احكام مسح سر و پاها

مسأله 274. بعد از شستن هر دو دست، باید جلوی سر با تری آب وضو كه در دست مانده (نه با آب دیگر)، مسح شود؛

مسح سر با كلّیۀ قسمت‌‌های هر یک از دو دست كه در وضو شسته می‌‌شود - از آرنج تا سر انگشتان - جایز است، هرچند احتیاط مستحب آن است كه با كف دست راست باشد. همینطور، احتیاط مستحب است مسح از بالا به پایین انجام شود.

مسأله 275. یک قسمت از چهار قسمت سر كه مقابل پیشانی است، جای مسح می‌باشد و هر جای این قسمت به هر اندازه مسح شود كافی است، هرچند احتیاط مستحب آن است كه از نظر طول به اندازۀ طول یک انگشت و از نظر عرض به اندازۀ عرض سه انگشت بسته مسح شود.

مسأله 276. لازم نیست مسح سر بر پوست آن باشد، بلكه بر موی جلوی سر هم صحیح است؛

ولی كسی كه موی جلوی سر او به اندازه‌‌ای بلند است كه اگر مثلاً شانه كند به صورتش می‌‌ریزد یا به جاهای دیگر سر می‌‌رسد، باید قسمتی از موها را كه پس از شانه كردن از محدودۀ جلوی سر خارج نمی‌‌شود، مسح كند. همینطور، می‌‌تواند فرق سر را باز كرده و بُن موها یا پوست سر را مسح كند؛

امّا اگر موهایی را كه به صورت می‌‌ریزد یا به جای دیگر سر می‌رسد، جلوی سر جمع كند و بر آنها مسح نماید، یا بر موی جاهای دیگر سر، كه جلوی آن آمده مسح كند، چنین مسحی باطل است.

مسأله 277. بعد از مسح سر واجب است با تری آب وضو كه در دست مانده (با توضیحی كه در مسح سر، مسألۀ«274» ذکر شد)، روی پاها از سر یكی از انگشتان پا تا مفصل مسح شود و بنابر احتیاط واجب، مسح تا برآمدگی روی پا کافی نیست.

بنابراین، فردی كه می‌داند مسح پای خویش را در وضو تا برآمدگی روی پا كشیده نه تا مفصل، احتیاط واجب آن است که نمازهای واجبی را كه یقین یا اطمینان دارد با چنین وضویی به‌جا آورده، دوباره خوانده و اگر وقت گذشته، قضا نماید؛ ^[84] امّا اگر احتمال معقول می‌‌دهد در وضویی كه برای نمازهایش گرفته مسح پا را - هرچند به‌طور اتّفاقی - به قصد وضو تا مفصل كشیده، آن نماز‌ها صحیح می‌باشد و لازم نیست آنها را دوباره خوانده یا قضا نماید.

شایان ذكر است، مسح مقداری از نوک انگشت پا كه نزدیک ناخن است و عرفاً جزء روی پا ^[85] محسوب می‌شود، واجب است و مسح مقداری از آن كه عرفاً جزء روی پا شمرده نمی‌شود، ^[86] لازم نیست و در صورت شک، بنابر احتیاط لازم مقدار مشكوک را مسح نماید.

مسأله 278. احتیاط مستحب آن است كه فرد پای راست را با دست راست و پای چپ را با دست چپ مسح نماید و نیز احتیاط مستحب آن است كه شروع مسح پا از سر انگشتان پا باشد و به مفصل ختم گردد، هرچند جایز است بر عكس مسح نماید.

مسأله 279. عرض مسح پا به هر اندازه باشد، كافی است؛ ولی بهتر آن است كه به اندازۀ عرض سه انگشت بسته باشد؛ بلكه بهتر است تمام روی پا با تمام كف دست ^[87] مسح شود.

مسأله 280. در مسح پا لازم نیست فرد كف دست را بر سر انگشت‌‌ها بگذارد و بعد به پشت پا بكشد، بلكه می‌تواند تمام كف دست را روی پا گذاشته و كمی بكشد.

مسأله 281. در مسح سر و روی پاها، باید دست روی آنها كشیده شود و اگر انسان دست را نگه‌ دارد و سر یا پا را به آن بكشد، مسح باطل است؛ ولی اگر هنگامی كه دست را می‌‌كشد، سر یا پا مختصری حركت كند، اشكال ندارد.

مسأله 282. جای مسح باید خشک باشد و اگر به قدری تر باشد كه تری دست به آن اثر نكند، مسح باطل است؛ ولی اگر مختصری رطوبت داشته باشد، طوری كه آب دست هنگام مسح بر آن غلبه كند و آن رطوبت در آب مسح، از بین رفته به حساب آید، اشكال ندارد.

مسأله 283. اگر برای مسح، رطوبت و تری در دست‌‌های وضو گیرنده نمانده باشد، به گونه‌‌ای كه از آرنج تا سر انگشتان هر دو دست خشک شده باشد، نمی‌‌تواند دست را با آب خارج از اعضای وضو تر كند، بلكه باید از ریش خود رطوبت بگیرد و با آن مسح نماید.

بنابراین، گرفتن رطوبت از سایر نقاط صورت (غیر از ریش) مثل ابرو یا گونه‌ها، چه برای کسانی که ریش دارند و چه افرادی که ریش ندارند، بنابر احتیاط واجب کافی نیست.

مسأله 284. اگر تری دست فقط به اندازۀ مسح سر باشد، احتیاط واجب آن است كه فرد سر را با همان تری مسح كرده، سپس برای مسح پاها از ریش خود رطوبت بگیرد.

مسأله 285. مسح كردن از روی جوراب و كفش باطل است؛ ولی اگر انسان به علّت سرمای شدید یا ترس از دزد و درنده و مانند اینها نتواند كفش یا جوراب را بیرون آورد، احتیاط واجب آن است كه مسح بر جوراب و كفش نموده و تیمّم نیز بنماید و اگر تقیّۀ خوفیّه در بین باشد، مسح بر جوراب و كفش كافی است.

مسأله 286. اگر موضع مسح نجس باشد و انسان نتواند برای مسح، آن را آب بكشد، باید تیمّم نماید.