شرایط عاقد

مسأله 189. کسی که صیغۀ عقد را جاری می­کند باید دارای شرایط ذیل باشد:

1. معنای صیغۀ عقد را - هرچند به‌طور اجمالی- بداند؛

2. هنگام اجرای صیغۀ عقد، قصد انشاء و ایجاد معنای آن را داشته باشد؛

3. عاقل و بالغ باشد؛

4. اگر عاقد غیر از زوجین باشد، باید وکیل آنها بوده یا از آنان اجازه داشته باشد یا ولیّ شرعی آنان محسوب شود.

5. اگر عاقد وكيل زن و مرد، يا ولیّ شرعی آنان است، در موقع عقد، زوجین را معيّن كند؛

توضیح این موارد در مسائل بعد ذکر می‌گردد.

· 1. معنای صیغۀ عقد را - هرچند به‌طور اجمالی - بداند

مسأله 190. اگر فردی كه صیغۀ عقد را می‏خواند معنای آن را - هرچند به‌طور اجمالی - بداند و قصد تحقّق آن معنا را داشته باشد، عقد صحيح است.

بنابراین، لازم نيست معنای تک تک کلماتی را که در عقد به کار می‌رود بداند، یا تشخیص دهد که فعل، فاعل، مفعول یا جارّ و مجرور بر طبق دستور زبان عربی كدام است.

· 2. هنگام اجرای صیغۀ عقد قصد انشاء و ایجاد معنای آن را داشته باشد

مسأله 191. فردی كه صیغۀ عقد را می‏خواند باید قصد انشاء و ایجاد معنای آن و تحقّق زوجیّت را داشته باشد. بنابراین، اگر قصد جدّی نداشته و صیغۀ عقد را سهواً یا به شوخی بخواند کافی نیست. ^[150]

· 3. عاقل و بالغ باشد

مسأله 192. فردی که صیغۀ عقد را می­خواند باید عاقل و ممیّز باشد؛ در غیر این صورت عقد باطل است.

مسأله 193. اگر فرد نابالغ ممیّز بدون اذن ولیّ شرعی خویش، با خواندن صیغۀ عقد، خود را به ازدواج فردی در آورد، عقد مذکور باطل است. همچنین، اگر عقد مذکور با اذن ولیّش باشد ولی انتخاب همسر، تعیین مهر و شرایط عقد به خودش واگذار شده باشد، چنین عقدی صحیح نیست.

امّا اگر امور مذکور را ولیّش عهده­دار شود و فرد نابالغ ممیّز را فقط وکیل در اجرای صیغۀ عقد نماید، صحیح بودن چنین عقدی محلّ اشکال است و مراعات مقتضای احتیاط در مورد آن ترک نشود؛

شایان ذکر است، احتیاط مذکور در جایی که نابالغ ممیّز، وکیل در اجرای صیغۀ عقد برای غیر خودش باشد نیز جاری می­باشد. ^[151]

· 4. اگر عاقد غیر از زوجین است، وکیل یا ولیّ آنان بوده یا از آنها اجازه داشته باشد

مسأله 194. اگر صیغۀ عقد را فردی غیر از زوجین یا وکیل یا ولیّ شرعی آنان بخواند و وی برای خواندن عقد از آنان اذن و اجازه هم نداشته باشد، عقد مذکور «عقد فضولی» محسوب می­شود.

بنابراین، اگر بعد از عقد - هرچند با گذشت مدّت زیاد - زوجین یا ولیّ شرعی آنان، نسبت به عقدی که انجام شده ابراز رضایت نموده و آن را اجازه دهند، عقد صحيح است، وگرنه باطل می­باشد.

شایان ذکر است، رضایت قلبی نسبت به عقد فضولی بدون آنکه با گفتار یا انجام عملی ابراز شود، کافی نیست.

مسأله 195. اگر زن مردی را وكيل كند كه به مدّت مشخّص و مبلغ معيّنی به عنوان مهریّه، او را برای خود عقد موقّت نمايد، چنانچه مرد او را به عقد دائم خویش در آورد، يا به غير از مدّت يا مبلغی كه معيّن شده او را عقد كند، عقد مذکور فضولی محسوب می‌گردد؛

بنابراین، چنانچه زن بعداً آن را اجازه دهد، عقد صحيح است، وگرنه باطل می‌باشد.

مسأله 196. اگر عقد ازدواجی به صورت فضولی برای شخصی منعقد شود تا زمانی که آن شخص عقد مذکور را اجازه یا رد نکرده، چنین عقدی برای طرف دیگر (که اصیل نامیده می­شود) ^[152] اثری ندارد.

بنابراین، اگر طرف اصیل، زن باشد در زمانی که هنوز شخص مذکور عقد را اجازه نداده و رد هم نکرده، می­تواند با مرد دیگری ازدواج نماید.

همچنین، اگر عقد ازدواج به صورت فضولی واقع شود و بعد از آن فردی که عقد از طرف وی فضولی واقع شده یا ولیّ شرعی او، به آن رضایت نداده و عقد را رد نماید، ولی بعد از رد کردن پشیمان شده و آن را اجازه دهد، صحیح بودن عقد مذکور محلّ اشکال است و مراعات مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود. ^[153]

مسأله 197. اجرای صیغۀ ‌عقد ازدواج می‌تواند توسط هر یک از افراد ذیل انجام شود:

هر یک از زن و مرد، خودشان عبارت مربوط به خود (ایجاب و قبول) را بخوانند.

هر یک از زن و مرد، شخص دیگری را برای خواندن عقد وکیل کنند (یک نفر از طرف زن و یک نفر از طرف مرد).

زن و مرد، یک نفر را برای خواندن عقد وکیل کنند (یک نفر از طرف هر دو).

مرد وکیل شود تا از طرف زن عقد را بخواند.

زن برای خواندن عقد از طرف مرد وکیل شود.

البتّه، احتیاط مستحب آن است که صیغۀ عقد (ایجاب و قبول) توسط دو نفر اجرا شود؛ نه یک نفر.

مسأله 198. زن و مرد تا اطمينان نكنند وكيل آنها صیغۀ عقد ازدواج را خوانده، نمی‏توانند به يكديگر نگاه محرمانه نمايند یا سایر آثار زوجیّت را جاری سازند.

بنابراین، گمان به اينكه وكيل صیغۀ عقد را خوانده، کافی نیست؛ بلكه اگر وكيل بگويد: «صیغۀ عقدرا خوانده‏ام»، ولی اطمينان به گفته او نباشد، اکتفا کردن به کلام وی، محلّ اشکال است و مراعات مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود؛ ^[154]

البتّه، اگر اطمينان داشته باشند وكيل صیغۀ عقد را خوانده و شک در صحیح خواندن آن باشد، می‌توانند بنا را بر صحیح بودن بگذارند.

· 5. اگرعاقد وكيل زن و مرد، يا ولیّ شرعی آنان است، در موقع عقد زوجین را معيّن كند.

مسأله 199. اگر وكيل زن و شوهر يا ولیّ شرعی آنان صیغۀ عقد را می‏خواند، باید در موقع عقد، زوجین را - هرچند در نیّت خود - معيّن كند؛

پس مثلاً پدری که چند دختر دارد و می­خواهد یکی از آنان را به عقد شخصی درآورد، باید با بیان اسم دختر مورد نظر یا اشاره به او یا شیوۀ دیگری، وی را معیّن نماید و اگر بدون تعیین دختر بگويد: «زَوَّجْتُكَ إِحْدیٰ بَناتي» (يكی از دخترانم را همسرِ تو نمودم) و طرف مقابل بگويد: «قَبِلْتُ» (قبول كردم)، چون در موقع عقد دختر معيّن نشده، عقد باطل است.