شرایط صحیح بودن مساقات

مسأله 830. قرارداد مساقات، در صورتی صحیح است که شرایط ذیل در آن رعایت شود:

1. مساقات بر گیاهان و درختان میوه واقع شود؛

2. درختان و گیاهان مورد مساقات، معلوم و معیّن باشد؛

3. مدّت مساقات معلوم باشد؛

4. کار برای به دست آمدن محصول یا زیادی یا بهتر شدن یا سالم ماندن از آفت باشد؛

5. برای هر یک از دو طرف، سهم معیّنی از محصول درختان یا گیاهان قرار داده شود؛

6. سهم دو طرف، به صورت درصدی یا کسری از محصول باشد.

توضیح این موارد، در مسائل بعد ذکر می‌شود.

· 1. مساقات بر گیاهان و درختان میوه واقع شود

مسأله 831. مساقات تنها بر درختان میوه و مانند آن واقع می­شود؛ البتّه مساقات در درخت­هایی که میوه نمی‌دهد، چنانچه محصول دیگری مثل برگ و گُل - که دارای ارزش قابل توجهّی است - داشته باشد صحیح است؛ مانند درخت حنا که از برگ آن استفاده می‌شود.

مسأله 832. مساقات در بوتۀ خربزه، هندوانه، گوجه، خیار و مانند آنها صحیح است.

· 2. درختان و گیاهان مورد مساقات معلوم و معیّن باشد

مسأله 833. در عقد مساقات لازم است گیاهان و درختان میوۀ مورد مساقات، برای دو طرف قرارداد معلوم و معیّن باشد.

· 3. مدّت مساقات معلوم باشد

مسأله 834. مدّت مساقات باید برای دو طرف قرارداد معلوم باشد و تعیین مدّت زمان مساقات به هر یک از دو صورت ذیل صحیح است:

الف. اوّل آن را معیّن کنند و آخر آن را وقت به دست آمدن محصول قرار دهند.

ب. مدّت زمان را با «ماه» یا «فصل» یا «سال» و مانند آن تعیین کنند؛ البتّه باید مدّت زمان به اندازه‌ای باشد که به دست آمدن محصول در آن عرفاً امکان داشته باشد و اگر مدّت مذکور کمتر باشد، مساقات باطل است.

· 4. کار برای به دست آمدن محصول یا زیادی یا بهتر شدن یا سالم ماندن آن از آفات باشد

مسأله 835. قرارداد مساقات لازم نیست قبل از ظاهر شدن محصول منعقد شود؛ بلکه اگر بعد از ظاهر شدن محصول (و قبل از رسیدن آن) هم قرارداد ببندند، چنانچه کاری مانده باشد که برای زیادی محصول یا بهتر شدن آن یا سالم ماندنش از آفات لازم باشد، مساقات صحیح است؛

ولی اگر چنین کاری باقی نمانده باشد، هرچند کار دیگری که برای پرورش درخت یا گیاه لازم است، یا چیدن میوه یا نگهداری از آن باقی مانده باشد، صحّت قرارداد مساقات محلّ اشکال است و رعایت مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود.

مسأله 836. درخت یا گیاهی که از آب باران یا رطوبت زمین استفاده می‌کند و به آبیاری احتیاج ندارد، اگر به کارهای دیگر مانند آنچه در مسألۀ قبل ذکر شد نیاز دارد، مساقات در مورد آن صحیح است.

· 5. برای هر یک از دو طرف سهم معیّنی از محصول درختان یا گیاهان قرار داده شود

مسأله 837. هنگام قرارداد مساقات باید برای هر یک از دو طرف، سهمی از محصول قرار داده شود و نیز سهم هر یک معلوم باشد؛

البتّه، اگر سهم مالک و باغبان معلوم باشد، طوری که عرفاً نیاز به ذکر آن نباشد، تصریح به آن لازم نیست؛

بنابراین، اگر تعیین سهم سود هر یک را به توافق بعدی واگذار کنند یا مثلاً برای یکی از دو طرف به جای سهمی از محصول درختان یا گیاهان، مبلغی پول قرار دهند، مساقات باطل است.

· 6. سهم دو طرف، به صورت درصدی یا کسری از محصول باشد

مسأله 838. تعیین سهم محصول هر یک از باغبان و مالک به صورت مقدار ثابت غیر کسری - مانند 100 کیلو گرم - صحیح نیست؛ بلکه تعیین سهم آنان باید به صورت درصدی یا کسری از محصول باشد؛ مثلاً بدین صورت که یک سوّم محصول برای باغبان و دو سوّم آن برای مالک باشد یا 50 درصد محصول را برای هر کدام قرار دهند.

مسأله 839. اگر باغ دارای انواع مختلف درختان باشد، مانند درخت خرما، سیب، انگور، لازم نیست تعداد هر یک از انواع درختان به تفصیل معلوم باشد و شناخت اجمالی با مشاهده و مانند آن کافی است.

مسأله 840. اگر باغی که مورد مساقات قرار می‌گیرد، دارای انواع مختلف درختان باشد، لازم نیست نسبت کسری معیّن شده برای دو طرف نسبت به همۀ محصولات یکی باشد، بلکه می­تواند متفاوت باشد؛

مانند اینکه سهم محصول درختان خرما را نصف، نصف برای هر کدام و محصول درختان سیب را یک سوّم برای باغبان و دو سوّم برای مالک و محصول درختان انگور را یک چهارم برای باغبان و سه چهارم برای مالک قرار دهند.