تقسیمات و اقسام خرید و فروش

مسأله 80. خرید و فروش دارای تقسیمات مختلفی است که از مهم‌ترین آنها موارد ذیل می‌باشد:

الف. تقسیم قرارداد خرید و فروش از جهت «زمان­دار یا نقد بودن» هر یک از کالا (مبیع) یا بهای آن (ثمن)؛

مسائل و توضیحات در این باره در قسمت «تحویل کالا و ثمن» و همین طور قسمت «نقد، نسیه، سَلَف و...» ذکر می‌شود.

ب. تقسیم قرارداد خرید و فروش از جهت «مشروط یا بدون شرط» بودن معامله؛

مسائل و توضیحات در این باره، در قسمت خیارات (خیار شرط و خیار تخلّف شرط) ذکر می‌شود.

ج. تقسیم قرارداد خرید و فروش از جهت «عین شخصی یا در ذمّه بودن» هر یک از کالا (مبیع) و بهای آن (ثمن)؛

در خرید و فروش و معاملات دیگر، هر یک از کالا و قیمت آن (مبیع و ثمن) ممکن است به دو صورت مورد معامله قرار گیرد: الف. عین شخصی؛ ب. کلّی در ذمّه. توضیح این اصطلاحات که در مسائل زیادی بکار می‌رود، در ضمن مثال در چند مسألۀ بعد ذکر می‌شود.

· کالا عین شخصی یا کلّی در ذمّه

مسأله 81. مشتری مثلاً 10 کیلوگرم برنج با ویژگی معیّن خریداری می‌کند؛ سپس فروشنده با انتخاب خود، کیسۀ‌ برنج مذکور را تهیّه و به وی تحویل می‌دهد؛ ^[123] در حقیقت خرید و فروش بر یک کیسه برنج در ذمّه و عهدۀ فروشنده واقع شده و با انجام معامله، وی یک کیسه برنج با خصوصیّات معیّن به خریدار بدهکار شده است.

در این گونه موارد، گفته می‌شود کالای مورد معامله «کلّی ^[124] در ذمّۀ فروشنده» است.

امّا اگر هنگام معامله، ابتدا کیسۀ برنجی را انتخاب و معیّن نموده و معامله را بر همان کیسه واقع سازند، کالای مورد معامله «عین شخصی» می‌باشد.

مسأله 82. بسیاری از کالاها مانند مثالی که در مسألۀ قبل ذکر شد، طوری است که معاملۀ آن می‌تواند به صورت کلّی در ذمّۀ فروشنده واقع شود یا عین شخصی و آنچه تعیین کنندۀ هر یک از دو قسم مذکور می‌باشد، کیفیّت انجام معامله توسط طرفین با توضیحی است که در مسألۀ قبل ذکر شد؛ ^[125]

امّا برخی از کالاها طوری است که غالباً به صورت عین شخصی معامله می‌شود؛ مانند خانه و کالاهای مستعمل.

· قیمت (ثمن) کلّی در ذمّه یا عین شخصی

مسأله 83. تقسیمی که در مسألۀ «81» ذکر شد در مورد بهای معامله (ثمن) نیز وجود دارد؛ به این صورت که اگر معامله بر پول یا کالای مشخّصی به عنوان قیمت (ثمن) واقع شود - مثلاً مشتری قبل از معامله یک اسکناس 10 هزار تومانی به فروشنده داده، سپس به او بگوید کالا را به همین پول خریدم - در چنین مواردی گفته می‌شود ثمن «عین شخصی» است؛

امّا اگر مثلاً مشتری کالا را به قیمت 10 هزار تومان بخرد، سپس 10 هزار، تومان از جیب خود خارج کرده و به فروشنده بدهد - که در حقیقت با انجام معامله خریدار 10 هزار تومان به فروشنده بدهکار شده است - در چنین مواردی که معامله بر پول مشخّصی واقع نشده، گفته می‌شود ثمن، «کلّی در ذمّه» است و فرقی ندارد که مشتری در نزد خود تصمیم داشته باشد پول معیّنی را بدهد یا نه و یا پول را در همان مجلس معامله و لحظاتی پس از خرید کالا بپردازد یا بعد از آن ^[126] . ^[127]

· کالا یا ثمن، کلّی در معیّن

مسأله 84. گاه معامله بر کالا به صورت «کلّی در معیّن» انجام می‌شود و آن در مواردی است که کالای معیّنی (عین شخصی) وجود داشته و معامله بر قسمتی از آن واقع شود؛

مثل آنکه مشتری ­3 کیلوگرم از یک کیسۀ معیّن برنج را که در فروشگاه وجود دارد، خریداری نماید، در این گونه موارد هرچند 3 کیلوگرم برنج خریداری شده دقیقاً معیّن نگردیده، ولی معامله بر مقداری از مال معیّن واقع می‌شود یا مثل آنکه خریدار خصوص یک عدد از 5 سکّه طلای مثل هم را که در طلا فروشی موجود است بدون آنکه آن را معیّن کند خریداری کند؛ همین توضیح، در مورد بهای معامله (ثمن) نیز وجود دارد.

در بیشتر موارد، کلّی در معیّن در مسائل آینده، احکام عین شخصی را دارد.