شرایط صحیح بودن نذر

· الف. قدرت عمل به نذربدون مشقّت زیاد و ضرر قابل توجّه

مسأله 1192. انسان نسبت به كارى مى‏تواند نذر نماید كه انجام آن - در زمانی که باید به آن عمل کند - برایش مقدور بوده و مشقّت فوق‌العاده‌ای که معمولاً غیر قابل تحمّل (حَرَج) محسوب می‌شود یا ضرر قابل توجّه نداشته باشد.

بنابراین، اگر نذر كند سورۀ مشخّصی از قرآن را حفظ کند، در حالی که به علّت ضعف شدید حافظه، توانایی حفظ آن سوره را ندارد یا نذر کند روزه بگیرد در حالی که روزه گرفتن برای وی ضرر داشته باشد، نذر او صحیح نیست.

مسأله 1193. اگر کاری که انسان نذر کرده، در هنگام نذر برایش مقدور بوده، ولی موقع عمل به نذر عاجز شود یا عمل به نذر برایش مشقّت فوق‌العاده­ای که معمولاً تحمّل نمی‌شود (حَرَج) پیدا کند یا ضرر قابل توجّه داشته باشد، نذرش باطل مى‏شود و عمل به آن واجب نیست؛

البتّه، اگر فرد نذر روزه كند و از انجام آن عاجز شود، احتیاط واجب آن است كه به جاى هر روز، یک مُدّ - که تقریباً 750 گرم است - طعام به فقیر صدقه دهد، یا دو مُدّ طعام به وی بدهد كه به جاى او، روزه بگیرد.

مسأله 1194. اگر - مثلاً - پدر نذر كند كه دختر بالغ رشید خود را به ازدواج فرد سیّد در آورد، این نذر برای دختر او تکلیف شرعی ثابت نمى‏كند و در صورتی که راضی کردن دختر برای این امر ممکن نباشد، نذر پدر باطل است؛

امّا اگر پدر بتواند بدون مشقّت زیاد که معمولاً تحمّل نمی­شود (حَرَج)، رضایت دختر خود را برای چنین ازدواجی جلب کند، بر وی لازم است به نذر خود عمل نماید.

· ب. رجحان داشتن مورد نذر

مسأله 1195. آنچه نذر می‌شود باید رجحان شرعی داشته باشد؛ مثل آنکه فرد نذر کند واجب یا مستحبی را انجام دهد یا نذر کند کار حرام یا مکروهی را ترک نماید؛

بنابراین، اگر نذر نماید كار حرام یا مكروهى را انجام دهد، یا كار واجب یا مستحبّى را ترک كند، نذر او صحیح نیست.

مسأله 1196. اگر انسان نذر كند كار مباحى را انجام دهد، چنین نذری صحیح نیست؛ مگر آنکه به جهتی انجام آن کار از نظر شرعی بهتر باشد و فرد به قصد همان جهت نذر كند، مانند اینکه نذر نماید غذای معیّنی را بخورد و قصدش از خوردن آن غذا، قوّت گرفتن برای روزه باشد که در این صورت نذر او صحیح است.

همین طور، اگر ترک کردن عمل مباحی به جهتی از نظر شرعی بهتر باشد و فرد براى همان جهت، ترک آن کار را نذر كند، چنین نذری صحیح است؛ مثل اینکه فرد براى تقویت ارادۀ خود نسبت به ترک گناهان، نذر نماید که خوردن غذای مورد علاقۀ خود را برای مدّتی ترک نماید.

مسأله 1197. اگر انسان نذر كند عملی را که رجحان دارد - مانند نماز، روزه یا صدقه - به کیفیّت خاص یا در زمان و مكان معیّنى انجام دهد، نذرش صحیح است و باید به همان صورت به نذر عمل کند، چه اینکه آن خصوصیّت، رجحان داشته باشد ^[682] یا نه؛ ^[683]

امّا اگر آنچه نذر كرده، خودِ خصوصيّت براى انجام عمل باشد در حالى كه آن خصوصيّت رجحان نداشته باشد، نذر منعقد نمى­شود. بنابراین، اگر در خانه نماز خواندن را نذر نماید طوری که مورد نذر، ویژگی «بودن در خانه هنگام نماز» باشد، نذرش باطل است.

مسأله 1198. اگر انسان عملی را که رجحان دارد نذر کند، ولی در هنگام عمل به نذر رجحان آن از بین برود، نذر منحلّ شده و عمل به آن واجب نیست؛

مانند اینکه فرد نذر کند روز معیّنی را روزه بگیرد، ولی هنگام فرا رسیدن آن روز، به جهت بیماری یا مانند آن، روزه برایش مضرّ شده باشد که در این صورت عمل به نذر بر وی واجب نیست.

مسأله 1199. اگر انسان نذر کند عمل مباحی را انجام دهد، ولی در هنگام نذر غرضی را که رجحان داشته باشد، قصد نکند، نذرش منعقد نمیشود، هرچند در هنگام عمل، آنچه که نذر کرده شرعاً رجحان پیدا کند و انجامش بهتر از ترک آن گردد؛ مانند عمل مباحی که به جهت امر پدر یا مادر، بعد از نذر رجحان شرعی پیدا کند.

مسأله 1200. اگر عمل مورد نذر در هنگام وفای به نذر دارای رجحان باشد، ولی فرد در موقع نذر از رجحان آن اطلاع نداشته باشد و بعداً برایش معلوم شود، نذرش منعقد نمیشود و وفا به آن واجب نیست؛

مانند اینکه فردی که بیمار است و روزه برایش ضرر دارد، نذر نماید روز نیمه شعبان روزه بگیرد و اتّفاقاً در ماه شعبان از بیماری بهبودی یابد و بتواند روزه بگیرد.

مسأله 1201. اجازۀ پدر و مادر در نذر فرزند، شرط نیست، ولی اگر به سبب نهی پدر یا مادر (چه قبل از نذر یا بعد از آن) عملی که نذر کرده نسبت به او رجحان نداشته باشد، نذرش منعقد نشده یا باطل میشود، هرچند آن عمل به خودی خود دارای رجحان باشد. ^[684]

مسأله 1202. اگر زن نذر کند در منزل شوهرش مراسم عزاداری برگزار کند یا از اموال وی صدقه بدهد، چنانچه شوهر به این تصرّفات رضایت ندهد، نذر زن باطل است.

این حکم، در سایر مواردی که مورد نذر به خودی خود رجحان داشته، ولی بر اثر مانع شرعی، وفا به آن مقدور نباشد نیز جاری است.

· ج. اجازۀ شوهر در مورد نذر همسر

مسأله 1203. اگر زن بدون اذن قبلى یا اجازۀ بعدى شوهرش، نسبت به آنچه با حقّ استمتاع او منافات دارد نذر کند، نذرش باطل است، هرچند نذر وی قبل از ازدواج منعقد شده باشد.

همین طور، صحیح بودن نذر زن نسبت به اموال خودش بدون اذن قبلی یا اجازۀ بعدی شوهر، محلّ اشكال بوده و مراعات مقتضای احتیاط در مورد آن ترک نشود؛

ولی نذرهای مالی زن نسبت به حج، ^[685] زكات، صدقه، ^[686] احسان به پدر و مادر و صلۀ ارحام صحیح است و نیاز به اجازه شوهر ندارد، و فرقی ندارد انجام امور مذکور بر زن واجب باشد یا مستحب.

البتّه در مورد حج، چنانچه زن نذر کند که حجّ مستحبی انجام دهد یا به‌طور مجّانی برای دیگران حج انجام دهد، در صورتی صحیح است که منافات با حقّ واجب شوهرش نداشته باشد یا اینکه این نذر با اجازۀ وی انجام شود.

مسأله 1204. اگر زن در مواردی که اذن شوهر لازم است، با اذن وی و با رعایت سایر شرایط صحّت، نذر كند، شوهرش نمى‏تواند نذر او را به هم بزند یا او را از عمل به نذر باز دارد.