مسائل متفرّقه پزشکی

· استمناء جهت امور پزشکی

مسأله 748. استمناء جهت برخی از امور پزشکی ^[630] مانند گرفتن منی از مرد جهت تلقیح مصنوعی یا آزمایش ناباروری، چنانچه از طریق ملاعبه با همسر باشد - هرچند همسر موقّت - اشکال ندارد؛ ولی اگر مرد با خودش استمناء کند حرام است و صِرف آزمایش جهت تشخیص ناباروری یا تلقیح مصنوعی و مانند آن، حرام بودن این عمل را رفع نمی­کند؛

البتّه، اگر مرد مبتلا به بیماری باشد که ناچار و مضطر به درمان آن است و این درمان منحصر به آزمایش منی بوده و راه مشروعی برای نمونه‌برداری از منی - هرچند از طریق ازدواج موقّت - وجود نداشته باشد، اشکال ندارد.

همچنین، فردی که صاحب فرزند نمی­شود و داشتن فرزند برای وی ضرورت محسوب می­شود، طوری که ترک آن موجب واقع شدن در مشقّت فوق‌العاده زیاد که معمولاً قابل تحمّل نیست (حَرَج) می­گردد، چنانچه برای فرزنددار شدن از طریق لقاح مصنوعی، راه چاره­ای جز استمنای حرام نباشد، این عمل جایز است؛ ولی لازم است حرجی بودن این امر و منحصر بودن راه آن معلوم باشد. ^[631]

· ترمیم بکارت زن

مسأله 749. ترمیم بکارت زن که موجب آشکار کردن عورت نزد پزشک ^[632] یا نگاه یا لمس آن می­شود جایز نیست؛ مگر آنکه این امر ضروری محسوب شود و راه چارۀ مشروع دیگری نداشته نباشد. ^[633]

· اهدای خون

مسأله 750. اهداى خون به بيماران نيازمند به آن و همین طور گرفتن پول یا مالی در ازاى آن جايز است. همچنین، تزریق خون از زن به مرد یا بالعکس یا از کافر به مسلمان اشکال ندارد.

· قتل از روی ترحّم (اتانازی)

مسأله 751. اگر مسلمانی از بیماری غیر قابل تحمّل رنج می­برد یا از ناتوانی جسمی یا افسردگی روحی در فشار است یا متحمّل درد شدید بوده یا در شُرف مرگ و احتضار یا در حال کُما قرار دارد، جهت رهایی و نجات وی از وضعیّت فعلی و راحت کردن او نمی­توان از روی ترحّم اقدام به قتل وی، هرچند به صورت آسان و بدون درد نمود. ^[634]

این کار حرام است و از گناهان بزرگ محسوب می‌شود، هرچند با درخواست خود بیمار صورت گیرد؛ مثلاً از پزشک یا پرستار بخواهد که به زندگی وی خاتمه دهد و عمل مذکور - حسب مورد - موجب قصاص یا دیه می­گردد.

شایان ذکر است، در حکم مذکور فرقی بین روش­های آن نیست؛ مانند تزریق داروی کُشنده، دادن داروی مُسکّن با دوز بالا که موجب کاهش هوشیاری و تسریع در مرگ می‌شود، توقّف روند درمان بیمار با قطع سرم و تغذیۀ وریدی، قطع دستگاه اکسیژن، جلوگیری از دیالیز.

· تزریق دارو یا واکسن به بیمار

مسأله 752. تزریق دارو یا واکسن به شخص، باید با اجازۀ وی و در صورتی که محجور است مانند بچۀ نابالغ یا مجنون، باید با اجازۀ ولیّ شرعی وی باشد.

مسأله 753. تزریق دارو یا واکسنی که در مراحل آزمایشِ درصد تأثیرگذاری و شناسایی عوارض آن است و مورد تأیید واقع نشده، بدون اطلاع دادن به بیمار، به عنوان دارو یا واکسن مورد تأیید جایز نیست؛ بلکه با وجود اطلاع و رضایت بیمار، اگر احتمال عقلایی خطر جانی یا عوارض شدید غیر قابل تدارک داشته باشد، جایز نمی­باشد. ^[635]

· یادگیری مسائل محلّ ابتلا برای پزشکان و پرستاران

مسأله 754. یادگیری مسائل شرعی محلّ ابتلا برای پزشکان، پرستاران، جرّاحان، دندان‌‌پزشکان، دارو سازان و غیر آنان در صورتی که احتمال دهند به علّت یاد نگرفتن احکام، واجبی را ترک کرده یا مرتکب حرامی شوند، لازم است.

· برخی از احکام مربوط به بیماری‌های مسری و واگیردار

مسأله 755. اگر انسان احتمال ­دهد در اثر حضور در تجمّعات مردم یا مکان خاص یا ارتباط با اشخاصی که مبتلا به بیماری واگیردار یا مشکوک به آن هستند، مبتلا به آن شده و آسیب شدیدی ببیند یا منجر به مرگش شود، چنانچه احتمال مذکور قابل توجّه و عقلایی باشد، طوری که موجب ترس و نگرانی گردد، باید از این امر اجتناب کند؛ مگر آنکه به سبب رعایت کردن اصول بهداشتی و تدابیر احتیاطی لازم، مطمئن شود که بیماری به او سرایت نمی­کند.

مسأله 756. فردی که مبتلا به بیماری مُسری و واگیردار - مانند آنچه در مسألۀ قبل ذکر شد - است یا به جهت وجود بعضی از علائم و نشانه­ها، مشکوک به آن است، چنانچه در اثر معاشرت و تماس با دیگران - که از وضعیّت او اطلّاع ندارند ^[636] - احتمال عقلایی دهد که بیماری به آنان منتقل شود، لازم است این کار را ترک نماید؛ مگر آنکه به سبب رعایت کردن اصول بهداشتی و تدابیر احتیاطی لازم مطمئن شود که بیماری به آنان سرایت نمی‌کند. ^[637]

مسأله 757. فردی که مبتلا به بیماری مُسری و واگیر‌دار - مانند آنچه در مسأله«755» ذکر شد - است یا به جهت دارا بودن بعضی از علائم و نشانه­ها مشکوک به آن باشد، چنانچه در معاشرت و تماس با شخص دیگر اصول بهداشتی را رعایت نکند و شخص مذکور از این امر بی­اطلاع باشد ^[638] و موجب ابتلای وی به آن بیماری و آسیب بدنی شود، ^[639] ضامن دیه یا ارش مربوط به آسیب­ مذکور می­باشد ^[640] و اگر منجر به مرگش شود دیۀ قتل ثابت خواهد بود و چنانچه کارگری باشد که از راه کار ارتزاق می­کند، در دوران معالجه و ناتوانی از کار کردن، اجرت المثل عمل او را ضامن باشد. ^[641]

مسأله 758. اگر فرد احتمال دهد عدم تزریق واکسن موجب ابتلای وی به بیماری شده و آسیب شدیدی ببیند یا منجر به مرگش شود، چنانچه احتمال مذکور قابل توجّه و عقلایی باشد طوری که موجب ترس و نگرانی گردد و راه دیگری نیز برای ایمنی از بیماری نباشد، ^[642] لازم است واکسن بزند. ^[643]

مسأله 759. اگر فرد احتمال دهد تزریق واکسن برای وی عوارض شدید جانبی و ضرر فوق‌العاده مهمّ داشته باشد، چنانچه احتمال مذکور قابل توجّه و عقلایی باشد، طوری که موجب ترس و نگرانی وی شود، تزریق واکسن جایز نیست.

مسأله 760. اگر فردی هم نسبت به واکسن زدن و هم نسبت به ترک آن احتمال ضرر - با شرایطی که در دو مسأله قبل ذکر شد – بدهد، باید موردی را انتخاب کند که نسبت به دیگری به اندازۀ قابل توجّهی مهم‌تر باشد.

شایان ذکر است، مهم‌تر بودن یک طرف، گاه به جهت «احتمال» بیشتری است که در یک طرف وجود دارد مثل آنکه فرد هم نسبت به واکسن زدن و هم ترک آن خوف مرگ داشته باشد، در حالی که احتمال فوت بر اثر واکسن زدن 20% و احتمال فوت بر اثر واکسن نزدن 40% باشد، که در این صورت باید اقدام به و اکسن زدن نماید.

امّا در بعضی موارد، اهمیّت بیشتر یک طرف به جهت خطرناک­تر بودن ضرر یک طرف نسبت به دیگری می­باشد، مثل اینکه انسان 20% احتمال دهد اگر واکسن بزند می­میرد و 20% احتمال دهد اگر واکسن نزند به بیماری شدیدی مبتلا می­شود، که در این صورت چون اهمیّت فوت بیشتر است باید واکسن زدن را ترک نماید.

مسأله 761. تزریق واکسن­هایی که در تولید آن از اشیای حرام مانند ژلاتین خوک یا مردار استفاده شده، به خودی خود اشکال ندارد.

مسأله 762. معالجه و درمان بیماران و مراقبت از آنان و انجام دادن امور و شؤون ضروری مربوط به ایشان بر پزشکان و کادر پرستاران و تمام کسانی که اهلیّت انجام این کار را دارند، در صورت نیاز و احتیاج، واجب کفایی است.

· توصیه‌هایی جهت رفع گرفتاری‌ها و ابتلائات عمومی

نکاتی جهت رفع گرفتاری‌ها و ابتلائات عمومی به مؤمنین و مؤمنات توصیه می­شود:

1. دعا، التجاء و تضرّع به پیشگاه خداوند متعال و توسّل به حضرات معصومین‰ جهت رفع بلا از همگان؛ امید است دعاهای مؤمنین مورد اجابت حضرت حقّ تعالی واقع گردد.

2. خواندن قرآن کریم و دعاهای وارد شده از اهل بیت عصمت و طهارت‰.

3. صدقه دادن.

4. انفاق و مساعدت مالی به خانواده­هایی که به سبب ابتلای مذکور، گرفتار مشکلات اقتصادی و معیشتی شده­اند.

5. رعایت اصول بهداشتی در حدّ امکان و ترغیب و تشویق به مراعات آن.

6. سعی در کمک به دیگران جهت در امان ماندن از بیماری و در صورت امکان، رسیدگی به مبتلایان به آن جهت تسریع در بهبودی حالشان؛ البتّه بعضی از مراتب سه نکتۀ اخیر، در موارد و حالاتی واجب خواهد بود. ^[644]