دسته‌بندی کلّی وارثین به‌طور خلاصه

مسأله 1153. افرادی كه به سبب خویشاوندی ارث مى‏برند ^[963] سه دسته هستند:

دستۀ اوّل: «پدر و مادر و اولاد ميّت» می‌باشند؛

البتّه، چنانچه میّت اولاد نداشته باشد، فرزندان اولاد هر چه پایين بروند، هر كدام آنان كه به ميّت نزديک‌تر باشند، ارث مى‏برند و با وجود طبقۀ نزدیک­تر از اولادِ اولاد به میّت، طبقات دورتر آنان ارث نمى‏برند.

بنابراین، در صورت وجود فرزند متوفّیٰ (حتّی یک نفر)، نوه­های وی ارث نمی‌برند و همین طور با بودن نوۀ متوفّیٰ، ارث به فرزندان نوه نمی‌رسد.

شایان ذکر است، تا يک نفر از «دستۀ اوّل» در زمان وفات فرد، زنده باشد، «دستۀ دوّم» ارث نمى‏برند.

دستۀ دوّم: «پدربزرگ (جدّ) و مادربزرگ (جدّه) و خواهر و برادر میّت» می‌باشند؛

البتّه اگر میّت، خواهر و برادر نداشته باشد، فرزندان ایشان هر كدام كه به ميّت نزديک‌تر باشند، ارث­ مى‏برند و با وجود طبقۀ نزدیک‌تر از اولادِ برادر و خواهر متوفّیٰ، طبقات دورتر آنان ارث نمى‏برند؛ مثلاً اگر میّت دارای یک فرزندِ خواهر باشد، هیچ کدام از نوه­های خواهر و برادر وی ارث نمی­برند.

همین طور، با نبودن جدّ و جدّۀ میّت، جدّ و جدّۀ پدر و مادر میّت، هر چه بالا رود هر کدام که به میّت نزدیک‌تر باشد ارث می­برند.

شایان ذکر است، تا يک نفر از «دستۀ دوّم» در زمان وفات فرد، زنده باشد، «دستۀ سوّم»، ارث نمى‏برند.

دستۀ سوّم: «عمو و عمّه و دايى و خالۀ میّت» می‌باشند؛

البتّه با نبودن آنان، اولادشان و با نبودن اولاد، اولادِ اولادِ آنان هر چه پایين بروند، هر كدام آنان كه به ميّت نزديک‌تر باشند، ارث مى‏برند.

بنابراین، چنانچه از عموها و عمّه‏ها و دايى‏ها و خاله‏هاى ميّت، هرچند يک نفر زنده ‏باشد، اولادِ آنان ارث نمى‏برند. ^[964]

مسأله 1154. اگر فرد در زمان وفات، عمو، عمّه، دايى و خاله نداشته باشد و نیز اولاد و اولادِ اولاد آنان (هر چه پایین برود) نباشند، در این صورت «عمو و عمّه و دايى و خالهٔ پدر و مادرِ ميّت» ارث مى‏برند و اگر اينها نیز نباشند، ارث به اولادشان می‌رسد و با نبودن آنان، فرزندانِ اولاد هر چه پایين بروند، هر كدام آنان كه به ميّت نزديک‌تر باشند، ارث مى‏برند.

در صورتی که افراد مذکور هم نباشند، «عمو و عمّه و دايى و خالۀ جدّ و جدّه ميّت» ارث مى‏برند و اگر اينها نیز نباشند، به اولادشان با ترتیب فوق ارث مى‏رسد.

مسأله 1155. «زن و شوهر» همراه با طبقاتِ سه‌گانۀ ارث، به تفصيلى كه در مبحث «ارث زن و شوهر» ذكر خواهد شد، از یکديگر ارث مى­برند. ^[965]

مسأله 1156. اگر برای وارث دو سبب ارث بردن باشد، از طریق هر دو سبب ارث می­برد؛ مانند اینکه شخصی هم «عمو» و هم «دایی» فردی به حساب آید ^[966] یا آنکه شخصی هم جدّ پدری مادرِ فردی و هم جدّ مادری پدرِ همان فرد باشد؛ ^[967]

البتّه، اگر یکی از دو سبب، مانع از ارث بردن به سبب دیگر باشد، وارث مذکور فقط از طریق سببِ مانع ارث می­برد؛ مانند اینکه شخصی هم «برادر مادری» و هم «پسر عموی» فردی محسوب شود. ^[968]

مسأله 1157. اگر انسان از دنیا برود، باید اموال بجا مانده از او در مواردی که توضیح آن در فصل «وصیّت» مسألۀ «1049» ذکر شد، صرف گردد^[969] و چنانچه از دارایی­های وی مالی باقی بماند، در صورتی که متوفّیٰ وصیّتی داشته باشد، به وصایای شرعی^[970] او عمل می­شود و باقیماندۀ اموال به عنوان ارث بین ورثه­اش حسب موازین شرعی تقسیم می‌گردد.^[971]
پس منظور از عبارت «اصل اموال» که در مسائل فصل «ارث» مطرح می­شود، همین «بخش سوّم از اموال متوفّیٰ» می­باشد.^[972]
مثلاً وقتی گفتــه می­شــود: مرد یک چهارم از اصل اموال همســر دائمیــش را ارث می­بــرد یا مادر یک ششم از اصل اموال فرزندش را ارث می­برد، مراد از «اصل اموال» مقدار باقیمانده از دارایی‌های متوفّیٰ بعد از کسر موارد فوق می­باشد.

مسأله 1158. ورثه (غیر از زوجه) در طبقات سه‌گانۀ ارث، از همۀ اموال مورّث خود - اموال منقول و غیر منقول، زمین ^[973] و غیر زمین - ارث می­برند و حکم ارث بردن زوجه از اموال شوهرش در مسألۀ «1252» بیان می­شود. ^[974]