مباحث مقدّماتی

مسائلی که مربوط به مراجعۀ‌ افراد به بانک و تعامل و ارتباط با بانک می‌باشد، به چند دسته تقسیم می‌شود، از جمله:

- حساب باز کردن و سپرده‌گذاری یا سرمایه‌گذاری در بانک؛

- دریافت وام و تسهیلات از بانک؛

- خدمات بانکی؛

- دیرکرد در وام و تسهیلات بانک؛

- اشتغال در بانک.

برای اطلاع از احکام شرعی مربوط به این عناوین، لازم است آشنایی اجمالی با «اقسام» و «نوع عملیّات بانکی» حاصل شود که در ادامه به توضیحاتی در این زمینه، پرداخته می‌شود.

شایان ذکر است، احکام «مؤسّسات مالی اعتباری» و «صندوق‌های قرض‌الحسنه» همانند احکام «بانک‌ها» می‌باشد.

· اقسام بانک‌ها

٭ بانک­ها در کشورهاى اسلامى سه قسم هستند:

1­­. خصوصى؛ سرمایۀ این قسم از بانک‌ها، از اموال فرد یا افراد سرمایه‌گذار تشکیل شده است.

2. دولتى؛ سرمایۀ این قسم از بانک‌ها، از اموال دولت می­باشد.

3. مشترک؛ سرمایۀ این قسم از بانک‌ها، از دولت و بخش خصوصى تشکیل شده است.

· انواع حساب‌های بانكی

٭ بانک­ها غالباً تحت یکی از عناوین ذیل، به قبول سپرده مبادرت می­نمایند:

1. حساب پس‌انداز؛

­2. حساب جاری؛

3. حساب سرمایه‏گذاری وکالتی.

o 1. حساب پس‏انداز

٭ حساب پس‏انداز، «قرض» می‌باشد؛

در بانک­داری بدون ربا به صاحبان حساب پس‏انداز، بهره‏ای پرداخت نمی‏شود و در بانک­داری ربوی به صاحبان حساب، بهره پرداخت می­شود.

٭ حساب پس‌انداز به افراد این امکان را می‏دهــــد که وجوه مازاد بر نیــاز خود را - هر اندازه که باشد - به بانک بسپارند و در هنگام نیاز از بانک دریافت کنند.

٭ وجوه حساب‏های پس‌انداز، جزء منابع بانک محسوب شده و بانک­ها­ با لحاظ سپردۀ قانونی و نقدینگی‏، بخشی از این وجوه را به اعطای قرض اختصاص داده و بخش دیگر را در فعالیّت­های اقتصادی برای خود به کار گرفته و کسب سود می‏کنند.

٭ بانک­ها برای تشویق مردم به افتتاح حساب پس‏انداز، اولویّت‏ها، امتیازات و جوایزی برای صاحبان این حساب­ها در نظر می‏گیرند که تفصیل احکام آن بعداً ذکر می‌شود.

o 2. حساب جاری

٭ حساب جاری نیز در عملیّات بانکداری، غالباً قرض می‌باشد و به موجودی این گونه حساب­ها سودی تعلّق نمی‏گیرد.

٭ اشخاص حقیقی یا حقوقی با قرار دادن وجوه مازاد بر نیاز خود در بانک، حساب جاری افتتاح می‌کنند، آنان می‌توانند با دریافت دسته چک، از موجودی حساب خود به هر اندازه و به هر صورتی که مایل باشند، طبق مقرّرات بانک استفاده کنند.

٭ استفاده از حساب جاری علاوه بر حفظ پول در بانک، موجب تسهیل مبادلات پولی و بی‏نیازی صاحب حساب از حمل و نگهداری وجوه نقدی می‏شود؛ گاهی نیز اولویّت‏ها و امتیازاتی برای صاحبان این حساب­ها در نظر گرفته می­شود.

٭ بانک­ها با رعایت مقدار سپردۀ قانونی و نقدینگی‏، باقیماندۀ وجوه این حساب‏ها را در فعالیّت­های اقتصادی به کار گرفته و برای خویش کسب سود می‌کنند.

o 3. حساب سرمایه‏گذاری وکالتی

٭ سرمایه‌گذاران با افتتاح این نوع حساب، وجه نقدی خویش را در اختیار بانک گذاشته و بانک را وکیل می­كنند تا آن را در فعالیّت­های اقتصادی مانند معاملات فروش اقساطی‏، مرابحه، سلف (پیش فروش)، خرید دین، مشارکت‏، مضاربه‏، جعاله، اجاره به شرط تملیک‏، مزارعه‏، مساقات‏، سرمایه‏گذاری مستقیم‏ و... به‌طور مشاع به كار گیرند.

٭ حساب سرمایه‌گذاری وکالتی ممکن است کوتاه مدّت یا میان مدّت یا بلند مدّت باشد، که تفصیل حکم آن بعداً ذکر می‌شود.