جا گرفتن در مساجد و مشاهد مشرّفه و استفاده‌های دیگر از آنها

مسأله 1177. برای هر مسلمانی جایز است در مسجد به عبادت و نماز و مانند آن بپردازد، مگر آنچه كه مناسب مسجد نیست؛

همۀ مسلمانان در استفاده از مسجد مساوی هستند؛ پس اگر كسی برای نماز یا عبادت یا قرائت قرآن یا دعا یا تدریس یا موعظه و غیر اینها از هدف‌‌های خوب به جایی از مسجد سبقت بگیرد، كسی حقّ مزاحمت با او را ندارد و نمی‌تواند او را از آن مكان بیرون كند و در این حكم فرقی ندارد كه هدف و غرض فردی كه زودتر آمده با فردی كه بعداً آمده و قصد استفاده از مكان را دارد، مشترک باشد یا مشترک نباشد؛

البتّه احتمال دارد كه هنگام تزاحم، عمل طواف بر غیر طواف در مكان طواف از مسجد الحرام و نماز بر سایر كارها و استفاده‌‌های حلال در سایر مساجد مقدّم باشد. بنابراین، احتیاط واجب آن است كه در مثل این مورد، فرد سبقت گیرنده، مكان را برای فردی كه بعداً آمده، خالی نماید.

مسأله 1178. اگر كسی در جایی از مسجد جهت خواندن نماز فرادیٰ سبقت بگیرد، چنانچه فرد یا افراد دیگری بخواهند در آنجا نماز جماعت بخوانند، بهتر است فردی كه می­خواهد نماز فرادیٰ بخواند در صورتی كه جای دیگری در مسجد برای او پیدا می­شود، جا را برای برگزاری نماز جماعت خالی كند و دیگران را از فیض نماز جماعت محروم نكند.

مسأله 1179. اگر فردی كه در مكانی از مسجد نشسته، مکان مذکور را ترک کند و از نشستن در آنجا اعراض نماید، شخص دیگر می­تواند در آن مكان بنشیند و چنانچه فرد مذکور مجدّداً به آنجا برگردد، حقّ ایجاد مزاحمت با آن شخص را ندارد و نمی‌تواند وی را از آن مكان بیرون كند.

مسأله 1180. گذاشتن علامت و نشانه در مسجد جهت نشستن و سایر انواع استفاده - طوری كه سبقت گرفتن بر مكان صدق نماید - حقّ اولویّت برای صاحب آن ایجاد می‌كند و فرد دیگر نمی‌تواند آن را کنار زده و خود از مکان استفاده نماید.

شایان ذکر است، در صدق این علامت و نشانه، هر شیئی كه معلوم باشد به جهت جا گرفتن برای نماز گذاشته شده - مانند پهن كردن سجّاده یا گذاشتن تسبیح یا مُهر یا كتاب یا یک دستمال - کافی است.

همچنین قرار دادن علامت و نشانه برای فرد دیگر، در صورتی كه به درخواست و طلب او باشد، موجب ثابت شدن حقّ برای فردی كه طلب نموده، می‌شود و چنانچه بدون درخواست او بوده، موجب ثابت شدن حقّ نمی­شود.

مسأله 1181. اگر فردی كه در مكانی از مسجد نشسته، مکان مذکور را ترک نماید، ولی قصد بازگشت به آنجا را داشته باشد، چنانچه علامت و نشانه­ای برای خود در آن مکان قرار داده، برای شخص دیگر جایز نیست آن را كنار زده و در آنجا برای خود جا گرفته و بنشیند؛

امّا چنانچه در آنجا نشانه­ای برای خود قرار نداده، این کار بدون رضایت فرد سابق محلّ اشكال است و احتیاط واجب در ترک آن است، خصوصاً در موردی که خارج شدن وی به جهت ضرورتی - مانند تجدید وضو یا تخلّی یا برطرف كردن نجاست - باشد؛

ولی در هر حال، اگر شخص مذکور مرتكب معصیت شد و بدون اجازه از فرد قبلی در آن مكان نشست، برای فرد مذکور جایز نیست هنگام بازگشت، او را از آن مكان بیرون كند.

مسأله 1182. اگر فرد، علامت و نشانه‌ای برای خود در مسجد جهت جا گرفتن بگذارد و مثلاً برای وضو گرفتن مكان را ترک نماید و قبل از آمدن او نماز جماعت برگزار شود، شخص دیگر در صورتی می‌تواند در آنجا نماز جماعت بخواند كه اطمینان داشته باشد صاحب علامت و نشانه تا وقتی كه امكان اقتدا به امام جماعت باقی‌است - هرچند در ركعات دیگر - برنمی‌گردد و در چنین صورتی، اگر صاحب علامت و نشانه برای نماز بعد بیاید، حقّ سبقت برای او ثابت نیست؛

امّا اگر فرد اطمینان داشته باشد یا احتمال دهد كه صاحب علامت و نشانه برای اقتدا در این ركعت یا ركعات بعد خواهد آمد، حقّ او باقی است. ^[352]

مسأله 1183. اگر فرد، علامت یا نشانه­ای برای خود در مسجد جهت جا گرفتن بگذارد و بین گذاشتن نشانه در مسجد و آمدن وی، زمان طولانی فاصله شـــود - طوری که مکان مذکور در آن مدّت خالی و بدون استفاده باقی بماند - شخص دیگر حقّ دارد در آن مكان نماز و مانند آن انجام دهد و آنجا را قبل از آمدن فرد سابق، بگیرد و چنانچه علامت و نشانۀ مذکور جا را اشغال كرده، طوری كه استفاده از آنجا بدون برداشتن آن ممكن نباشد، می­تواند آن را بردارد و در این صورت شیء مذکور امانت نزد وی محسوب می­شود و باید آن را به صاحبش برگرداند و چنانچه در حفظ و نگهداری از آن كوتاهی نكند و تلف شود، ضامن نیست؛

شایان ذکر است، این حکم در مورد فردی که مکان خود در مسجد را ترک کرده و از نشستن در آنجا اعراض نموده، ولی علامت و نشانه­اش را در آنجا جا گذاشته، نیز جاری می­شود.

مسأله 1184. مشاهد مشرّفه در همۀ احكامی كه در این بخش ذكر شد، مانند مساجد می‌باشند؛ ولی احتمال دارد در زیارتگاه­ها در هنگام تزاحم، زیارت كردن و خواندن نماز زیارت، مقدّم بر سایر کارها و استفاده­های حلال باشد. بنابراین، شایسته است مراعات مقتضای احتیاط ترک نشود و فرد سبقت گیرنده که به کار دیگری غیر از زیارت و نماز زیارت مشغول است، مکان را برای فردی که بعداً آمده و قصد زیارت یا خواندن نماز زیارت دارد خالی نماید.

مسأله 1185. اگر مسجد را برای روضه‌خوانی، چادر بزنند و فرش كنند و سیاهی بكوبند و اسباب چای و مانند آن در مسجد ببرند، در صورتی كه این كارها به مسجد ضرر نرساند و مانع نماز خواندن نشود، اشكال ندارد.

مسأله 1186. به‌طور كلّی باید از انجام كارهایی در مسجد كه عرفاً هتک حرمت مسجد به حساب می‌‌آید، پرهیز شود، هرچند این كارها به خودی خود جایز باشد؛ بلکه بنابر احتیاط واجب باید از انجام اموری که هتک محسوب نمی­شود، ولی متدیّنین از اهل عرف آن را مناسب با شأن و منزلت مسجد نمی­دانند اجتناب گردد؛ مثل نمایش بعضی از فیلم‌‌های سینمایی یا انجام بعضی از ورزش‌ها و تمرینات ورزشی در مسجد و از این قبیل است پخش موسیقی از مسجد به نحوی كه در بعضی از مناطق مشاهده می‌‌شود، که از موارد فوق در صورت هتک، بنابر فتویٰ و در غیر آن، بنابر احتیاط واجب باید اجتناب شود.