کفّاره‌های روزه

در این مبحث، به بیان احکام مربوط به کفّاره‌های روزه پرداخته می‌شود.

· اقسام کفّاره‌های روزه

کفّاره‌های مربوط به روزۀ ماه مبارک رمضان را می‌‌توان به چهار دسته تقسیم نمود، که در مسائل بعد به توضیح آن پرداخته می‌شود. ^[62]

o دستۀ اوّل از اقسام کفّاره: کفّارۀ افطار عمدی در ماه مبارک رمضان

مسأله 165. کفّارۀ افطار عمدی در ماه مبارک، اختصاص به فردی دارد که عمداً روزۀ خود را با ارتکاب یکی از مواردی که در مسألۀ «156» ذکر شد، باطل نموده است.

مسأله 166. در كفّارۀ افطار عمدی روزۀ ماه رمضان، فرد باید یک بنده آزاد كند، یا به دستوری كه بعداً گفته می‌شود ^[63] دو ماه روزه بگیرد، یا شصت فقیر را سیر كند یا به هر كدام یک مُدّ كه تقریباً «750 گرم» است، طعام یعنی گندم یا جو یا نان و مانند اینها بدهد.

مسأله 167. اگر در کفّارۀ افطار عمدی روزۀ ماه رمضان انجام هیچ کدام از سه مورد ذکر شده در مسألۀ قبل برای فرد ممكن نباشد، باید به هر تعداد فقیری که می‌تواند، یک مُدّ طعام بپردازد و اگر آن هم ممكن نیست، استغفار نماید و احتیاط واجب آن است كه در این دو صورت (صدقه و استغفار)، هر وقت در آینده برایش توانایی حاصل گردید، كفّاره را بپردازد یا آن را كامل نماید.

مسأله 168. کسی كه كفّارات متعدّد عمد از ماه مبارک رمضان بر عهده دارد و فعلاً از اينكه همۀ آنها را به‌طور كامل پرداخت كند ناتوان است، ولى مى تواند در آينده تدريجاً كفّارات را بپردازد، مثلاً در طىّ چند سال آنها را ادا نمايد، لازم است اين كار را انجام دهد و در اين صورت، نوبت به اینکه به هر تعداد فقیری که می‌تواند، یک مُدّ طعام بدهد نمی­رسد.

شایان ذکر است، در فرضی که فرد برای همیشه ناتوان است و در آينده هم به تدريج نمى‌تواند كفّارات را بپردازد، باید به هر تعداد فقیری که می­تواند، یک مُدّ طعام بدهد و لازم است مقدار طعامی را كه تمكّن از اعطای آن به فقرا دارد، بر تعداد روزهايى كه افطار عمدى كرده، توزيع نمايد با رعايت اينكه به هر فقير كمتر از يک مُدّ داده نشود و چنانچه طعام با توزيع به صورت مذکور براى تمام ايّام کافى نباشد، براى مقدارى كه کافى نيست استغفار نماید؛ مثلاً اگر فرد 60 کفّارۀ عمد ماه مبارک رمضان بر عهده دارد و فقط تا آخر عمر توانایی پرداخت 300 مُدّ طعام را دارد، باید برای کفّارۀ هر روز، پنج مُدّ طعام لحاظ نماید و هر مُدّ را به یک فقیر بپردازد.

مسأله 169. كسی كه باید برای كفّارۀ یک روز، به شصت فقیر طعام بدهد، اگر به تمام شصت نفر دسترسی دارد، نمی‌تواند به جای آنکه به شصت فقیر، شصت طعام بدهد، به تعداد کمتری فقیر، طعام بیشتری بدهد که در مجموع همان شصت طعام بشود؛ مثلاً جایز نیست به سی نفر هر كدام دو مُدّ طعام بدهد و به آن اكتفا كند؛

ولی می‌تواند برای هر فرد از عیال و خانوادۀ فقیر - هرچند نابالغ باشند- یک مُدّ به آن فقیر بدهد و فقیر می‌‌تواند به وكالت از عائله و خانواده یا ولایت بر آنها - اگر نابالغ باشند - قبول نماید؛

البتّه اگر فرد نتواند شصت نفر فقیر را پیدا كند و مثلاً فقط سی نفر را پیدا نماید، می‌تواند به هر كدام دو مُدّ طعام بدهد، ولی بنابر احتیاط واجب، هر گاه در آینده توانایی پیدا كرد، به سی نفر فقیر دیگر نیز یک مُدّ طعام بدهد.

مسأله 170. اگر فرد روزۀ خود را با شیء حرام یا عمل حرام باطل كند، چه خود آن شیء یا عمل، در اصل حرام باشد مثل شراب، زنا و استمناء، یا به جهتی حرام شده باشد، مانند خوردن غذای حلالی كه برای انسان ضرر كلّی و مهم دارد و نزدیكی كردن با همسر خود در حال حیض، یک كفّاره كه توضیح آن در مسألۀ «166 و 167» ذکر شد، كافی است؛

ولی احتیاط مستحب آن است كه «كفّارۀ جمع» بدهد؛ یعنی یک بنده آزاد كند ^[64] و دو ماه روزه بگیرد و شصت فقیر را سیر كند یا به هر‌كدام آنها یک مُدّ گندم یا جو یا نان و مانند اینها بدهد؛ توضیح بیشتر در مورد کفّارۀ جمع در فصل «کفّارات»، مسألۀ «1106» ذکر می­شود.

مسأله 171. اگر روزه‏دار دروغی را به خداوند متعال و پیامبر اکرم عمداً نسبت دهد، كفّاره ندارد، ولی احتیاط مستحب آن است كه كفّاره بدهد.

مسأله 172. اگر روزه­دار در یک روز ماه رمضان مفطراتی که باعث کفّاره می‌شود را بیش از یک بار انجام دهد، چه اینکه یکی از آنها را چند بار تکرار کند، یعنی چند مرتبه بخورد یا بیاشامد یا چند مرتبه جماع یا چند مرتبه استمناء نماید و چه اینکه چند مفطر مختلف را انجام دهد، مثلاً آب خورد و بعد جماع یا استمناء نماید، یک کفّاره برای همۀ آنها کافی است و لازم نیست کفّاره­های متعدّد بدهد.

همین طور اگر فرد، روزۀ واجب ماه رمضان را عمداً نگیرد و نیّت روزه نداشته باشد و در روز چند بار مفطر انجام دهد - هرچند جماع یا استمناء باشد - باز هم پرداخت یک کفّاره کافی است.

مسأله 173. اگر روزه‏دار در ماه رمضان با زن خود كه روزه‏دار است جماع كند، چنانچه زن را اکراه کرده باشد، باید كفّارۀ روزه خودش و بنابر احتیاط واجب، كفّارۀ دیگری بابت اکراه زن بدهد و بر زن کفّاره واجب نیست، امّا اگر زن به جماع راضی بوده، بر هر كدام یک كفّاره واجب می‌شود.

مسأله 174. اگر زنی، شوهر روزه‏دار خود را بر جماع اکراه نماید، بابت افطار روزۀ خودش یک کفّاره بر او واجب می­شود، ولی واجب نیست به علّت اکراه مرد، كفّارۀ دیگری بدهد و در این صورت (حالت اکراه)، بر شوهر او نیز کفّاره واجب نیست.

مسأله 175. اگر روزه‏دار در ماه رمضان، زن خود را بر جماع اکراه كند و در بین جماع زن راضی شود، بر هر كدام یک كفّاره واجب می‌شود، هرچند احتیاط مستحب آن است كه مرد دو كفّاره بدهد.

مسأله 176. اگر روزه‏دار در ماه مبارک رمضان با زن روزه‏دار خود كه خواب است جماع نماید، یک كفّاره بر او واجب می‌شود و روزۀ زن صحیح است و كفّاره هم بر او واجب نیست.

مسأله 177. اگر مرد، زن خود را یا زن، شوهر خود را اکراه كند كه غیر جماع كار دیگری كه روزه را باطل می‌كند مثل خوردن و آشامیدن یا ملاعبه‌‌ای که موجب خارج شدن منی می‌شود، به‌جا آورد، بر هیچ یک از آنها از بابت اکراه طرف مقابل كفّاره واجب نیست و چنانچه مفطری که مرتکب شده کفّاره دارد، کافی است کفّاره افطار عمدی مربوط به خود را بدهد.

مسأله 178. كسی كه به علّت مسافرت یا بیماری روزه نمی‌گیرد، نمی‌تواند زن روزه‏دار خود را اکراه بر جماع كند، ولی اگر او را اکراه نماید، كفّاره بر مرد واجب نیست.

مسأله 179. كسی كه عمداً روزۀ خود را باطل كرده، اگر بعد از اذان ظهر مسافرت كند، یا قبل از ظهر برای فرار از كفّاره سفر نماید، كفّاره از او ساقط نمی‌شود؛ بلكه اگر قبل از اذان ظهر مسافرتی برای او پیش بیاید نیز، كفّاره بر او واجب است.

مسأله 180. اگر فردی، عمداً روزۀ خود را باطل كند و بعد عذری مانند حیض یا نفاس یا مرض برای او پیدا شود، احتیاط مستحب آن است كه كفّاره بدهد، مخصوصاً اگر به وسیله‏ای مانند دارو، حیض یا مرضی را به وجود بیاورد.

مسأله 181. اگر انسان شک كند مغرب شده یا نه، نمی‌تواند افطار كند و چنانچه در ماه مبارک رمضان افطار نماید، علاوه بر اینکه باید قضای روزه را انجام دهد، با توضیحی که در مسألۀ «155» ذکر شد، کفّاره هم بر او واجب می‌شود.

مسأله 182. اگر روزه‏دار به گفته كسی كه می‌گوید: «مغرب شده» و گفتۀ او شرعاً معتبر نیست، افطار كند و بعد بفهمد مغرب نبوده یا شک كند كه مغرب بوده است یا نه، قضا و كفّاره بر او واجب می‌شود؛

امّا اگر معتقد بوده گفتۀ او حجّت است یا آنکه به طریق عقلایی دیگری برای وی اطمینان حاصل شده، فقط قضا لازم می‌باشد و کفّاره واجب نیست.

مسأله 183. اگر انسان یقین یا اطمینان كند كه روز اوّل ماه رمضان است یا دو مرد عادل به عنوان بیّنه شهادت دهند که روز اول ماه رمضان است امّا وی عمداً روزۀ خود را باطل كند، بعد معلوم شود كه آخر ماه شعبان بوده، كفّاره بر او واجب نیست.

مسأله 184. اگر انسان شک كند آخر ماه رمضان است یا اوّل شوّال (عید فطر) و عمداً روزۀ خود را باطل كند، بعد معلوم شود اول شوّال بوده، كفّاره بر او واجب نیست.

o دستۀ دوّم از اقسام کفّاره: فدیۀ سالانه

مسأله 185. اگر انسان به علّت بیماری، روزۀ ماه رمضان را نگیرد و بیماری او تا ماه رمضان سال بعد طول بكشد، به گونه‌‌ای که در تمامی ایّام سال نتواند روزه بگیرد، قضای روزه‏هایی را كه نگرفته بر او واجب نیست؛ ولی باید برای هر ‌روز یک مُدّ (تقریباً 750 گرم) طعام، یعنی گندم یا جو یا نان یا برنج و مانند اینها به فقیر بدهد که آن را «فدیۀ سالانه» هم می‌نامند. ^[65]

مسأله 186. پرداخت کفّارۀ مذکور در مسألۀ قبل (فدیۀ سالانه)، قبل از فرا رسیدن ماه رمضان سال بعد، در بین سال - قبل از گذشتن زمان قضای روزه - ^[66] صحیح نیست؛ ^[67] بلکه لازم است به مقداری صبر نماید تا زمان قضای روزه بگذرد.

مثلاً کسی که سی روز کفّاره (فدیه) از ماه رمضان قبل به عهده دارد، می‌تواند با اتمام روز پانزدهم ماه شعبان، کفّارۀ پانزده روز را بپردازد، و نیز کسی که کفّارۀ ده روز به عهدۀ اوست، با اتمام روز بیست و پنجم ماه شعبان، می‌تواند کفّارۀ پنج روز را بپردازد.

مسأله 187. برای پرداخت کفّارۀ مورد مذکور در مسألۀ «186» (فدیۀ سالانه) و همین طور موارد ذکر شده در مسائل بعدی، سیر كردن فقیر كافی نیست و لازم است یک مُدّ طعام را به عنوان اینکه مال و ملک فقیر باشد به وی بپردازد.

مسأله 188. اگر فردی که بیماری مستمرّ دارد و روزه نمی­گیرد، به جهت ندانستن مسأله، کفّاره روزه­اش را در سال­های متعدّد، بعد از ماه رمضان، قبل از فرا رسیدن زمان وجوب کفّاره (فدیه) پرداخت می­کرده، می­تواند آنچه را هر سال بابت کفّارۀ مریضی همان سال پرداخته، برای سال یا سال­های گذشته­اش حساب نماید و اگر آنچه را تا کنون پرداخته به تعداد کفّارات مریضی سال­های گذشته بوده است، کفّارات سال­های گذشته ادا شده است و در این صورت، تنها لازم است کفّارۀ سال اخیر را بعد از فرا رسیدن زمان آن، پرداخت نماید. ^[68]

مسأله 189. اگر بیماری انسان چند سال طول بكشد، بعد از آنكه در بین سال آخر خوب شد، باید قضای ماه رمضان سال آخر را بگیرد و قضای روزۀ سال‌‌های قبل که به علّت بیماری، نگرفته بر او واجب نیست؛ ولی باید برای هر روز از سال‌‌های قبل یک مُدّ طعام به فقیر بدهد. ^[69]

مسأله 190. اگر انسان به سبب بیماری ماه رمضان روزه نگیرد و بیماری او بعد از ماه رمضان نیز استمرار پیدا کند و در بین همان سال، قبل از فرا رسیدن زمان وجوب کفّاره (فدیه) ^[70] - مثلاً بعد از گذشت شش ماه از ماه رمضان قبل - فوت نماید، روزه­هایی که نگرفته قضا و کفّاره ندارد؛

بلکه اگر زمان مذکور نیز سپری شده، مثلاً بعد از فرا رسیدن ماه رمضان سال بعد فوت نماید، روزه­هایی که نگرفته قضا ندارد و نسبت به کفّارۀ روزه­اش چنانچه وصیّت به ادای آنها نموده، واجب است از ثلث مالش پرداخت شود و اگر وصیت نکرده بر ورثۀ وی چیزی واجب نیست. ^[71]

مسأله 191. اگر انسان به علّت عذر دیگری غیر از بیماری روزه نگرفته باشد و عذر او تا ماه رمضان بعد باقی بماند، روزه‏هایی را كه نگرفته باید قضا كند و احتیاط واجب آن است كه برای هر روز یک مُدّ طعام به فقیر بدهد.

مسأله 192. اگر فرد به علّت بیماری، روزۀ ماه رمضان را نگیرد و بعد از ماه رمضان، بیماری او برطرف شود ولی عذر دیگری پیدا كند كه نتواند تا ماه رمضان بعد قضای روزه را بگیرد، باید روزه‏هایی را كه نگرفته قضا نماید و بنابر احتیاط واجب، برای هر روز یک مُدّ طعام نیز به فقیر بدهد؛

همینطور، اگر در ماه رمضان به جز بیماری، عذر دیگری داشته باشد و بعد از ماه رمضان آن عذر برطرف شود و تا ماه رمضان سال بعد به علّت بیماری نتواند روزه بگیرد، باید روزه‏هایی را كه نگرفته قضا نماید و بنابر احتیاط واجب، برای هر روز یک مُدّ طعام نیز به فقیر بدهد.

o دستۀ سوّم از اقسام کفّاره: کفّارۀ تأخیر

مسأله 193. اگر انسان در ماه رمضان به علّت عذری روزه نگیرد و بعد از ماه رمضان، عذر او برطرف شود و تا ماه رمضان آینده عمداً قضای روزه را نگیرد، باید روزه را قضا كند و برای هر روز یک مُدّ (تقریباً 750 گرم) طعام، یعنی گندم یا جو یا نان یا برنج و مانند اینها به فقیر بدهد؛ کفّارۀ مذکور که بابت تأخیر در انجام روزۀ قضا است، «کفّارۀ تأخیر» نامیده می­شود. ^[72]

برای پرداخت کفّارۀ مذکور در این مسأله (کفّارۀ تأخیر) و همینطور موارد ذکر شده در مسائل بعدی، سیر كردن فقیر كافی نیست و لازم است یک مُدّ طعام را به عنوان اینکه مال و ملک فقیر باشد به وی بپردازد.

مسأله 194. اگر انسان در ماه رمضان بدون عذر روزه نگیرد و تا ماه رمضان آینده عمداً قضای روزه را هم به‌جا نیاورد، باید روزه را قضا كند و بنابر احتیاط واجب، برای هر روز یک مُدّ طعام هم بابت کفّارۀ تأخیر به فقیر بدهد.

شایان ذکر است، از آنجا که فرد عمداً روزۀ ماه رمضان را نگرفته، باید در مواردی که در مسألۀ «156» ذکر شد، کفّارۀ افطار عمدی را نیز بپردازد.

مسأله 195. اگر انسان در ماه رمضان به علّت عذری روزه نگیرد و بعد از ماه رمضان، عذر او برطرف شود و از روی عمد یا سهل‌انگاری، قضای روزه را نگیرد تا آنکه وقت قضای روزۀ ماه رمضان قبل نسبت به زمان فرا رسیدن ماه رمضان جدید کم باشد، مثلاً اگر یک هفته روزۀ قضا از ماه رمضان سال قبل دارد یک هفته به ماه رمضان جدید باقی باشد و در این فاصلۀ زمانی نیز عذر پیدا کند، باید قضا را بعد از برطرف شدن عذر بگیرد و برای هر روز یک مُدّ طعام بابت کفّارۀ تأخیر به فقیر بدهد.

مسأله 196. اگر انسان در ماه رمضان به علّت عذری روزه نگیرد و بعد از ماه رمضان، عذر او برطرف شود و بعد از برطرف شدن آن عذر تصمیم داشته باشد كه روزه‏های خود را قضا كند، ولی قبل از آنكه قضا نماید، در کمی وقت - به معنایی که در مسألۀ قبل بیان شد - عذر دیگری پیدا كند، باید قضا را بعد از برطرف شدن عذر بگیرد و نیز لازم است - حتّی بنابر احتیاط واجب اگر عذر عرفی برای تأخیر در انجام قضای روزه تا زمان پدید آمدن عذر جدید داشته باشد - برای هر روز یک مُدّ طعام بابت کفّارۀ تأخیر به فقیر بدهد.

مسأله 197. اگر فردی به سبب ندانستن حکم شرعی معتقد بوده که روزۀ ماه رمضان بر او واجب نیست و روزه نگرفته و قضای روزه­ها را نیز تا سال بعد به‌جا نیاورده، لازم است قضای روزه را انجام دهد و در صورتی که نسبت به واجب بودن قضای روزه، جاهل قاصر بوده، پرداخت کفّارۀ تأخیر لازم نیست.

مسأله 198. اگر کسی می­دانسته روزۀ قضا دارد، ولی نمی­دانسته تأخیر در انجام روزۀ قضا تا ماه رمضان سال بعد، موجب ثابت شدن کفّارۀ تأخیر می­شود، کفّارۀ تأخیر از وی ساقط نمی­شود.

o دستۀ چهارم از اقسام کفّاره: فدیۀ روزانه

بر چهار گروه، با توضیحی که در این مبحث ذکر می‌شود، روزه گرفتن واجب نیست، بلکه در بعضی از موارد آن جایز نیست. این چهار گروه با شرایطی که ذکر می­شود، باید کفّاره (فدیۀ روزانه) پرداخت نمایند ^[73] و احکام آن در مسائل بعد ذکر می‌شود.

§ گروه اوّل از موارد فدیۀ روزانه

مسأله 199. بر پیرمرد یا پیرزنی که روزه گرفتن به سبب پیری، برای وی ممکن نیست یا سختی فوق‌العاده­­ای دارد که معمولاً تحمّل نمی­شود، روزه واجب نیست و در صورت دوّم (سختی فوق‌العاده) باید برای هر روز یک مُدّ طعام (تقریباً 750 گرم) گندم یا جو یا نان و مانند اینها به فقیر بدهد. ^[74]

مسأله 200. برای پرداخت کفّاره (فدیه) در مورد مسألۀ قبل و همینطور مواردی كه در مسائل بعد ذکر می‌شود، سیر كردن فقیر كافی نیست و لازم است یک مُدّ طعام را به عنوان اینکه مال و ملک فقیر باشد به او بدهد.

مسأله 201. كسی كه به سبب پیری روزه نگرفته، چنانچه بعد از ماه رمضان بتواند روزه بگیرد، احتیاط مستحب آن است كه قضای روزه‏هایی را كه نگرفته، به‌جا آورد.

مسأله 202. پیرمرد یا پیرزنی که علاوه بر عذر پیری و کهولت سنّ، مبتلا به مریضی مستمرّ در طول سال می‌باشد و روزه برایش ضرر دارد، روزه بر وی واجب نیست و لازم نیست آن را قضا نماید و چنانچه پیری وی طوری باشد که اگر مریض هم نبود، روزه گرفتن برای وی به جهت کهولت سنّ سختی فوق‌العاده­ای که معمولاً تحمّل نمی­شود داشت، پرداخت فدیۀ روزانه جهت پیری كافی است و لازم نیست جهت مریضی فدیۀ دیگری بپردازد، بلکه در این صورت اگر از انجام روزه عاجز و ناتوان باشد، اصلاً تكلیفی بابت فدیه ندارد.

§ گروه دوّم از موارد فدیۀ روزانه

مسأله 203. اگر انسان مبتلا به بیماری باشد كه زیاد تشنه می‌شود و نمی‌تواند تشنگی و عطش را تحمّل كند یا برای او سختی فوق‌العاده­ای دارد که معمولاً تحمّل نمی­شود، ^[75] روزه بر او واجب نیست، ولی در صورت دوم (سختی فوق‌العاده)، باید برای هر روز یک مُدّ طعام به فقیر بدهد و فرد مذکور در صورتی که بعد بتواند روزه بگیرد، واجب نیست قضا نماید.

البتّه این حکم، اختصاص به بیماری استسقاء ندارد و شامل هرمرضی که مانند آن باشد و موجب احساس عطش و تشنگی شدید در فرد گردد نیز می‌‌باشد؛ امّا این حکم شامل بیماران کلیوی ^[76] و مانند آنکه روزه برای آنان ضرر دارد نمی­شود.

§ گروه سوم از موارد فدیۀ روزانه

مسأله 204. زنی كه وقت زایمان او نزدیک است و روزه برای خودش یا بچّه‌‌اش ضرر دارد، ^[77] روزه بر او واجب نیست؛ بلکه در موارد ضرر حرام، نباید روزه بگیرد و باید برای هر روز یک مُدّ طعام به فقیر بدهد و در هر دو صورت باید بعداً‌ روزه‏هایی را كه نگرفته، قضا نماید و قضای روزه، به دلیل حاملگی از او ساقط نمی‌‌شود.

شایان ذکر است، این حكم (پرداخت مُدّ) اختصاص به زن حامله‌‌ای دارد كه وقت زایمان او نزدیک است ^[78] مثل اینكه وارد ماه نهم حاملگی شده است و شامل زن حامله‌‌ای كه زمان زایمان او نزدیک نیست، نمی‌‌شود.

§ گروه چهارم از موارد فدیۀ روزانه

مسأله 205. زنی كه بچّه شیر می‌دهد و شیر او كم است، چه مادر بچّه یا دایۀ او باشد، یا بدون اجرت شیر دهد، چنانچه روزه برای خودش یا بچّه‏ای كه شیر می‌دهد ضرر داشته باشد، روزه بر او واجب نیست، بلکه در موارد ضرر حرام، نباید روزه بگیرد و باید برای هر روز یک مُدّ طعام به فقیر بدهد و در هر دو صورت، روزه‏هایی را كه نگرفته باید بعداً قضا نماید و قضای روزه به سبب شیر دادن از او ساقط نمی‌‌شود.

شایان ذکر است، بنابر احتیاط واجب، این حكم اختصاص به موردی دارد كه شیر دادن بچّه، تنها همین راه را داشته باشد، امّا اگر راه دیگری برای شیر دادن بچّه باشد، مثلاً چند زن در شیر دادن او شركت كنند، یا بتواند از شیرهای جایگزین مثل شیر خشک، كمک بگیرد، بنابر احتیاط واجب روزه نگرفتن برای چنین زنی جایز نیست؛

البتّه اگر دایۀ دیگری غیر مادر نباشد و خوردن شیر خشک (و مانند آن) برای کودک هرچند در آینده موجب ضرر قابل توجّه باشد، مانند نوزادی که در ماه­های اول شیرخواریش باشد و خوردن شیر خشک سبب شود بعد از ماه رمضان از خوردن شیر مادر امتناع ورزد و این امر برای نوزاد ضرر قابل توجّه داشته باشد، در این صورت همانند حالت اوّل روزه نگرفته و به جایش قضا و فدیه ثابت می‌شود.

مسأله 206. اگر زن حامله یا زن شیرده که در مسائل «204 و 205» ذکر شد، به جهت عذر حیض یا سفر به حدّ مسافت شرعی واجب نباشد روزه بگیرد، پرداخت فدیه بر وی لازم نیست و فقط قضای روزه بر او واجب است.

· احکام دیگر کفّاره روزه

مسأله 207. كسی كه باید برای هر روز یک مُدّ طعام به فقیر به عنوان کفّارۀ تأخیر یا فدیه بدهد، می‌تواند كفّاره یا فدیۀ چند روز را به یک فقیر بدهد.

مسأله 208. اگر كفّاره یا فدیه بر انسان واجب شود و چند سال آن را به‌جا نیاورد، چیزی بر آن اضافه نمی‌شود.

بنابراین، اگر فرد قضای روزۀ ماه رمضان را چند سال به تأخیر بیندازد، باید قضا را بگیرد و به علّت تأخیر در سال اوّل - با توضیحی که قبلاً بیان شد - برای هر روز یک مُدّ طعام به فقیر بدهد و امّا برای تأخیر چند سال بعدی، چیزی بر او واجب نیست و کفّارۀ تأخیر مکرّر نمی­شود. ^[79]

مسأله 209. انسان نباید در به‌جا آوردن کفّاره‌های روزه كوتاهی و سهل‌انگاری كند، ولی لازم نیست فوراً آنها را انجام دهد.

مسأله 210. اگر انسان نذر كند كه روز معیّنی را روزه بگیرد، چنانچه در آن روز عمداً روزۀ خود را باطل كند، باید كفّاره بدهد و كفّارۀ آن در فصل «احكام نذر» و فصل «کفّارات» خواهد آمد.