آنها را انجام دهد هرچند گمان داشته باشد كه قبل از تمام شدن ده روز دوباره خون می‌بیند؛

امّا چنانچه یقین یا اطمینان داشته باشد قبل از تمام شدن ده روز دوباره خون می‌بیند، هرچند به شكل لكّه‌بینی و مشاهدۀ خون زرد كم رنگ (حتّی مثل اینکه بداند یک بار این لكّه را خواهد دید)، همچنان كه ذکر شد، در فاصلۀ پاکی بین، بنابر احتیاط واجب، احتیاطاً غسل حیض كند و عبادت‌های خود را به‌جا آورد و آنچه بر حائض حرام است را ترک نماید.

· مسائل متفرقه حیض

مسأله 609. در تمییز و تشخیص خون حیض از استحاضه، در مواردی كه خون از ده روز بیشتر می‌شود، شرط است بعضی از روزها، خون دارای نشانه‌های حیض ^[197] و بعضی دیگر از روزها، نشانه‌های استحاضه ^[198] را دارا باشد، امّا شرط نیست خون دارای نشانه‌های حیض، همۀ صفات حیض را داشته باشد، بلكه اگر یكی از صفات را هم داشته باشد كافی است؛

ولی اگر بعضی از روزها، خون دارای یكی از صفات حیض باشد و بعضی از روزهای دیگر، خون دارای دو یا سه صفت از صفات حیض باشد، چنین خونی فاقد نشانه محسوب می‌شود، همچنان كه اگر بعضی از روزها خون دارای بعضی از صفات حیض و در روزهای دیگر، دارای بعضی دیگر از صفات حیض باشد، چنین خونی بدون نشانه است.

همچنین، در خونی كه از ده روز می‌گذرد، اگر خونی كه به صفت حیض است سه روز پراکنده در ضمن ده روز اوّل باشد، این خون بدون نشانه محسوب می‌شود.

مسأله 610. زنی كه دارای عادت نبوده و دیدن خون در او استمرار پیدا کرده و بیشتر از ده روز خون دیده و از راه مختلف بودن صفات خون، باید حیض را تشخیص دهد، چنانچه مثلاً سه روز یا بیشتر خونی ببیند كه نشانۀ حیض را دارد و آن خون، از ده روز بیشتر نشود و پس از آن ده روز یا بیشتر خونی ببیند كه نشانۀ استحاضه را دارد و دوباره سه روز یا بیشتر، خونی به نشانه‌های حیض ببیند و آن خون، از ده روز بیشتر نشود و مجموع خون‌های مشاهده شده مستمرّ و متّصل به هم باشد، باید خون اوّل و خون آخر را كه نشانه‌های حیض داشته، حیض قرار دهد و خون وسط، استحاضه است؛

امّا اگر زن دارای عادت وقتیّه باشد، در مثال مذکور رجوع به وقت عادتش می‌نماید. بنابراین، چنانچه یكی از دو خونی كه دارای نشانه‌های‌حیض است، مطابق با روزهای عادتش باشد و خون دیگر در روزهای عادتش نباشد، فقط آنچه در ایّام عادت است را حیض قرار می‌دهد و بقیّه، مطلقاً استحاضه می‌باشد.

مسأله 611. اگر زن چند روز را حیض قرار دهد و عبادت نكند، بعد بفهمد حیض نبوده است، باید نماز و روزه‌های واجبی كه در آن روزها به‌جا نیاورده را قضا نماید و اگر چند روز را به گمان اینكه حیض نیست، عبادت كند و بعد بفهمد حیض بوده، چنانچه آن روزها، روزهایی بوده که باید روزه می­گرفته، واجب است قضای آنها را به‌جا آورد.

مسأله 612. استفاده از داروهايى كه عادت ماهانۀ زن را از وقت عادّى خود به عقب مى‏اندازد، براى اتمام برخى واجبات - چون روزه و مناسک حج و غیر آن - جایز است، مشروط به اینکه اين كار برای زن ضرر فوق‌العاده و مهم نداشته باشد ^[199] و چنانچه زن در اثر استفاده از اين داروها، خونى ببيند كه شرایط حیض را ندارد، هرچند در ايام عادتش باشد، احكام حيض شامل آن نمی­شود.

---

[138]. شرایط خون حیض، در ضمن مسائل بعد خواهد آمد.
[139]. چگونگی تبدیل نه سال قمری به سال شمسی در مسألۀ «1» ذکر شد.
[140]. نشانه‌های ‌حیض در مسألۀ «484» ذکر شد.
[141]. 60 سال قمری تقریباً برابر با 58 سال و 77 روز شمسی است؛ البتّه به علّت وجود موقعیّت‌‌های ‌جغرافیایی ‌مختلف در سطح کرۀ زمین و یکسان نبودن تعداد روزهای ‌ماه‌‌های ‌سال و نیز تقریبی بودن محاسبۀ مذکور و عدم لحاظ ساعت و ثانیه در آن و جهات تأثیرگذار دیگر، گاه تاریخی که بر اساس این محاسبه به دست می­آید، یک یا دو روز متغیّر است. بنابراین، تا حدّ دو روز احتیاط در مورد این محاسبه رعایت گردد و برای ‌آنکه محاسبه دقیق‌تر از این باشد، باید هر موردی جداگانه حساب شود.
[142]. باید توجّه داشت که زنان سیّده، یکی از اقسام زنان قرشیّه می‌باشند.
[143]. شایان ذکر است، سنّ یائسگی ‌که موجب ساقط شدن عدّۀ طلاق است با سنّ یائسگی ‌در امور عبادی ‌متفاوت است و توضیح آن در جلد چهارم، فصل «طلاق» ذکر می‌‌شود.
[144]. در اینکه پایان روز، غروب آفتاب است یا مغرب، مسأله محلّ اشکال است و مراعات مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود. بنابراین، زنی که از اذان صبح روز اوّل تا غروب آفتاب روز سوّم پشت سر هم خون دیده، ولی خون تا مغرب ادامه پیدا نکرده، در اینکه خون مذکور خون حیض محسوب شده یا استحاضه، مسأله محلّ اشکال است و چنانچه در این ایّام نماز نخوانده، بنابر احتیاط واجب قضای آن را به‌جا آورد؛ معنای غروب و مغرب در مبحث «اوقات نماز» ذکر می­شود.
[145]. با وجود سایر شرایط نه‌گانۀ خون حیض.
[146]. در اینکه پایان روز، غروب آفتاب است یا مغرب، مسأله محلّ اشکال است و مراعات مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود، مشابه آنچه در مسألۀ «495»در مورد سه روز حیض بیان شد.
[147]. ورود به روز یازدهم.
[148]. بنابراین، زنی که عادت وقتیّه و عددیّۀ 10 روز در اوّل هر ماه دارد، اگر از اذان صبح روز اوّل ماه خون بییند و خونریزیش در شب یازدهم ماه، قبل از اذان صبح روز یازدهم قطع شود، خونی که در تمام این مدّت دیده، حکم حیض را دارد و در این صورت شب یازدهم ملحق به ده روز می­باشد؛ امّا چنانچه خونریزی وی مثلاً تا ظهر روز یازدهم ادامه یابد، حکم تجاوز خون از ده روز را دارد. بنابراین، خون روز اوّل تا پایان روز دهم را حیض قرار داده و بقیّۀ خون­هایی که در شب یازدهم یا روز یازدهم دیده، استحاضه محسوب می­شود.
[149]. قطع استمرار خون و پاکی در ظاهر و باطن در اثنای سه روز نخست به مدّت اندک، مانند یک ربع یا نیم ساعت اشکال ندارد و امّا به مدّت چند ساعت مضرّ است، مانند اینکه دو روز خون ببیند و نصف روز یا پنج ساعت پاک شود، سپس مجدّداً یک روز یا دو روز خون ببیند و پاک شود؛ که در این صورت، خون­های مذکور حیض نیست و استحاضه محسوب می­شود. به‌طور کلّی، اگر زن شک نماید که فترت و فاصلۀ زمانی که خون در ظاهر و باطن در سه روز اوّل قطع شده به مقدار متعارف و معمول است یا غیر متعارف محسوب می­شود، خون مذکور حکم حیض را ندارد، هرچند مراعات مقتضای احتیاط امری پسندیده است.
[150]. أقلّ الطُهْر.
[151]. توضیح خونی ‌که شرعاً حکم حیض یا نفاس را دارد و خونی ‌که حکم حیض و نفاس را ندارد در مسائل بعد ذکر می‌‌شود.
[152]. زن در ظاهر و باطن پاک شود.
[153]. چنانچه ترشّحات مذکور به‌طور مستمرّ نبوده و بین خون حیض روزهای عادت و لکّه یا لکّه­های بعد از آن - که حکم حیض داشته- پاکی واقع شده، در پاکی یا پاکی­های مذکور بنابر احتیاط واجب، کارهایی که بر زن حائض حرام است را ترک نماید و کارهایی که بر زن غیر حائض واجب است را انجام دهد.
[154]. چنین زنی نسبت به پاکی­ های واقع شده بین خون­ هایی که شرعاً حیض محسوب می­شوند، مطابق حکمی که در پاورقی قبل بیان شد، رفتار نماید و امّا نسبت به پاکی‌ آخری که استمرار یافته و متّصل به ترشّحات مشکوک روز یازدهم شده، این حکم جاری نیست و پاکی مذکور، پاکی حقیقی محسوب می­شود.
[155]. مقدار مثقال شرعی به گرم در جلد چهارم، «فصل دیات» ذکر می­شود.
[156]. کراهت خواندن قرآن برای زن حائض - در فرض ثابت بودن آن - به معنای ثواب کمتر است.
[157]. فرق زنان دارای عادت با زنانی ‌که عادت ندارند، در احکامی ‌است که در مسائل آینده ذکر می‌‌شود، مثلاً زنی ‌که خون دیده و نمی‌‌داند، حیض است یا استحاضه، اگر عادت داشته باشد، در بعضی ‌از موارد احکام ویژه‌ای ‌دارد که با دیگران متفاوت است.
[158]. یا قبل از آن، شب هنگام.
[159]. این حکم در مورد عادت عددیّۀ تامّه و ناقصه - هر دو - جاری می­شود.
[160]. مثل آنکه در ماه اوّل، 10 مهرماه و در ماه دوّم، 8 آبان‌ماه حیض او آغاز شده است. چنین زنی ‌از این به بعد، عادتش هر 28 روز یکبار است. بنابراین، 6 آذرماه، روز آغاز عادت وی ‌به حساب می‌‌آید.
[161]. مثلاً زنی که هر چهل روز یک بار حیض می­شود و در ماه اوّل، آغاز حیض او روز اوّل ماه بوده و آغاز حیض دوّم او، روز دهم ماه دوّم بوده و آغاز حیض سوّم او روز بیستم ماه سوّم باشد و این امر دفعات مکرّر تکرار شود به گونه­ای که در عرف، عادت او شمرده شود، می‌تواند در دفعات بعدِ خون دیدن، مطابق با عادت خویش عمل نماید و در تحقّق عادت برای چنین زنی مشاهدۀ دو بار خون، کافی نیست.
[162]. نشانه­ های حیض در مسألۀ «484» ذکر شد.
[163]. شایان ذکر است در مثال فوق، که زن دارای عادت وقتیّه و عددیّه از اوّل تا پنجم ماه است، چنانچه دو ماه پشت سر هم از اوّل ماه تا پانزدهم خون ادامه پیدا کند، عادت قبلیش باقی است و روزهای اوّل تا پنجم ماه را حیض قرار می­دهد - هرچند دارای نشانه­های حیض نباشد - و روزهای ششم تا پانزدهم ماه را استحاضه قرار می­دهد، هرچند دارای نشانه­های حیض باشد.
[164]. شایان ذکر است در مثال فوق که زن دارای عادت وقتیّه و عددیّه از اوّل تا هفتم ماه است، چنانچه دو ماه پشت سر هم، بیشتر از ده روز خون ببیند و مدّت آن متفاوت باشد، مثلاً در یک ماه از اوّل تا دوازدهم ماه خون ببیند و در ماه دوّم، از اوّل تا پانزدهم ماه خون ادامه پیدا کند، عادت قبلیش باقی است و روزهای اوّل تا هفتم ماه را حیض قرار می­دهد - هرچند دارای نشانه­های حیض نباشد - و روزهای بعد را استحاضه قرار می­دهد، هرچند دارای نشانه­های حیض باشد.
[165]. اگر زن دارای عادت وقتیّه و عددیّه یا وقتیّه باشد و در وقت عادت خون دیده، احکام ویژه­ای دارد که بعداً خواهد آمد.
[166]. در مثال مذکور، چنانچه زن اتّفاقاً در یک ماه بیشتر از ده روز خون ببیند، حکم آن در فراز آخر مسألۀ «559» ذکر خواهد شد.
[167]. شایان ذکر است در این مورد و موارد مشابه، انجام عمل استبراء که در مسألۀ «600» خواهد آمد لازم نیست و وجوب استبراء، شامل اوائل دورۀ عادت ماهانه نمی­شود.
[168]. امّا اگر خون اوّل از سه روز کمتر باشد، در این صورت، خون اوّل استحاضه است و خون دوّم حیض محسوب می­شود و این صورت از فرض مسأله خارج است.
[169]. به این معنا که یا بداند مقدار عادت آن زن مخالف با مقدار حیض خودش نیست یا اینکه در این امر تردید داشته باشد. به عبارت دیگر، احتمال معقول بدهد عادت او مخالف با عادت خویش نمی‌باشد.
[170]. عادت عددیّۀ ناقصه، در مسألۀ «538» توضیح داده شد.
[171]. همان.
[172]. بنابراین، کم کردن و کاستن از خون دارای نشانه ­های حیض در صورت امکان، از آخر آن انجام می‌شود و ایّام عادت از ابتدای آن لحاظ می­شود.
[173]. نشانه‌های ‌حیض، در مسألۀ «484» ذکر شد.
[174]. بدیهی است فرض مسأله در موردی است که از حیض سابقش، حدّاقل ده روز گذشته باشد.
[175]. زیرا در مورد خون دوّم سیاه، از طرفی، به دلیل آن‌که حدّاقل پاکی (ده روز) از خون اوّل فاصله نشده، نمی‌‌توان تمام آن را حیض قرار داد و از طرفی ‌چون خون در تمام پنج روز، نشانۀ یکسانی ‌دارد (سیاه است)، در این مبحث (تشخیص به وسیلۀ صفات)، نمی‌‌توان در آن قائل به تبعیض شد و بعضی ‌از آن را حیض و بعضی ‌دیگر را استحاضه قرار داد.
[176]. نشانه‌های ‌حیض، در مسألۀ «484» ذکر شد.
[177]. همان.
[178]. توضیحی که در ذیل صفحۀ «230»، پاورقی «1» ذکر شد، در این قسمت نیز جاری می‌باشد.
[179]. مثل اینکه زن مذکور دو ماه پشت سر هم خون دیده، ولی آن دو بار، هم از جهت وقت و هم از جهت عدد با یکدیگر تفاوت داشته‌اند.
[180]. به مسألۀ «551» مراجعه شود.
[181]. نشانه‌های ‌حیض، در مسألۀ «484» ذکر شد.
[182]. نشانه‌های ‌حیض، در مسألۀ «484» ذکر شد.
[183]. بدیهی است فرض مسأله، در موردی است که از حیض سابقش حدّاقل ده روز گذشته باشد.
[184]. نشانه‌های ‌حیض، در مسألۀ «484» ذکر شد.
[185]. همان‌طور، که از مسائل «585 تا 587»روشن می‌‌شود، وقتی ‌که لازم است فرد، به معیار‌های ‌سه‌گانه مراجعه کند، ابتدا باید صفات خون را در نظر بگیرد، یعنی ‌خونی ‌که دارای ‌صفات حیض است (که در مسألۀ «484» ذکر شد) را حیض حساب کند؛ امّا اگر به این روش خون قابل تشخیص نباشد، مثل آنکه خونِ تمام روزها یکسان باشد، باید به خویشان مراجعه کند (با توضیحاتی ‌که در قسمت مربوطه ذکر شد) و اگر به این روش هم نتواند تشخیص دهد، خود فرد عددی ‌را که مناسب با حیضش می‌‌بیند، انتخاب کند که توضیحات آن در مسائل قبل ذکر شد.
[186]. همین طور، مثلاً زنی که مطمئن است عادتش هفت یا هشت روز است، نه بیشتر و نه کمتر، چنانچه از اوّل تا دوازدهم ماه خون ببیند و پنج روز اوّل آن، صفات حیض و بقیّه، صفات استحاضه را داشته باشد، در این مورد نمی‌تواند عادت خود را پنج روز قرار دهد، بلکه باید از اوّل تا هفتم ماه را حیض قرار دهد و بقیّه استحاضه است.
[187]. همین طور، مثلاً زنی که مطمئن است عادتش هفت یا هشت روز است، نه بیشتر و نه کمتر، چنانچه از اوّل تا دوازدهم ماه خون ببیند و نه روز اوّل آن صفات حیض و بقیّه صفات استحاضه را داشته باشد، در این مورد نمی‌تواند عادت خود را نه روز قرار دهد، بلکه باید از اوّل تا هشتم ماه را حیض قرار دهد و بقیّه استحاضه است.
[188]. همان‌ طور که از مسائل «585 تا 587» روشن می‌‌شود، وقتی ‌که لازم است فرد، به معیار‌های ‌سه‌گانه مراجعه کند، ابتدا باید صفات خون را در نظر بگیرد، یعنی ‌خونی ‌که دارای ‌صفات حیض است (که در مسألۀ «484» ذکر شد) را حیض حساب کند. امّا اگر به این روش خون قابل تشخیص نباشد، مثل آنکه خونِ تمام روزها یکسان باشد، باید به خویشان مراجعه کند (با توضیحاتی ‌که در قسمت مربوطه ذکر شد) و اگر به این روش هم نتواند تشخیص دهد، خود فرد عددی ‌را که مناسب با حیضش می‌‌بیند انتخاب کند که توضیحات آن در مسائل قبل ذکر شد.
[189]. اوّلین زمانی که حیض قرار دادن آن شرعاً ممکن باشد.
[190]. اوّلین زمانی که حیض قرار دادن آن شرعاً ممکن باشد.
[191]. توضیح آن در مسألۀ «595 و 596» بیان شد.
[192]. در صورتی که نتواند در تشخیص‌ آن از دیگری کمک بگیرد یا این امر بر وی مشقّت فوق‌العاده­ای داشته باشد که معمولاً قابل تحمّل نیست (حرج). همچنین، منظور از تاریکی، مکان تاریک است طوری که برای فرد، دسترسی به روشنایی غیر ممکن یا حرجی باشد.
[193]. از این قبیل است ترس از ازالۀ پردۀ بکارت، در مورد دختری که باکره است.
[194]. منظور ایّامی است که شرعاً باید آن را حیض قرار می­داده است.
[195]. چنانچه زن در روز هشتم ماه که پاک بوده، روزۀ ماه مبارک رمضان گرفته، احتیاط واجب آن است که آن را قضا نماید و قضای روز نهم که زن در آن خون حیض دیده، واجب است و امّا روزۀ روز دهم و یازدهم ماه صحیح است و چنانچه فرض شود شوهرش او را در روز هشتم یا نهم در پاکی بین دو خون، طلاق داده باشد، بنابر احتیاط واجب این طلاق، صحیح محسوب نمی‌شود و صیغۀ طلاق دوباره خوانده شود؛ امّا اگر او را در روز دهم یا یازدهم طلاق داده، طلاق صحیح است.
[196]. حکم مثال‌های دیگر نیز، از آنچه در متن ذکر شده، قابل استفاده است.
[197]. نشانه‌ها یا همان صفات حیض، در مسألۀ «484» ذکر شد.
[198]. نشانه‌های ‌استحاضه، در مسألۀ «635» ذکر می‌شود.
[199]. شایان ذکر است، زنی که ازدواج کرده، اگر بخواهد با استفاده از دارو دورۀ حیض خود را افزایش دهد، چنانچه این امر به قصد فرار از تمکین خاص (نزدیکی) باشد، محلّ اشکال است و احتیاط و اجب در ترک آن بدون جلب رضایت زوج است.