مركز ارتباط حضرت آیت الله العظمی سید علی حسينى سیستانی (مد ظله) در لندن، اروپا، شمال و جنوب امریکا است.
احکام جنابت
· مواردی که بر اثر آن فرد جنب میشود
مسأله 430. در دو مورد، انسان جنب میشود:
اوّل: جماع (آمیزش)؛ دوّم: بیرون آمدن منی، در خواب باشد یا بیداری، كم باشد یا زیاد، با شهوت باشد یا بی‌شهوت، با اختیار باشد یا بی‌اختیار.
مسأله 431. اگر رطوبتی از مرد خارج شود و نداند منی است یا ادرار یا غیر اینها، چنانچه با شهوت و جهش بیرون بیاید و بعد از بیرون آمدن آن، بدن سست شود، آن رطوبت حكم منی را دارد، ولی اگر هیچ یک از این سه نشانه یا بعضی از اینها را نداشته باشد، حكم منی را ندارد؛
ولی در مریض (در موارد شک)، لازم نیست آن رطوبت با جهش بیرون آمده باشد و در موقع بیرون آمدن بدن سست شود، بلكه اگر با شهوت بیرون آید، در حكم منی است.
مسأله 432. رطوبتی كه زنان در موقع ملاعبه یا تصوّرات شهوت‌انگیز در موضع فرج احساس می‌كنند و آن رطوبت به اندازه‌ای زیاد نیست که جاهای دیگر را آلوده کند، پاک است و غسل ندارد و وضو را نیز باطل نمی‌كند؛
امّا اگر این رطوبت زیاد باشد، به حدّی كه عرفاً صدق «إنزال» كند و لباسها را آلوده نماید، در صورتی که همراه با رسیدن زن به اوج لذّت جنسی و ارضای کامل (ارگاسم) باشد، نجس و موجب جنابت است؛ بلکه اگر همراه با آن هم نباشد - بنابر احتیاط لازم - نجس و موجب جنابت میباشد و در مواردی که زن، شک داشته باشد به این حد رسیده یا نه و یا شک در اصل خروج آب داشته باشد، غسل بر او واجب نیست و وضو و غسل او هم باطل نمی‌شود و هر گاه بعد از غسل، منی مرد از زن خارج شود، غسل بر زن واجب نمی‌شود؛ ولی آن منی، نجس است و اگر به ظاهر بدن یا لباس برسد، آن را نجس می‌كند.
مسأله 433. اگر از مردی كه مریض نیست، آبی بیرون آید كه نداند منی است يا آب‌های ديگر و یكی از سه نشانه‌ای كه در مسألۀ«431» ذکر شد را داشته باشد، ولی نداند نشانه‌های دیگر را داشته یا نه، جنب محسوب نمی‌شود و غسل بر او واجب نیست.
مسأله 434. مستحب است مرد بعد از بیرون آمدن منی، ادرار كند و این کار، استبراء از منی میباشد و اگر ادرار نكند و بعد از غسل رطوبتی از او بیرون آید كه نداند منی است یا رطوبت دیگر، حكم منی را دارد و جنب میشود؛
امّا برای زنان، استبراء نیست و رطوبت مشکوکی كه از آنان خارج میشود، حكم منی را ندارد.
مسأله 435. اگر انسان با زنی جماع كند و به اندازۀ ختنه‌گاه یا بیشتر داخل شود، در قُبل باشد یا در دُبر، هرچند منی بیرون نیاید، هر دو جنب می‌شوند و در این حکم، فرقی بین بالغ و نابالغ و عاقل و دیوانه و اینکه قصد این کار را داشته باشد یا نه، وجود ندارد و امّا اگر شک كند به مقدار ختنه‌گاه داخل شده یا نه، جنب به حساب نمی‌آید.
مسأله 436. اگر فرد - نعوذ باللّه - با حیوان یا مرد یا پسری نزدیکی نماید و منی بیرون آید، برای نماز و کارهایی که نیاز به طهارت دارد، غسل تنها کافی اسـت و اگر منی بیرون نیاید، چنانچه پیش از نزدیکی وضو داشته، باز هــم غســل تنها کافـی است و اگر وضو نداشته، احتیاط واجب آن است که غسل کند و وضو هم بگیرد.
مسأله 437. اگر منی از جای خود حركت كند و بیرون نیاید، یا انسان شک كند كه منی از او بیرون آمده یا نه، حکم جنب را ندارد؛ همچنین است اگر خواب ببیند كه منی از او بیرون آمده، ولی بعد از بیدار شدن، اثری از منی نبیند.
مسأله 438. كسی كه نمیتواند غسل كند یا آب برای غسل كردن ندارد، ولی تیمّم برایش ممكن است، بعد از داخل شدن وقت نماز هم می‌تواند با همسر خود نزدیكی كند؛ امّا بنابر احتیاط واجب جنب شدن به غیر نزدیکی - مثل جنب شدن به سبب ملاعبه - جایز نیست.
مسأله 439. اگر فرد در لباس خود منی ببیند و یقین یا اطمینان داشته باشد كه از خود اوست و برای آن غسل نكرده، جنب میباشد و نمازهایی را كه یقین دارد بعد از بیرون آمدن منی خوانده، باید در صورتی که وقت هست دوباره بخواند و چنانچه وقت گذشته، قضا كند، ولی نمازهایی را كه احتمال می‌دهد قبل از بیرون آمدن آن منی خوانده، لازم نیست قضا نماید.
· مواردی که برای آنها غسل جنابت انجام میشود
مسأله 440. غسل جنابت به خودی خود واجب نیست و برای اموری انجام میشود:
1. مواردی که غسل جنابت واجب است:
برای انجام واجباتی که شرط آنها با طهارت بودن (وضو یا غسل) است، مثلاً برای خواندن نماز واجب و اجزای فراموش شدۀ آن و طوافی که به احرام واجب شده - هرچند جزء حج یا عمرۀ مستحبی باشد - غسل جنابت واجب است؛
امّا برای نماز میّت، سجدۀ سهو، سجدۀ شکر، سجدۀ واجب قرآن، غسل جنابت لازم نیست و این اعمال بدون غسل جنابت صحیح میباشد.
2. مواردی که غسل، باعث جایز شدن عمل است:
در بعضی از موارد، برای آنکه انجام عملی حرام نباشد، باید غسل انجام شود؛ یعنی اگر بدون غسل انجام پذیرد حرام است، مثل مسّ خطّ قرآن در حال جنابت و موارد دیگری که در مسائل بعد ذکر میشود.
3. مواردی که غسل جنابت، باعث صحیح بودن عمل میشود:
بعضی از اعمال هرچند خود واجب نیستند، امّا برای آنكه آن عمل صحیح انجام شود، لازم است با غسل جنابت انجام شود مثل نماز مستحبی.
4. مواردی که غسل جنابت، باعث کامل‌تر شدن عمل میشود:
بعضی از اعمال برای آنکه ثواب بیشتری داشته باشد، با غسل جنابت انجام میشود، مثل نماز میّت، تلاوت قرآن، قرائت دعا و طلب حاجت از خداوند متعال و اذان نماز که اگر بدون غسل انجام شوند نیز صحیح میباشد.
5. مواردی که غسل جنابت، باعث برطرف شدن کراهت می‌گردد:
در بعضی از موارد، انجام غسل جنابت باعث میشود مکروه بودن عملی از بین برود، مثل خوابیدن در حال جنابت که غسل (یا وضو) کراهت آن را برطرف می‌سازد.
مسأله 441. لازم نیست انسان در هنگام غسل جنابت، نیّت كند كه غسل واجب یا مستحب می‌كند؛ بلكه اگر فقط به قصد قربت غسل كند كافی است.
· کارهایی که بر جنب حرام است
مسأله 442. هفت چیز بر جنب حرام است:
اوّل: رساندن جایی از بدن خود به خطّ قرآن.
دوّم: بنابر احتیاط واجب، رساندن جایی از بدن خود به اسم مبارک ذات خداوند متعال، به هر زبانی كه باشد و صفات مخصوص او؛
احتیاط مستحب آن است که فرد، اسماء پیامبران و امامان و حضرت زهرا را هم در حالت جنابت لمس ننماید.
سوّم: وارد شدن به مسجد الحرام و مسجد پیامبر، هرچند از یک در داخل و از در دیگر خارج شود.
چهارم: توقّف در مساجد دیگر؛ ولی اگر از مسجد عبور كند، مثل اینكه از یک درِ مسجد داخل و از درِ دیگر خارج شود، مانعی ندارد.
مشاهد مشرّفۀ معصومین و حرم امامان، بنابر احتیاط لازم، در این رابطه، حکم مساجد را دارند و منظور از حرم، روضۀ منوّره است، یعنی قسمتی كه ضریح مقدّس یا قبر مطهّر در آن قرار دارد و رواق‌ها و صحن‌های متبرّكه و نیز تمام حرم امام‌زادگان، حکم مشاهد مشرّفۀ معصومین را ندارند؛ مگر جایی که مسجد بودنش ثابت باشد.
شایان ذکر است، نمازخانه‌های منازل، ادارات، كارخانجات، مدارس و مانند آن و همینطور حسینیه‌ها، مزار شهدا، قبرستان مؤمنین و مانند آنکه مسجد نیستند، حكم مساجد را ندارند.
پنجم: وارد شدن به مسجد برای برداشتن چیزی.
ششم: وارد شدن به مسجد برای گذاشتن چیزی؛ البتّه این حکم در صورتی که قرار دادن شیء در مسجد، در حال عبور از آن باشد یا فرد خودش وارد مسجد نشده و از بیرون چیزی را در مسجد بگذارد، بنابر احتیاط واجب است.
هفتم: خواندن هر یک از آیاتی که دارای سجدۀ واجب هستند و آن در چهار سوره است:
1. سورۀ سی و دوّم قرآن، سجده (الم تنزیل) آیۀ پانزدهم؛
2. سورۀ چهل و یكم قرآن، فصّلت (حٰم سجده) آیۀ سی و هفتم؛
3. سورۀ پنجاه و سوّم قرآن، (وَالنَّجْم) آیۀ آخر؛
4. سورۀ نود و ششم قرآن، عَلَق (إقْرَأ) آیۀ آخر.
احتیاط مستحب آن است كه فرد، سایر آیات این چهار سورۀ سجدهدار را هم نخواند.
· مواردی كه بر جنب مكروه است
مسأله 443. نه چیز بر جنب، مكروه شمرده شده است:
اوّل و دوّم: خوردن و آشامیدن؛ ولی اگر وضو بگیرد یا صورت و دستها را بشوید و مضمضه كند، مكروه نیست و اگر تنها دستها را بشوید كراهت كمتر میشود.
سوّم: خواندن بیشتر از هفت آیه از قرآن كه سجدۀ واجب ندارد. [119]
چهارم: رساندن جایی از بدن به جلد و حاشیه و بین خط‌های قرآن.
پنجم: همراه داشتن قرآن.
ششم: خوابیدن؛ ولی اگر وضو بگیرد یا به دلیل نداشتن آب، بدل از غسل، تیمّم كند مكروه نیست.
هفتم: خضاب كردن به حنا و مانند آن.
هشتم: مالیدن روغن و انواع كِرم‌ها به بدن.
نهم: جماع كردن بعد از آنكه محتلم شده، یعنی در خواب منی از او بیرون آمده است.
· کیفیّت غسل
مسأله 444. غسل جنابت و سایر غسلها را - چه واجب و چه مستحب به جز غسل میّت - به دو صورت می‌توان انجام داد: «ترتیبی» و «ارتماسی»؛
البتّه غسل ترتیبی در صورتی كه ترتیب بین راست و چپ بدن در آن مراعات گردد، بهتر از غسل ارتماسی است، امّا در مورد غسل میّت، احتیاط واجب آن است كه تا غسل ترتیبی ممكن است، میّت را غسل ارتماسی ندهند.
o غسل ترتیبی
مسأله 445. در غسل ترتیبی انسان باید به نیّت غسل، بنابر احتیاط لازم، اوّل تمام سر و گردن و بعد بدن را بشوید و احتياط مستحب آن است كه اوّل طرف راست و بعد، طرف چپ بدن را بشوید [120] و چنانچه فرد، ترتیب مذکور را عمداً یا از روی ندانستن مسأله رعایت نکرده، بنابر احتیاط واجب غسل وی صحیح نیست؛ مگر آنکه جاهل قاصر محسوب شود.
مسأله 446. اگر فرد بدن را در غسل ترتيبی قبل از سر بشوید، لازم نیست غسل را دوباره انجام دهد؛ بلكه چنانچه بدن را دوباره بشوید، غسل او صحیح خواهد بود.
مسأله 447. غسل ترتیبی را می‌توان با فرو رفتن در آب هم انجام داد. بنابراین، اگر فرد دو بار در آب فرو رود، یک بار به نیّت سر و گردن و بار دوّم به نیّت بدن، غسل او صحیح است، هرچند احتیاط مستحب است سه بار در آب فرو رود، یک بار به نیّت سر و گردن، بار دوّم به نیّت طرف راست و بار سوّم به نیّت طرف چپ.
مسأله 448. چنانچه فردی تمام یا قسمتی از بدنش، قبل از اینکه آن قسمت را به نیّت غسل ترتیبی بشوید زیر آب باشد و بخواهد با حرکت دادن یا بدون حرکت دادن آن در زیر آب نیّت غسل کند، بنابر احتیاط واجب غسلش صحیح محسوب نمی‌شود؛
بنابراین، اگر فرد داخل حوض یا استخر آب است و می‌خواهد غسل ترتیبی نماید، احتیاط واجب آن است كه از آب بیرون آید یا حدّاقل محلّی را كه می‌خواهد غسل دهد از آب بیرون آورد و بعد به قصد غسل ترتیبی وارد آب نماید.
همین طور، اگر سر یا بدن فرد زیر دوش بوده و آب بر آن جریان داشته باشد، بنابر احتیاط لازم، محلّی را كه می‌خواهد غسل دهد از دوش كنار ببرد و بعد به قصد غسل زیر دوش قرار دهد.
شایان ذکر است، كسی كه این مسأله را نمی‌دانسته و آن را در غسل‌های گذشته مراعات نمی‌كرده، از آنجا که حکم مذکور بنابر احتیاط واجب است، می‌تواند - مانند سایر موارد احتیاط واجب - به مجتهد دیگری که از سایر مجتهدین اعلم است، رجوع کند و اگر وی رعایت این نکته را لازم نمی‌دانست، در این مسأله از او تقلید نماید تا غسلهایی که بدون رعايت اين نكته انجام داده و از این به بعد به اين گونه انجام می‌دهد، بدون اشکال باشد.
o غسل ارتماسی
غسل ارتماسی به دو روش انجام می‌گیرد: «دفعی» و «تدریجی».
مسأله 449. در غسل ارتماسی دفعی، باید در یک لحظه آب تمام بدن را فرا بگیرد، ولی لازم نیست قبل از شروع در غسل، تمام بدن بیرون آب باشد؛ بلكه اگر مقداری از آن بیرون باشد و به نیّت غسل در آب فرو رود، کافی است.
مسأله 450. در غسل ارتماسی تدریجی باید بدن به نیّت غسل، تدریجاً در آب فرو برده شود طوری که فاصله بین فرو بردن اعضا زیاد نباشد و موالات در شستن اعضا رعایت گردد به گونه‌ای که بگویند مشغول انجام غسل ارتماسی است و در این صورت لازم است هر عضو، قبل از غسل دادن آن عضو، بیرون آب باشد.
شایان ذکر است، در این نوع غسل لازم نیست تمام بدن در یک لحظه زیر آب باشد. بنابراین، فرد می‌تواند پس از فرو بردن بعضی از اعضا به نیّت غسل در آب، آن قسمت را بیرون بیاورد و بعد قسمت دیگری را فروبرد.
مسأله 451. اگر انسان بعد از غسل ارتماسی بفهمد آب به مقداری از بدن نرسیده، چه جای آن را بداند یا نداند، باید دوباره غسل كند.
مسأله 452. اگر انسان برای غسل ترتیبی وقت نداشته، ولی برای ارتماسی وقت داشته باشد، باید غسل ارتماسی كند.
مسأله 453. كسی كه برای حج یا عمره احرام بسته، نباید غسل ارتماسی كند؛ ولی اگر از روی فراموشی غسل ارتماسی كند، غسلش صحیح است.
· شرایط صحیح بودن غسل
مسأله 454. غسل از نظر شرایط صحّت، مانند وضو میباشد، به جز در برخی موارد که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
اوّل: در غسل، لازم نیست سر و گردن یا بدن از بالا به پایین شسته شود.
دوّم: در وضو، اگر پوست صورت از لای مو پیدا نباشد، شستن ظاهر موی صورت، کافی است و رساندن آب به زیر آن لازم نیست، [121] امّا در غسل رساندن آب به پوست لازم است.
سوّم: موالات در غسل ترتیبی شرط نیست. بنابراین، لازم نیست بعد از شستن سر و گردن، فوراً بدن شستهشود؛
پس اگر فرد بعد از شستن سر و گردن صبر كند و بعد از مدّتی بدن را بشوید، اشكال ندارد، بلكه لازم نیست تمام سر و گردن یا بدن را یک مرتبه بشوید، پس جایز است مثلاً سر را شسته و بعد از مدّتی گردن را بشوید؛ مگر در چند مورد كه در مسأله بعد خواهد آمد.
مسأله 455. كسی كه نمیتواند از بیرون آمدن ادرار یا مدفوع خودداری كند، اگر فقط به اندازه‌ای كه غسل كند و نماز بخواند، ادرار یا مدفوع از او بیرون نمی‌آید، باید فوراً غسل كند و بعد از غسل هم باید فوراً نماز بخواند.
همین طور، زن مستحاضۀ قلیله بعد از وضو و مستحاضۀ متوسطه بعد از غسل و وضو و مستحاضۀ كثیره بعد از غسل، باید فوراً مشغول نماز شوند؛ مگر در دو موردی كه در مسائل«642» و «646» خواهد آمد؛
علاوه بر موارد فوق، در صورتی كه وقت نماز کم باشد و فرد تنها به مقدار غسل (و وضو در موارد نیاز) و خواندن نماز وقت داشته باشد، لازم است فوراً بدون فاصله غسل كند و (در مواردی كه وضو لازم است وضو بگیرد) و بعد هم فوراً نماز بخواند.
مسأله 456. در غسل ارتماسی یا ترتیبی، پاک بودن تمام بدن پیش از غسل لازم نیست؛ بلكه اگر با فرو رفتن در آب یا ریختن آب به قصد غسل، بدن پاک شود، غسل انجام میشود، به شرط آنكه آبی كه با آن غسل می‌كند، از پاک بودن خارج نشود؛ مثلاً با آب كر یا جاری غسل كند.
مسأله 457. انسان باید چیزی را كه مانع رسیدن آب به بدن است برطرف كند و اگر قبل از آنكه از برطرف شدن آن اطمینان پیدا كند غسل نماید، چنانچه غسل ارتماسی باشد، غسل او باطل است، و اگر غسل ترتیبی كرده، حكمش در مسائل«467 و 468» خواهد آمد.
همین طور، اگر فرد در هنگام غسل احتمال معقول دهد چیزی كه مانع از رسیدن آب است در بدن او باشد، باید بررسی كند تا مطمئن شود مانعی وجود ندارد.
· احکام دیگر غسل
مسأله 458. انسان در غسل، باید موهای كوتاه را - كه عرفاً از توابع بدن محسوب میشود - بشوید و شستن موهای بلند واجب نیست، هرچند احتیاط مستحب آن است که شسته شود.
بنابراین، اگر آب را طوری به پوست برساند كه آنها تر نشود، غسل صحیح است؛ ولی اگر رساندن آب به پوست بدون شستن آنها ممكن نباشد، باید آنها را بشوید تا آب به بدن برسد.
مسأله 459. اگر انسان در غسل ترتیبی، یقین یا اطمینان نكند كه هر دو قسمت، یعنی سر و گردن و بقیّۀ بدن را كاملاً غسل داده، باید برای آنكه یقین یا اطمینان كند، هر قسمتی را كه می‌شوید، مقداری از قسمت دیگر را هم با آن قسمت بشوید.
مسأله 460. اگر در غسل، مختصری از بدن نشُسته بماند، چنانچه غسل ارتماسی باشد، باطل است و اگر غسل ترتیبی باشد، حكم آن در مسائل«467 و 468» خواهد آمد، ولی شستن داخل گوش و بینی و هرچه عرفاً از باطن بدن شمرده میشود، واجب نیست.
مسأله 461. جایی را كه انسان شک دارد از ظاهر بدن است یا از باطن آن، چنانچه قبلاً از ظاهر بوده باید آن را بشوید و اگر قبلاً از ظاهر نبوده یا حالت قبلی آن معلوم نباشد، باز هم بنابر احتیاط لازم شستن آن لازم است.
مسأله 462. اگر سوراخ جای گوشواره و مانند آن به قدری باز باشد كه داخل آن از ظاهر شمرده شود، باید شسته شود، وگرنه شستن آن لازم نیست.
مسأله 463. كسی كه از حرام جنب شده، چنانچه با آب گرم غسل كند، هرچند عرق كند، غسل او صحیح است و احتیاط مستحب آن است كه با آب سرد یا نیم گرم (ولَرم) غسل نماید تا عرق نكند.
مسأله 464. كسی كه چند غسل واجب یا مستحب یا هر دو بر عهدۀ اوست، می‌تواند به نیّت همۀ آنها یک غسل به‌جا آورد؛
مگر در غسلهایی كه به سبب كاری كه مكلّف انجام داده بر عهدۀ او ثابت شده، مانند غسل به جهت مسّ میّتی که غسل داده شده؛ در این گونه غسلها، احتیاط واجب آن است که برای چند سبب مختلف به یک غسل اکتفا نکند.
مسأله 465. كسی كه چند غسل واجب یا مستحب یا هر دو بر عهدۀ اوست، چنانچه فقط یک غسل معیّن از آنها را قصد نماید [122] از بقیّۀ غسلها نیز کفایت می‌کند مگر در موارد ذیل:
الف. غسل استحاضۀ متوسطه؛ که بنابر احتیاط واجب چنانچه فقط این غسل را به‌جا آورد، آن را نسبت به سایر غسلها کافی به حساب نیاورد. [123]
ب. تمام غسلها (غیر از غسل جمعه) نسبت به غسل جمعه بنابر احتیاط واجب؛ به این معنا که اگر فرد غسل یا غسل‌های دیگری غیر از غسل جمعه را نیّت کند، بنابر احتیاط واجب نسبت به غسل جمعه کفایت نمیکند.
ج. تمام غسلها بنابر احتیاط واجب، نسبت به غسلهایی که برای انجام عمل خاص یا وارد شدن به مکان خاص مستحب است؛ مانند غسل احرام یا غسل برای ورود به حرم مکّه یا حرم مدینه یا مسجد پیامبر اکرم؛ با توضیحی نظیر آنچه در مورد «ب» گفته شد.
د. غسلهایی که به سبب کاری که مکلّف انجام داده بر او ثابت شده، بنابر احتیاط واجب؛ توضیح این غسلها در مسألۀ قبل ذکر شد.
مسأله 466. كسی كه غسل جنابت كرده، نباید برای نماز وضو بگیرد؛
البتّه انسان با غسل‌های واجب دیگر (غیر از غسل استحاضۀ متوسطه) و با غسل‌های مستحب كه استحباب آن ثابت است و در مسألۀ«481» ذکر میشود نیز، می‌تواند بدون وضو نماز بخواند، هرچند احتیاط مستحب آن است كه وضو هم بگیرد. [124]
مسأله 467. اگر فرد بعد از غسل ترتیبی بفهمد مقداری از بدن را نشُسته، چنانچه آن مقدار در طرف راست یا چپ باشد، شستن همان مقدار كافی است، هرچند احتیاط مستحب آن است كه اگر در طرف راست باشد بعد از شستن آن مقدار، تمام طرف چپ را نیز بشوید؛
امّا اگر آن مقدار، در سر و گردن باشد، بنابر احتیاط واجب باید بعد از شستن آن مقدار، دوباره تمام بدن را بشوید.
مسأله 468. اگر انسان بعد از غسل ترتیبی بفهمد جایی از بدن، غیر از سر و گردن را نشُسته و نداند كجای بدن است، دوباره شستن سر و گردن لازم نیست و باید بدن را به نیّت غسل بشوید؛
امّا چنانچه قسمتی که نشُسته از سر و گردن باشد و نداند کدام قسمت از آن است، باید سر و گردن را به نیّت غسل شسته، سپس بنابر احتیاط واجب تمام بدن را بشوید و اگر اصلاً نمی‌داند قسمتی كه شسته نشده از سر و گردن است یا سمت راست یا سمت چپ بدن، باید دوباره غسل کند.
شایان ذکر است، در هر سه فرض چنانچه غسل فرد ارتماسی بوده، غسلش باطل است.
مسأله 469. اگر فرد قبل از تمام شدن غسل ترتیبی، در شستن مقداری از طرف چپ یا طرف راست شک كند، باید آن مقدار را بشوید و اگر در شستن مقداری از سر و گردن شک كند، بنابر احتیاط لازم، باید بعد از شستن آن، دوباره تمام بدن را بشوید.
مسأله 470. اگر انسان شک كند غسل كرده یا نه، باید غسل كند؛ امّا اگر بعد از تمام شدن غسل و وقتی که عرفاً غسل به پایان رسیده، شک كند قسمتی از سر و گردن یا بدن را شسته یا نه، در صورتی كه عادت داشته كارهای غسل را پی در پی و با رعایت موالات انجام دهد و می‌داند بخش عمده‌ای از اعضای غسل را شسته، به شكّش اعتنا نكند.
مسأله 471. اگر بعد از غسل بداند سر و گردن و بدن را شسته، ولی شک كند غسلش درست بوده یا نه و شرایط صحّت غسل را رعایت نموده یا نه، لازم نیست دوباره غسل كند و غسلش صحیح محسوب میشود، هرچند هنگام غسل متوجّه شرایط صحیح بودن غسل نبوده و غافل باشد؛
بلكه اگر در بین غسل بعد از شستن هر عضوی شک كند شرایط صحیح بودن غسل را در شستن آن رعایت كرده یا نه، بنا بر صحیح بودن می‌گذارد، هرچند وارد شستن عضو بعد نشده باشد.
مسأله 472. كسی كه جنب شده، اگر بعد از نماز شک كند غسل كرده یا نه، برای نمازهای بعد باید غسل کند، اما نمازهایی كه خوانده صحیح است؛ مگر آنكه نماز مذکور دارای وقت بوده - مانند نمازهای واجب پنج‌گانه - و شکّ فرد در وقت ایجاد شده و بعد از نماز کاری که وضو را باطل می‌کند انجام داده باشد كه در این صورت، بنابر احتیاط لازم، نمازی را كه خوانده دوباره بخواند.
مسأله 473. اگر فرد در بین غسل، کاری که وضو را باطل می‌کند انجام دهد - مثلاً ادرار كند یا باد از او خارج شود - لازم نیست غسل را رها كرده و غسل دیگری بنماید؛ بلكه می‌تواند غسل خود را تمام کند و بنابر احتیاط لازم برای انجام كارهایی كه نیاز به وضو دارد، باید وضو هم بگیرد؛
البتّه اگر از ادامۀ غسل ترتیبی صرف نظر کرده و دوباره غسل را به صورت ارتماسی انجام دهد یا اینکه از ادامۀ غسل ارتماسی صرف نظر کرده و از ابتدا به غسل ترتیبی بپردازد، لازم نیست علاوه بر غسل وضو بگیرد.
مسأله 474. اگر كسی بخواهد تمام یا بخشی از پول حمّامی را - بدون اینكه بداند حمّامی راضی است - نسیه بگذارد، هرچند بعداً او را راضی كند، غسلش باطل است؛ مگر آنكه از راضی نبودن حمّامی غافل باشد و با اعتقاد به جایز بودن استفاده و تصرّف در آب، قربةً إلی اللّه غسل كند، كه در این صورت غسلش صحیح است. [125]
مسأله 475. اگر صاحب حمّام راضی باشد كه پول حمّام نسیه بماند، ولی كسی كه غسل می‌كند قصدش این باشد كه تمام یا بخشی از طلب او را ندهد یا از مال حرام بدهد، غسلش باطل است.
مسأله 476. اگر فرد پولی را كه به آن خمس تعلّق گرفته و خمسش را نداده به صاحب حمّام بدهد، هرچند مرتكب حرام شده، امّا غسلش صحیح است و باید خمس را بپردازد.
مسأله 477. كسی كه در شستن سر و گردن و بدن یا شرایط غسل مثل پاک بودن آب و غصبی نبودن آن یا وجود مانع بر اعضا زیاد شک می‌كند و كثیر الشک است، باید به شک خود اعتنا نكند. همین طور، اگر فرد مبتلا به وسواس باشد.
مسأله 478. اگر انسان یقین كند وقت نماز شده و نیّت غسل واجب كند، بعد معلوم شود كه قبل از وقت غسل كرده، غسل او صحیح است.
همینطور، اگر به نیّت نماز واجبِ ادا، غسل كند و بعد معلوم شود در آن زمان، وقت گذشته و نماز قضا بوده، غسل او صحیح است.
مسأله 479. اگر وظیفۀ فرد به جهت تنگی وقت، تیمّم بوده، ولی به خیال اینكه به اندازۀ غسل و نماز وقت دارد، غسل كند، چنانچه قصد قربت وی محقّق شده، غسلش صحیح است، هرچند برای انجام نماز، غسل نموده باشد.
· مستحبات غسل جنابت
مسأله 480. موارد ذیل در غسل جنابت، مستحب شمرده شده است:
1. قبل از غسل دستها را سه مرتبه تا آرنج بشوید، هرچند شستن تا مچ دست یا نصف ساعد نیز کافی است. [126]
2. بعد از شستن دستها قبل از شروع در غسل، سه مرتبه مضمضه [127] و سه مرتبه استنشاق [128] نماید، هرچند يک بار نيز كافی است.
3. در غسل ترتيبی هر يک از اعضای سه‌گانه (سر و گردن، طرف راست بدن، طرف چپ بدن) را سه دفعه بشوید.
4. در غسل ترتيبی بعد از شستن سر و گردن، بهتر است شستن طرف راست بدن را بر شستن طرف چپ مقدّم نماید.
5. در غسل ترتیبی، موالات را رعایت نماید. [129]
6. در غسل ترتیبی، در شستن هر يک از اعضا، از بالا شروع کند و به قسمت‌های پایین عضو ختم کند.
7. به جهت احتیاط بیشتر در رساندن کامل آب به تمام بدن، بر اعضای بدن دست بکشد. [130]
8. در هنگام شروع در غسل، نام خداوند متعال را ببرد به این صورت که بگوید: «بِسْمِ اللّه» و بهتر است بگوید: «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحيٖم».
9. در حال انجام غسل، دعاهایی که نقل شده را بخواند:
الف. «اللّٰهُمَّ طَهِّرْ قَلْبي وَتَقَبَّلْ سَعْيي وَاجْعَلْ مٰا عِنْدَكَ خَيْراً لي، اللّٰهُمَّ اجْعَلْني مِنَ التَّوّٰابيٖنَ وَاجْعَلْني مِنَ الْمُتَطَهِّريٖنَ».
ب. «اللّٰهُمَّ طَهِّرْ قَلْبی واشْرَحْ صَدْري وَأَجْرِ عَلَیٰ لِسٰانی مَدْحَتَكَ وَالثَّنٰاءَ عَلَيْكَ، اللّٰهُمَّ اجْعَلْهُ لي طَهُوراً وَشِفاءً وَنُوراً، إِنَّكَ عَلَیٰ كُلِّ شَي‌ءٍ قَديرٌ».
اگر اين دعا را بعد از پایان غسل نيز بخواند، بهتر است.
10. بعد از غسل بگوید: «سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ، أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلَّا أَنْتَ، أَسْتَغْفِرُكَ وَأَتُوبُ إِلَيْكَ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُكَ وَرَسُولُكَ، وَأَشْهَدُ أَنَّ عَليّاً وَليُّكَ وَخَليفَتُكَ بَعْدَ نَبيِّكَ عَلَىٰ خَلْقِكَ وَأَنَّ أَوْليَاءَهُ خُلَفَاؤُكَ وَأَوْصيَاءَهُ أَوْصيَاؤُكَ». [131]
11. آب در غسل ترتيبی به مقدار «يک صاع» باشد که گفته شده تقریباً معادل سه کیلو گرم (سه لیتر) میباشد.
[119]. کراهت خواندن قرآن برای جنب - در فرض ثابت بودن آن - به معنای ثواب کمتر است.
[120]. مگر در غسل میّت که لازم است طرف راست را قبل از طرف چپ بشوید و توضیح آن در احکام غسل میّت ذکر میشود.
[121]. با توضیحی که در مسألۀ «266» ذکر شد.
[122]. بدون اینکه سایر غسلها را قصد کند.
[123]. این احتیاط در بعضی از مواردی که انجام غسل بنابر احتیاط میباشد، مثل موارد مسائل «688 و 689» نیز جاری میباشد.
[124]. شایان ذکر است فرد نمیتواند با غسل‌های مستحبی که استحباب آن شرعاً ثابت نشده، بدون وضو نماز بخواند، هرچند غسل مذکور با نذر یا قسم یا عهد - با رعایت شرایط صحّت آن - بر وی واجب شده باشد.
[125]. حکم مذکور در این مسأله و دو مسألۀ بعد، مربوط به مورد متعارف و مرسوم از رفتن به حمّام عمومی است که نوعی «اباحۀ مشروط» در ازای پرداخت مبلغ نقدی محسوب میشود.
[126]. البتّه شستن دستها قبل از غسل، کفایت از شستن واجب در غسل نمیکند و لازم است به هنگام غسل، مجدّداً به نیّت غسل شسته شوند.
[127]. آب در دهان گرداندن و خالی کردن آن.
[128]. آب داخل بینی کشیدن.
[129]. رعایت موالات در غسل ارتماسی لازم است، که توضیح آن در غسل ارتماسی ذکر شد.
[130]. البتّه اگر رسیدن آب به بدن به جهت وجود مانع و مانند آن، بدون دست کشیدن ممکن نباشد، انجام آن لازم است.
[131]. خواندن این دعا برای بعد از وضو نیز روایت شده است.