شرایط مال و منفعت مورد عاریه

مسأله 1244. مال و منفعت مورد عاریه، باید شرایط ذیل را داشته باشد:

1. خود مال با استفاده از بین نرود؛

2. برای منفعت حرام مورد عاریه واقع نشود؛

3. منفعتی که مال برای آن عاریه داده می‌شود، مشخّص باشد.

· 1. خود مال با استفاده از بین نرود

مسأله 1245. مال مورد عاریه باید مانند زمین، خانه، مغازه، لباس، کتاب، ظروف، اثاثیّه، زیور آلات، چهار پایان، ماشین و... طوری باشد که قابلیّت استفاده از مال بدون از بین بردن آن، وجود داشته باشد.

بنابراین، عاریه دادن چیزهایی مثل نان، میوه و خوراکی‌های دیگر برای مصرف خوراکی و نیز بنزین و نفت و مانند آن برای سوخت صحیح نیست، همچنان که عاریه دادن پول برای تجارت با آن صحیح نیست.

مسأله 1246. عاریه دادن گوسفند برای استفاده از شیر و پشم و همین طور عاریه دادن حیوان نر برای جفت‌گیری جایز است.

· ‏2. برای منعفت حرام مورد عاریه واقع نشود

مسأله 1247. اگر مالی فقط منفعت حرام داشته باشد - مانند ابزار مخصوص موسیقی حرام یا سی‌دی‌های مبتذل و ابزار قمار - عاریه دادن آن صحیح نیست؛

همین طور، عاریه دادن مالی که هم استفادۀ حلال دارد و هم حرام، برای استفادۀ حرام، صحیح نیست. ^[1095]

بنابراین، عاریه دادن ظرف طلا و نقره برای خوردن و آشامیدن و همین طور بنابر احتیاط واجب برای بقیّۀ استعمالات صحیح نیست؛ ولی عاریه دادن آن برای تزیین، جایز است.

شایان ذکر است، عاریه دادن سگ نگهبان و سگ شکاری، سگ آموزش دیده برای کشف جرایم جنایی و مانند آن نیز صحیح می‌باشد.

· منفعتی که مال برای آن عاریه داده می‌شود، مشخّص باشد

مسأله 1248. اگر مالی که عاریه داده می‌شود به‌طور معمول، قابلیّت برای بهره‌برداری‌های گوناگون داشته باشد، مثل زمینی که هم قابلیّت زراعت داشته و هم قابل درخت‌کاری باشد و یا ماشینی که قابل باربری و مسافربری باشد، حکم تعیین نوع استفاده از آن دو صورت دارد:

الف. انتخاب نوع منفعت و بهره‌برداری به عاریه گیرنده واگذار شده، طوری که وی مجاز باشد هر یک یا چند نوع استفاده‌ای که می‌خواهد ببرد؛ در این صورت، عاریه بدون تعیین نوع استفاده صحیح است؛

ب. مال تنها برای برخی از انواع بهره‌برداری‌ها، عاریه داده می‌شود؛ در این صورت، باید آن استفاده در هنگام عاریه دادن مال مشخّص شود.

مسأله 1249. اگر هنگام عاریه دادن مال، قید و شرط و توافقی برای نوع استفاده از آن ذکر نشود - مثلاً بگوید: «این ماشین را به تو عاریه دادم» یا بدون اینکه قید و شرطی شود مال را به عنوان عاریه به دیگری بدهد و او هم به همین عنوان بگیرد - هرنوع استفادۀ معمول و متداول حلال از آن، برای عاریه گیرنده جایز است؛

البتّه، گاه برخی از انواع استفاده‌ها طوری است که هرچند قرارداد عاریه بدون قید و شرط منعقد شده باشد، ولی عرفاً نمی‌توان عاریه را شامل آن دانست؛ مثل اینکه عاریه ‌گیرنده زمینی را که بدون قید و شرط عاریه گرفته، بخواهد برای دفن اموات به کار گیرد؛

در این موارد، هرچند دفن یکی از انواع استفاده از زمین است، ولی برای آنکه عاریه شامل آن باشد، باید به همان مورد تصریح شود یا طوری بیان شود که معلوم باشد عاریه شامل آن هم می‌شود.

مسأله 1250. معیّن بودن مال مورد عاریه در هنگام عاریه دادن، لازم نیست. بنابراین، اگر عاریه‌ گیرنده بگوید: «یکی از لباس‌های خود را به من عاریه بده» و عاریه دهنده به قصد انجام عاریه بگوید: «برو هر کدام را که می‌خواهی بردار»، عاریه به‌طور صحیح محقّق شده است.