مركز ارتباط حضرت آیت الله العظمی سید علی حسينى سیستانی (مد ظله) در لندن، اروپا، شمال و جنوب امریکا است.
تفصیل و جزئیّات ارث هر یک از وارثین
· ارث دستۀ اوّل
مسأله 1159. اگر وارث ميّت فقط يک نفر از دستۀ اول باشد، مثلاً «پدر» يا «مادر» يا «يک پسر» يا «يک دختر» باشد، همۀ اموال ميّت به او ارث مىرسد.
همچنین، اگر پدر و مادر زنده نباشند و ورثه تنها «چند پسر» یا «چند دختر» باشند، همۀ اموال را به‌طور مساوی بین خود قسمت میكنند و چنانچه «پسر و دختر» هر دو باشند، هر پسر دو برابر هر دختر ارث خواهد برد.
مسأله 1160.
اگر وارث میّت فقط «پدر و مادر» او باشند، دو صورت دارد:
الف. مادر «حاجِب» نداشته باشد؛ در این صورت، یک سوم اصل اموال میّت[975] به مادر و باقیمانده یعنی دو سوم آن به پدر ارث میرسد؛
ب. مادر «حاجِب» داشته باشد؛ در این صورت، یک ششم اصل اموال میّت به مادر و باقیمانده یعنی پنج ششم آن به پدر ارث میرسد.
منظور از «حاجِب» در این مسأله آن است که میّت، حدّاقل «دو برادر یا چهار خواهر، یا یک برادر و دو خواهر» داشته باشد که همۀ آنان مسلمان و آزاد و پدرشان با پدر میّت یکى باشد، خواه مادرشان با مادر میّت یکى باشد یا نه، ولی مشروط به اینکه به دنیا آمده باشند. بنابراین، اگر به صورت حَمْل باشند کافی نیست.
شایان ذکر است، افراد مذکور که در دستۀ دوم ارث هستند ارث نمیبرند، امّا به سبب بودن این افراد، سهم الارث مادر از یک سوم به یک ششم کاهش مییابد.
مسأله 1161.
اگر وارث میّت فقط «پدر و مادر و یک دختر» باشد، دو صورت دارد:
الف. مادر «حاجِب»[976] نداشته باشد؛ در این صورت اموال میّت را پنج قسمت میکنند و پدر و مادر هر کدام یک پنجم اصل اموال و دختر سه پنجم آن را ارث میبرد.
ب. مادر «حاجِب» داشته باشد؛ در این صورت اموال را «30» قسمت نموده و پدر شش سی ام، دختر هجده سی ام و مادر پنج سی ام اموال را به ارث میبرند.
امّا نسبت به باقیمانده - یعنی یک سی ام اموال میّت - مراعات مقتضای احتیاط ترک نشود وبنابر احتیاط واجب، پدر و مادر و دختر میت با هم مصالحه نمایند.[977]
مسأله 1162.
اگر وارث میّت فقط «پدر و مادر و یک پسر» باشد، اموال وی را «6» قسمت میکنند؛ به این صورت که پدر و مادر هر کدام یک قسمت، یعنی یک ششم اصل اموال و پسر، «4» قسمت یعنی چهار ششم آن را ارث میبرد.
همین طور، اگر میّت به جای یک پسر، «چند پسر» یا «چند دختر» داشته باشد، آن چهار قسمت به‌طور مساوى بین پسران یا دختران قسمت میشود و چنانچه میّت دارای «پدر و مادر و پسر و دختر»باشد، آن چهار قسمت را به گونهای تقسیم میکنند که هر پسر دو برابر هر دختر ارث ببرد.
مسأله 1163. اگر وارث میّت فقط «پدر یا مادر و یک یا چند پسر» باشند، اموالش را «6» قسمت میکنند؛ به این صورت که پدر یا مادر یک قسمت یعنی یک ششم اصل اموال و پسر پنج قسمت، یعنی پنج ششم آن را ارث میبــرد و اگر چند پســر باشنــد، آن پنج قسمت را به‌طور مساوى بین پسران تقسیم مینمایند
مسأله 1164. اگر ورثۀ میّت فقط «پدر یا مادر به همراه چند پسر و دختر» باشند، اموال را «6» قسمت میکنند؛ به این صورت که پدر یا مادر یک قسمت یعنی یک ششم اصل اموال را ارث میبرد و باقیمانده، یعنی پنج ششم آن را طورى قسمت میکنند که هر پسر دو برابر هر دختر ارث ببرد.
مسأله 1165. اگر وارث میّت فقط «پدر یا مادر و یک دختر» باشد، اموال را «4» قسمت میکنند؛ به این صورت که پدر یا مادر یک قسمت، یعنی یک چهارم اصل اموال و دختر «3» قسمت، یعنی سه چهارم آن را ارث میبرد.
مسأله 1166. اگر وارث میّت فقط«پدر یا مادر و چند دختر» باشد، اموال را «5» قسمت میکنند؛ به این صورت که پدر یا مادر یک قسمت، یعنی یک پنجم اصل اموال را ارث میبرد و «4» قسمت دیگر، یعنی چهار پنجم آن را دختران به‌طور مساوى بین خودشان تقسیم میکنند.
o جانشینی نوهها در جایگاه اولاد
مسأله 1167. «نوههای میّت» در صورتی ارث میبرند که هیچ یک از «فرزندان بدون واسطۀ میّت» در هنگام وفات وی زنده نباشند و در این صورت زنده بودن پدر و مادر میّت، مانع از ارث بردن نوههای او نمیشود.
مسأله 1168. اگر ميّت فرزند نداشته باشد، نوۀ پسرى او - چه پسر باشد و چه دختر - سهم پسرِ ميّت را ارث مىبرد، و نوۀ دخترى او نیز - چه پسر باشد و چه دختر - سهم دختر ميّت را ارث مىبرد.
مثلاً چنانچه ميّت يک پسر از دختر خود و يک دختر از پسرش داشته باشد، اموالش «3» قسمت میشود؛ به این صورت که يک قسمت به پسر دختر و دو قسمت به دختر پسر مىرسد.
o فرزند خوانده
مسأله 1169. «فرزند خوانده» [978] فرزند انسان محسوب نمیشود. بنابراین، هیچ کدام از آن دو، از یکدیگر ارث نمیبرند؛ البتّه انسان میتواند از ثلث اموالش برای فرزند خوانده وصیت نماید.
o ارث زن یا شوهر به همراه طبقۀ اول ارث
مسأله 1170. اگر زنی فوت نماید و علاوه بر دستۀ اوّل ارث، شوهر وی نیز جزء ورثه باشد، مسأله دارای صورتهای مختلفی است که در ادامه احکام آن ذکر میشود:
1. اگر همراه شوهر متوفّیٰ، یک یا چند پسر یا دختر یا دختر و پسر باشـد، به شوهر، یک چهارم از اصل اموال و باقیمانده به فرزند یا فرزندان وی ارث میرسد، که در صورت متعدّد بودن آنان، چنانچه تمام فرزندان همجنس باشند، به‌طور مساوی بین آنان قسمت میشود، وگرنه ارث هر پسر دو برابر دختر است.
2. اگر همراه شوهر متوفّیٰ، فقط پدر یا مادر وی باشد، ارث شوهر یک دوم از اصل اموال بوده و باقیماندۀ اموال به پدر یا مادر میرسد.
3. اگر همراه شوهر متوفّیٰ، پــدر و مــادر وی باشــد، شوهر یک دوم از اصل اموال و مادر در صورتی که «حاجِب»[979] نداشته باشد یک سوم از اصل اموال و چنانچه «حاجِب» داشته باشد یک ششم از اصل اموال ارث میبرد و باقیمانده به پدر متوفّیٰ ارث میرسد.
4. اگر همراه شوهر متوفّیٰ، پدر یا مادر وی و یک دختر باشد، شوهر یک چهارم از اصل اموال ارث میبرد و سه چهارم
باقیمانده به چهار قسمت تقسیم میشود که یک قسمت آن سهم الارث پدر یا مادر و سه قسمت آن، سهم الارث دختر میباشد. بنابراین، سهم الارث شوهر چهار شانزدهم و سهم پدر یا مادر سه شانزدهم و سهم دختر نه شانزدهم
اموال میباشد.
5. اگر همراه شوهر متوفّیٰ، پدر یا مادر وی و چند دختر، یا یک یا چند پسر، یا دختر و پسر باشد، شوهر یک چهارم
از اصل اموال و پدر یا مادر یک ششم از اصل اموال ارث میبرند و باقیمانده به فرزند یا فرزندان وی ارث میرسد، که در صورت متعدّد بودن، چنانچه فرزندان همجنس باشند، به‌طور مساوی بین آنان قسمت میشود، وگرنه هر پسر، دو برابر دختر ارث میبرد.
6. اگر همراه شوهر متوفّیٰ، پدر و مادر وی و یک یا چند پسر یا دختر یا دختر و پسر باشد، شوهر یک چهارم از اصل اموال و پدر و مادر هر کدام یک ششم
از اصل اموال ارث میبرند و باقیمانده به فرزند یا فرزندان وی ارث میرسد که در صورت متعدّد بودن آنان، چنانچه فرزندان همجنس باشند، به‌طور مساوی بین آنان قسمت میشود، وگرنه هر پسر، دو برابر دختر ارث میبرد.
مسأله 1171. اگر مردی فوت نماید و علاوه بر دستۀ اوّل ارث، همسر وی نیز جزء ورثه باشد، مسأله دارای صورتهای مختلفی است که در ادامه، احکام آن ذکر میشود:
1. اگر همراه زوجۀ متوفّیٰ، یک یا چند پسر یا دختر یا دختر و پسر باشد، زوجه یک هشتم از اصل اموال[980] ارث میبرد و باقیمانده به فرزند یا فرزندان وی میرسد، که در صورت متعدّد بودن آنان، چنانچه تمام فرزندان همجنس باشند، به‌طور مساوی بین آنان قسمت میشود، وگرنه هر پسر، دو برابر دختر ارث میبرد.
2. اگر همراه زوجۀ متوفّیٰ، فقط پدر یا مادر وی باشد، زوجه یک چهارم از اصل اموال ارث برده و باقیمانده به پدر یا مادر ارث میرسد.
3. اگر همراه زوجۀ متوفّیٰ، پدر و مادر وی باشند، زوجه یک چهارم از اصل اموال و مادر در صورتی که «حاجِب»[981] نداشته باشد یک سوم
از اصل اموال و چنانچه «حاجِب» داشته باشد، یک ششم از اصل اموال ارث میبرد و باقیمانده به پدر متوفّیٰ ارث میرسد.
4. اگر همراه زوجۀ متوفّیٰ، پدر یا مادر وی و یک دختر باشد، زوجه یک هشتم از اصل اموال، و هفت هشتم باقیمانده به چهار قسمت تقسیم می شود، که یک قسمت آن سهم الارث پدر یا مادر و سه قسمت آن سهم الارث دختر می باشد.
بنابر این، سهم الارث زوجه چهار سی و دوم و سهم پدر یا مادر هفت سی و دوم و سهم دختر بیست و یک سی و دوم اموال می باشد.
5. اگر همراه زوجۀ متوفّیٰ، پدر و مادر وی و یک دختر باشد، زوجه یک هشتم از اصل اموال ارث میبرد و چنانچه مادر «حاجِب»[982] نداشته باشد هفت هشتم باقیماندۀ اموال را به پنج قسمت تقسیم کرده، پدر و مادر هر کدام یک قسمت و دختر سه قسمت آن را ارث میبرد.
امّا چنانچه مادر «حاجِب» داشته باشد، اموال را به « 120» قسمت تقسیم کرده، پانزده صدو بیستم سهم زوجه، بیست و یک صد و بیستم سهم پدر، شصت و سه صد و بیستم سهم دختر و بیست صد و بیستم سهم مادر میباشــد، و امّا نسبــت بــه یک صد و بیستم باقیمانده، مراعات مقتضای احتیاط ترک نشود و بنابر احتیاط واجب پدر و مادر و دختر میّت با هم مصالحه نمایند.[983]
6. اگر همراه زوجۀ متوفّیٰ، پدر یا مادر وی و دو یا چند دختر باشند زوجه یک هشتم از اصل اموال ارث می برد و هفت هشتم باقیمانده را به پنج قسمت تقسیم نموده که یک قسمت آن برای پدر یا مادر، و چهار قسمت آن به دو یا چند دختر ارث می رسد و به طور مساوی بینشان قسمت می شود.
7. اگر همراه زوجۀ متوفّیٰ، پدر یا مادر وی و یک یا چند پسر یا دختر و پسر باشد، زوجه یک هشتم از اصل اموال، و پدر یا مادر یک ششم از اصل اموال ارث میبرند و باقیمانده به فرزند یا فرزندان ارث میرسد که در صورت متعدّد بودن آنان، چنانچه فرزندان همجنس باشند، به‌طور مساوی بین آنان قسمت میشود، وگرنه هر پسر دو برابر دختر ارث میبرد.
8. اگر همراه زوجۀ متوفّیٰ، پدر و مادر وی و چند دختر یا یک یا چند پسر یا دختر و پسر باشد، زوجه یک هشتم از اصل اموال و پدر و مادر هر کدام یک ششم از اصل اموال ارث میبرند و باقیمانده به فرزند یا فرزندان ارث میرسد که در صورت متعدّد بودن، چنانچه فرزندان همجنس باشند، به‌طور مساوی بین آنان قسمت میشود، وگرنه هر پسر دو برابر دختر ارث میبرد.
o نصیب مستحبّی جدّ و جدّه از سهم الارث پدر و مادر متوفّیٰ
مسأله 1172. «جدّ و جدّۀ پدری یا مادری» با وجود یکی از «پدر و مادر متوفّیٰ»، ارث نمیبرند، ولی در موردی که سهم الارث هر کدام از پدر و مادر بیش از یک ششم
از اصل اموال میباشد، مستحب است یک ششم از اصل اموال متوفّیٰ را - که به وی ارث رسیده - به پدر یا مادر خویش (جدّ یا جدّۀ متوفّیٰ) ببخشد.
شایان ذکر است، در موردی که متوفّیٰ اولاد نداشته و از جدّ و جدّۀ پدری، فقط یکی در قید حیات باشد، این حکم مستحبّی، برای پدر متوفّیٰ ثابت است همچنین در موردی که متوفّیٰ اولاد نداشته و از جدّ و جدّۀ مادری فقط یکی در قید حیات باشد، این حکم مستحبّی، برای مادر متوفّیٰ ثابت است؛ امّا شمول این حکم نسبت به موردی که متوفّیٰ اولاد داشته باشد یا جدّ و جدّۀ پدری هر دو باشند یا جدّ و جدّۀ مادری هر دو در قید حیات باشند، محلّ اشکال است و عمل به آن رجاءً مانعی ندارد.
مثلاً اگر وارث میّت فقط پدر و مادر باشند و متوفّیٰ جدّ مادری داشته و مادر «حاجِب»[984] نداشته باشد، سهم الارث مادر یک سوم از اصل اموال میباشد و مستحب است مادر یک ششم
اصل اموال معادل نصف سهم الارث خویش را به پدرش (جدّ مادری متوفّیٰ) بدهد؛ امّا اگر مادر «حاجب» داشته باشد، سهم الارث وی یک ششم اصل اموال میباشد و مستحب بودن این امر برای وی ثابت نیست.
همین طور، اگر وارث میّت فقط پدر و مادر باشند و متوفّیٰ جدّ پدری داشته باشد و مادر «حاجب» نداشته باشد، سهم الارث پدر دو سوم از اصل اموال میباشد و مستحب است پدر یک ششم
اصل اموال معادل یک چهارم سهم الارث خویش را به پدرش (جدّ پدری متوفّیٰ) بدهد؛
امّا اگر مادر «حاجب» داشته باشد سهم الارث پدر پنج ششم اصل اموال است و مستحب است پدر یک ششم اصل اموال، معادل یک پنجم سهم الارث خویش را به پدرش بدهد.
· ارث دستۀ دوّم
o الف. ارث جدّ و جدّه
مسأله 1173. اگر وارث ميّت، فقط «يک جدّ يا يک جدّه (پدری یا مادری)» باشد، همۀ اموال میّت به او ارث مىرسد.
مسأله 1174. اگر وارث میّت، فقط «جدّ و جدّۀ پدرى» باشد، اموال سه قسمت میشود، یک قسمت یعنی یک سوم اصل اموال [985] را جدّه و دو قسمت یعنی دو سوم آن را جدّ ارث میبرد.
مسأله 1175. اگر وارث میّت فقط «جدّ و جدّۀ مادرى» باشد، اموال را به‌طور مساوى بین خودشان قسمت میکنند.
مسأله 1176. اگر وارث میّت، فقط «یک جدّ یا جدّۀ پدرى و یک جدّ یا جدّۀ مادرى» باشد، مال سه قسمت میشود؛ یک قسمت یعنی یک سوم اصل اموال را جدّ یا جدّۀ مادرى و دو قسمت یعنی دو سوم آن را جدّ یا جدّۀ پدرى ارث میبرد.
مسأله 1177. اگر وارث میّت، «جدّ و جدّۀ پدرى و جدّ و جدّۀ مادرى» باشد، مال سه قسمت میشود، یک قسمت یعنی یک سوم اصل اموال بین جدّ و جدّۀ مادرى به‌طور مساوى قسمت میشود و دو قسمت یعنی دو سوم آن را به جدّ و جدّۀ پدرى میدهند و از این دو قسمت، جدّ پدری دو برابر جدّۀ پدری ارث میبرد.
o ارث زن یا شوهر به همراه جدّ یا جدّه
مسأله 1178. اگر به همراه شوهر میّت، فقط یک جدّ یا یک جدّه (پدری یا مادری) باشد، شوهر میّت یک دوم از اصل اموال[986] ارث میبرد و باقیماندۀ اموال میّت به جدّ یا جدّه ارث میرسد.
مسأله 1179. اگر به همراه شوهر میّت، جدّ و جدّۀ پدری باشد، شوهر میّت یک دوم از اصل اموال ارث میبرد و باقیمانده به جدّ و جدّۀ پدری ارث میرسد، طوری که سهم جدّ پدری از این مقدار، دو برابر سهم جدّۀ پدری باشد.
مسأله 1180. اگر به همراه شوهر میّت، جدّ و جدّۀ مادری باشد، شوهر میّت یک دوم از اصل اموال ارث میبرد و باقیمانده به جدّ و جدّۀ مادری ارث میرسد که به‌طور مساوی بینشان قسمت میشود.
مسأله 1181. اگر به همراه شوهر میّت، یک جدّ یا جدّۀ پدرى و یک جدّ یا جدّۀ مادرى باشد، شوهر میّت یک دوم از اصل اموال و جدّ یا جدّۀ مادری یک سوم از اصل اموال ارث میبرند و باقیمانده یعنی یک ششم ، به جدّ یا جدّۀ پدری ارث میرسد.[987]
مسأله 1182. اگر به همراه شوهر میّت، جدّ و جدّۀ پدرى و جدّ و جدّۀ مادرى او باشند، شوهر میّت یک دوم از اصل اموال، و جدّ و جدّۀ مادری یک سوم از اصل اموال ارث میبرند که به‌طور مساوی بینشان قسمت میشود، و باقیمانده یعنی یک ششم اموال به جدّ و جدّۀ پدری ارث میرسد، طوری که سهم جدّ پدری از این مقدار دو برابر سهم جدّۀ پدری باشد.بنابراین، سهم الارث شوهر میّت سه ششم، جدّ و جـدۀ مادری دو ششم و جـدّ و جـدّۀ پــدری یک ششم
اموال میباشد.
مسأله 1183. اگر به همراه زوجۀ میّت، فقط یک جدّ یا یک جدّه (پدری یا مادری) باشد، زوجۀ میّت یک چهارم از اصل اموال ارث میبرد[988] و باقیمانده به جدّ یا جدّه ارث میرسد.
مسأله 1184. اگر به همراه زوجۀ میّت، جدّ و جدّۀ پدری باشند، زوجۀ میّت یک چهارم از اصل اموال ارث میبرد و باقیمانده به جدّ و جدّۀ پدری ارث میرسد، طوری که سهم جدّ پدری از این مقدار دو برابر سهم جدّۀ پدری باشد.
مسأله 1185. اگر به همراه زوجۀ میّت، جدّ و جدّۀ مادری باشند، زوجۀ میّت یک چهارم از اصل اموال ارث میبرد و باقیمانده به جدّ و جدّۀ مادری ارث میرسد که به‌طور مساوی بینشان قسمت می شود
مسأله 1186. اگر به همراه زوجۀ میّت، یک جدّ یا جدّۀ پدرى، و یک جدّ یا جدّۀ مادرى باشد، زوجۀ میّت یک چهارم از اصل اموال و جدّ یا جدّۀ مادری یک سوم
از اصل اموال ارث میبرند و باقیمانده، یعنی پنج دوازدهم اموال به جدّ یا جدّۀ پدری ارث میرسد.
بنابراین، سهم الارث زوجۀ میّت سه دوازدهم و جدّ یا جدّۀ مادری چهار دوازدهم و جدّ یا جدّۀ پدری، پنج دوازدهم اموال میباشد.
مسأله 1187. اگر به همراه زوجۀ میّت، جدّ و جدّۀ پدرى و جدّ و جدّۀ مادرى باشند، زوجۀ میّت یک چهارم از اصل اموال و جدّ و جدّۀ مادری یک سوم از اصل اموال ارث میبرند که به‌طور مساوی بینشان قسمت میشود و باقیمانده یعنی پنج دوازدهم اموال به جدّ و جدّۀ پدری ارث میرسد، طوری که سهم جدّ پدری از این مقدار، دو برابر سهم جدّۀ پدری باشد.
بنابراین، سهم الارث زوجۀ میّت، سه دوازدهم و جدّ و جدّۀ مادری چهار دوازدهم و جدّ و جدۀ پدری پنج دوازدهم اموال میباشد.
o ب. ارث برادر و خواهر
مسأله 1188. اگر وارث میّت، فقط «یک برادر یا یک خواهر (پدری یا مادری یا پدر و مادری)» باشد، همۀ اموال به او ارث میرسد.
مسأله 1189. اگر ورثۀ میّت فقط «چند برادر یا خواهر پدر و مادرى» باشند، اموال به‌طور مساوى بین آنان قسمت میشود و چنانچه برادر و خواهر پدر و مادرى با هم باشند، هر برادرى دو برابر خواهر ارث میبرد.[989]
مسأله 1190. اگر ورثۀ میّت «چند برادر یا خواهر مادرى، یا چند برادر و خواهر مادرى» باشند، اموال به‌طور مساوى بین آنان قسمت میشود.
مسأله 1191. اگر ورثۀ میّت، «برادر و خواهر پدر و مادرى و یک برادر یا یک خواهر مادرى» باشند، اموال شش قسمت میشود، یک قسمت یعنی یک ششم اصل اموال به برادر یا خواهر مادرى داده میشود و پنج قسمت دیگر، یعنی پنج ششم آن را برادر و خواهر پدر و مادرى ارث میبرند؛ طوری که سهم هر برادر دو برابر سهم خواهر باشد.
مسأله 1192. اگر ورثۀ میّت، «برادر و خواهر پدر و مادرى و چند برادر و خواهر مادرى» باشد، اموال سه قسمت میشود، یک قسمت یعنی یک سوم اصل اموال به برادر و خواهر مــادرى داده شــده و بــه‌طـــور مســـاوى بینشـــان تقسیـــم میگردد و دو قسمــت دیگر - یعنـی دو سوم آن - را برادر و خواهر پدر و مادرى ارث میبرند؛ طوری که سهم هر برادر دو برابر خواهر باشد.
مسأله 1193. «برادر یا خواهر پدری میّــت»، فقط در صورتــی ارث میبرنــد که میّــت دارای برادر یا خواهر پدر و مادرى نباشد و در این صورت کیفیّت تقسیم ارث در مورد آنان، همانند برادر و خواهر پدر و مادری میباشد که در مسائل قبل ذکر شد.
§ ارث برادر‌زاده و خواهر‌زادۀ میّت
مسأله 1195. اگر به همراه شوهر میّت، فقط یک برادر یا یک خواهر (پدری یا مادری یا پدر و مادری) باشد، شوهر یک دوم از اصل اموال را ارث میبرد و باقیمانده، سهم الارث برادر یا خواهر میباشد.
مسأله 1196. اگر به همراه شوهر میّت، چند برادر یا خواهــر پــدر و مادرى باشنــد، شوهــر یک دوم از اصل اموال را ارث میبرد و باقیمانده به‌طور مساوى بین برادران یا خواهران پدر و مادری قسمت میشود و چنانچه برادر و خواهر پدر و مادرى با هم باشند، هر برادرى دو برابر خواهر ارث میبرد.
مسأله 1197. اگر به همراه شوهر میّت، چند برادر یا خواهر مادرى یا چند برادر و خواهر مادرى باشند، شوهر یک دوم از اصل اموال را ارث میبرد و باقیمانده به‌طور مساوى، بین سایر ورثه قسمت میشود.
مسأله 1198. اگر به همراه شوهر میّت، برادر و خواهر پدر و مادرى و یک برادر یا یک خواهر مادرى باشـد، شوهــر یک دوم از اصل اموال را ارث میبــرد و ارث بــرادر یا خواهــر مادری یک ششم از اصل اموال میباشد و باقیمانده یعنی دو ششم آن به برادر و خواهر پدر و مادری ارث میرسد که سهم هر برادر از این مقدار دو برابر سهم خواهر میباشد[991]
مسأله 1199. اگر به همراه شوهر میّت، برادر و خواهر پدر و مادرى و چند برادر یا خواهر مادرى یا برادر و خواهر مادری باشد، شوهر یک دوم از اصل اموال را ارث میبرد و خویشاوندان مادری مذکور مجموعاً یک سوم از اصل اموال را ارث میبرند که این مقدار به‌طور مساوی بینشان تقسیم میشود و باقیمانده یعنی یک ششم آن به برادر و خواهر پدر و مادری ارث میرسد، که سهم هر برادر از این مقدار دو برابر سهـم هر خواهر میباشد.
مسأله 1200. اگر به همراه زوجۀ میّت، فقط یک برادر یا یک خواهر (پدری یا مادری یا پدر و مادری) باشد، زوجه یک چهارم از اصل اموال را ارث میبرد[992] و باقیمانده، سهم الارث برادر یا خواهر میباشد.
مسأله 1201. اگر به همراه زوجۀ میّت، چنــد برادر یا خواهر پدر و مادرى باشـــند، زوجـــه یک هشتم از اصل اموال را ارث میبرد و باقیمانده به‌طور مساوى بین برادران یا خواهران قسمت میشود و اگر برادر و خواهر پدر و مادرى با هم باشند، هر برادرى دو برابر خواهر ارث میبرد.
مسأله 1202. اگر به همراه زوجۀ میّت، چند برادر مادری یا چند خواهر مادرى یا برادر و خواهر مادرى باشند، زوجه یک چهارم از اصل اموال را ارث میبرد و باقیمانده به‌طور مساوى بین سایر ورثه قسمت میشود.
مسأله 1203. اگر به همراه زوجۀ میّت، برادر و خواهر پدر و مادرى و یک برادر یا یک خواهر مادرى باشد، زوجه یک چهارم از اصل اموال را ارث میبرد و سهم الارث برادر یا خواهر مادری، یک ششم از اصل اموال میباشد و باقیمانده یعنی هفت دوازدهم آن به برادر و خواهر پدر و مادری ارث میرسد که سهم هر برادر از این مقدار دو برابر سهم هر خواهر میباشد.
بنابراین، سهم الارث زوجۀ میّت سه دوازدهم و برادر یا خواهر مادری، دو دوازدهم و برادر و خواهر پدر و مادری هفت دوازدهم اموال میباشد.
مسأله 1204. اگر به همراه زوجۀ میّت، برادر و خواهرِ پدر و مادرى و چند برادر یا خواهر یا برادر و خواهر مادرى باشد، زوجه یک چهارم از اصل اموال را ارث میبرد و سهم الارث خویشاوندان مادری یک سوم از اصل اموال میباشد که این مقدار به‌طور مساوی بینشان تقسیم میشود و باقیمانده یعنی پنج دوازدهم آن به برادر و خواهر پدر و مادری ارث میرسد که سهم هر برادر از این مقدار دو برابر سهم هر خواهر میباشد.
بنابراین، سهم الارث زوجۀ میّت سه دوازدهم و خویشاوندان مادری چهار دوازدهم و خویشاوندان پدری پنج دوازدهم اموال میباشد.
o ج. ارث جدّ و جدّه به همراه برادر و خواهر
مسأله 1205. اگر ورثۀ میّت، «جدّ یا جدّۀ مادری یا هردوی آنان و برادر یا خواهر مادری یا هر دوی آنان» باشند، اموال بینشان به‌طور مساوى تقسیم میشود، هرچند بعضى مذکّر و بعضى مؤنّث باشند.
مسأله 1206. اگر ورثۀ میّت، «جدّ یا جدّۀ پدری یا هر دوی آنان و برادر یا خواهر پدر و مادری[993] یا هر دوی آنان» باشند، در فرضى که همۀ آنان مذکّر یا مؤنّث باشند اموال بینشان به‌طور مساوى تقسیم میشود و اگر مختلف باشند، هر مذکّرى دو برابر مؤنّث ارث میبرد.
مسأله 1207. اگر ورثۀ میّت، «اجداد (پدربزرگ‌ها) یا جدّات (مادربزرگ‌ها) یا هر دوی آنان - هم از طرف پدر و هم از طرف مادر - و برادران یا خواهران یا هر دوی آنان - برخى پدر و مادرى[994] و برخى مادرى» باشند، در این صورت سهم الارث «خویشان مادرى» اعم از برادران و خواهران و اجداد و جدّات، یک سوم از اصل اموال متوفّیٰ میباشد که به‌طور مساوى بینشان تقسیم میشود، هرچند بعضی مذکّر و بعضی مؤنّث باشند. باقیمانده، یعنی دو سوم آن به «خویشان پدرى»[995] ارث میرسد و به هر مذکّرى دو برابر مؤنّث داده میشود و اگر همه مذکّر یا مؤنّث باشند، به‌طور مساوى بینشان تقسیم میشود.
مسأله 1208. اگر ورثۀ میّت، «جدّ یا جدّۀ پدری یا هر دوی آنان و برادر یا خواهر مادری یا هر دوی آنان» باشند، در صورتی که متوفّیٰ فقط دارای یک برادر یا خواهر مادری باشد، یک ششم از اصل اموال را ارث میبرد و اگر بیــش از یک نفر باشنــد، مجموعاً یک سوم اصل اموال را ارث میبرند که به‌طور مساوى بینشان تقسیم میشود و باقیمانده، سهم الارث جدّ یا جدّۀ پدری است و اگر جدّ و جدّه هر دو باشند، جدّ دو برابر جدّه ارث میبرد.
مسأله 1209. اگر ورثۀ میّت «جدّ یا جدّۀ مادری یا هر دوی آنان و برادر یا برادران پدر و مادری» باشند، جدّ یا جدّۀ مادری یک سوم اصل اموال را ارث میبرد و چنانچه هر دو هستند یک سوم به‌طور مساوى بینشان تقسیم میشود و باقیمانده یعنی دو سوم اموال سهم الارث برادر یا برادران پدر و مادری میباشد.
مسأله 1210. اگر ورثۀ میّت، «جدّ یا جدّۀ مادری یا هر دو و دو یا چند خواهر پدر و مادری» باشند، جدّ یا جدّۀ مادری یا هر دو یک سوم اصل اموال را ارث میبرند و چنانچه هر دو هستند، یک سوم به‌طور مساوى بینشان تقسیم میشود و باقیمانده، یعنی دو سوم آن سهم الارث خواهران پدر و مادری میباشد.
مسأله 1211. اگر ورثۀ میّت، «جدّ یا جدّۀ مادری یا هر دو و یک خواهر پدر و مادری» باشد، جدّ یا جدّۀ مادری یا هر دو یک سوم اصل اموال را ارث میبرند و چنانچه هر دو هستند یک سوم به‌طور مساوى بینشان تقسیم میشود و خواهر یک دوم اصل اموال را ارث میبرد و باقیمانده، یعنی یک ششم آن ممکن است تمامش سهم خواهر باشد یا میان او و جدّ یا جدّه به نسبت سهام آنان تقسیم شود. بنابراین، مراعات مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود و بنابر احتیاط واجب با هم مصالحه نمایند.[996]
مسأله 1212. اگر ورثۀ میّت، «اجداد یا جدّات یا هر دو - هم از طرف پدر و هم از طرف مادر - و برادر یا خواهر مادرى» باشند، سهم الارث جدّ یا جدّۀ مادرى و برادر یا خواهر مادرى یک سوم اصل اموال میباشد که به‌طور مساوى بینشان تقسیم میشود، هرچند بعضى مذکّر و بعضى مؤنّث باشند.
باقیمانده، یعنی دو سوم آن سهم الارث جدّ یا جدّۀ پدرى است و چنانچه هر دو باشند از این مقدار، جدّ دو برابر جدّه ارث میبرد.
مسأله 1213. اگر ورثۀ میّت، «جدّ یا جدّۀ پدرى یا هر دو و برادر یا خواهر یا برادر و خواهر بعضى پدر و مادری[997] و بعضى مادرى» باشند، چنانچه متوفّیٰ فقط دارای یک برادر یا خواهر مادری باشد، یک ششم اصل اموال و در صورتی که بیشتر از یک نفر باشند، مجموعاً یک سوم اصل اموال وی را ارث میبرند که به‌طور مساوى بینشان تقسیم میشود و باقیمانده، سهم الارث برادر یا خواهر یا برادر و خواهر پدر و مادری و جدّ یا جدّۀ پدرى یا هر دوی آنان است و سهم الارث هر مذکّر دو برابر مؤنّث میباشد.
مسأله 1214. اگر ورثۀ میّت، «جدّ یا جدّۀ مادرى یا هر دو و برادر یا خواهر یا برادر و خواهر بعضى پدر و مادری[998] و بعضى مادرى» باشند، سهم الارث جدّ یا جدّۀ مادرى یا هر دو نفر آنان و برادر یا خواهر یا برادر و خواهر مادرى یک سوم اصل اموال است که به‌طور مساوى بینشان تقسیم میشود.
باقیمانده، یعنی دو سوم آن، سهم الارث برادر یا خواهر یا برادر و خواهر پدر و مادری است که سهم پنج سی ام هر مذکّر دو سه سی ام برابر مؤنّث میباشد.
o جدّ و جدّه و برادر و خواهر به همراه فرزندانِ برادر و خواهر
مسأله 1215. اگر میّت دارای «جدّ یا جدّۀ مادری یا هر دو و برادر یا خواهر پدر و مادری یا هر دو[999]» باشد، فرزندان برادر یا خواهر پدر و مادری ارث نمیبرند؛
ولی در فرض مذکور، مانعی از ارث بردن «فرزندان برادر و خواهر مادری» نمی‌باشد.[1000]
شایان ذکر است، جدّ و جدّۀ مادری و فرزندان برادر و خواهر مادری یک سوم اصل اموال را ارث میبرند[1001] و باقیمانده، یعنی دو سوم آن به سایر ورثه ارث میرسد.
مسأله 1216. اگر میّت دارای «جدّ یا جدّۀ پدری یا هر دو و برادر یا خواهر مادری یا هر دو» باشد، فرزندان برادر یا خواهر مادری ارث نمیبرند؛ ولی در فرض مذکور، مانعی از ارث بردن «فرزندان برادر و خواهر پدر و مادری» نمی‌باشد.[1002]
شایان ذکر است، برادر یا خواهر مادری یا هر دوی آنان مطابق مسألۀ «1213» ارث میبرند و باقیماندۀ اموال به جدّ و جدّۀ پدری و فرزندان برادر و خواهر پدر و مادری ارث میرسد.[1003]
o زن یا شوهر همراه با دو گروه اجداد و جدّات و برادران و خواهران
مسأله 1217. اگر ورثۀ میّت علاوه بر زوج یا زوجه، جدّ یا جدّۀ مادری یا هر دو و برادر یا خواهر مادری یا هر دو باشند، زوج یک دوم و زوجه یک چهارم از اصل اموال را ارث میبرد[1004] و باقیمانده بین سایر ورثه به‌طور مساوى تقسیم میشود، هرچند بعضى مذکّر و بعضى مؤنّث باشند.
مسأله 1218. اگر ورثۀ میّت علاوه بر زوج یا زوجه، جدّ یا جدّۀ پدری یا هر دو و برادر یا خواهر پدر و مادری[1005] یا هر دو باشند، زوج یک دوم و زوجه یک چهارم از اصل اموال را ارث میبرد، و باقیمانده به سایر ورثه ارث میرسد و در فرضى که همۀ آنان مذکّر یا مؤنّث باشند، اموال بینشان به‌طور مساوى تقسیم میشود و اگر مختلف باشند، هر مذکّرى دو برابر مؤنّث ارث میبرد.
مسأله 1219. اگر ورثۀ میّت علاوه بر زوج یا زوجه، اجداد یا جدّات یا هر دو - هم از طرف پدر و هم از طرف مادر - و برادران یا خواهران یا هر دو - برخى پدر و مادرى[1006] و برخى مادرى - باشند، زوج یک دوم و زوجه یک چهارم از اصل اموال را ارث میبرد و سهم الارث خویشان مادرى اعم از برادران و خواهران و اجداد و جدّات یک سوم از اصل اموال متوفّیٰ میباشد که به‌طور مساوى بینشان تقسیم میشود، هرچند بعضی مذکّر و بعضی مؤنّث باشند و باقیمانده، به خویشان پدرى[1007] ارث میرسد و به هر مذکّرى دو برابر مؤنّث داده میشود و اگر همه مذکّر یا مؤنّث باشند، به‌طور مساوى بینشان تقسیم میشود.
مسأله 1220. اگر ورثۀ میّت علاوه بر زوج یا زوجه، جدّ یا جدّۀ پدری یا هردو و برادر یا خواهر مادری یا هر دو باشند، زوج یک دوم و زوجه یک چهارم از اصل اموال را ارث میبرد و چنانچه متوفّیٰ فقط دارای یک برادر یا خواهر مادری باشد یک ششم از اصل اموال را ارث میبرد و اگر بیش از یک نفر باشند مجموعاً یک سوم اصل اموال را ارث میبرند که به‌طور مساوى بینشان تقسیم میشود و باقیمانده، سهم الارث جدّ یا جدّۀ پدری است و چنانچه جدّ و جدّه هر دو باشند، جدّ دو برابر جدّه ارث میبرد.
مسأله 1221. اگر ورثۀ میّت علاوه بر زوج یا زوجه، جدّ یا جدّۀ مادری یا هر دو و برادر یا برادران پدر و مادری باشند، زوج یک دوم و زوجه یک چهارم از اصــل اموال را ارث میبــرد و سهم الارث جدّ یا جدّۀ مادری یک سوم اصل اموال میباشد و چنانچه هر دو باشند، یک سوم به‌طور مساوى بینشان تقسیم میشود و باقیماندۀ اموال، سهم الارث برادر یا برادران پدر و مادری میباشد.
مسأله 1222. اگر ورثۀ میّت علاوه بر زوج یا زوجه، جدّ یا جدّۀ مادری یا هر دو و یک یا چند خواهر پدر و مادری باشند، زوج یک دوم و زوجه یک چهارم از اصل اموال را ارث میبرد و سهم الارث جدّ یا جدّۀ مادری یا هر دو، یک سوم اصل اموال میباشد و چنانچه هر دو باشند، یک سوم به‌طور مساوى بینشان تقسیم میشود و باقیماندۀ اموال سهم الارث خواهر یا خواهران پدر و مادری میباشد.
مسأله 1223. اگر ورثۀ میّت علاوه بر زوج یا زوجه، اجداد یا جدّات یا هر دو - هم از طرف پدر و هم از طرف مادر - و برادر یا خواهر مادرى باشند، زوج یک دوم و زوجه
یک چهارم از اصل اموال را ارث میبرد و سهــم الارث جــدّ یا جـدّۀ مادرى و بــرادر یا خواهــر مادرى یک سوم اصل اموال میباشد که به‌طور مساوى بینشان تقسیم میشود، هرچند بعضى مذکّر و بعضى مؤنّث باشند و باقیمانده، سهم الارث جدّ یا جدّۀ پدرى است و چنانچه هر دوی آنان باشند، از این مقدار، جدّ دو برابر جدّه ارث میبرد.
مسأله 1224. اگر ورثۀ میّت علاوه بر زوج یا زوجه، جدّ یا جدّۀ پدرى یا هر دو و برادر یا خواهر یا برادر و خواهر بعضى پدر و مادری[1008] و بعضى مادرى باشند، زوج یک دوم و زوجــه یک چهارم از اصل اموال را ارث میبرد و چنانچه میّت فقط دارای یک برادر یا خواهر مادری باشد، یک ششم اصل اموال و در صورتی که بیشتر از یک نفر باشند، مجموعاً یک سوم اصل اموال وی را ارث میبرند که به‌طور مساوى بینشان تقسیم میشود و باقیمانده سهم الارث برادر یا خواهر یا برادر و خواهر پدر و مادری و جدّ یا جدّۀ پدرى یا هر دوی آنان است و سهم الارث هر مذکّر، دو برابر مؤنّث میباشد.
مسأله 1225. اگر ورثۀ میّت علاوه بر زوج یا زوجه، جدّ یا جدّۀ مادرى یا هر دو و برادر یا خواهر یا برادر و خواهر، بعضى پدر و مادری[1009] و بعضى مادرى باشند، زوج یک دوم و زوجه یک چهارم از اصل اموال را ارث میبرد و سهم الارث جدّ یا جدّۀ مادرى یا هر دو و برادر یا خواهر یا برادر و خواهر مادرى یک سوم
اصل اموال است که به‌طور مساوى بینشان تقسیم میشود و باقیمانده، سهم الارث برادر یا خواهر یا برادر و خواهر پدر و مادری است که سهم هر مذکّر دو برابر مؤنّث میباشد.
· ارث دستۀ سوّم
o الف. ارث عمو و عمّه
مسأله 1226. اگر وارث میّت فقط «یک عمو یا یک عمّه (چه پدر و مادری، چه پدرى و چه مادرى)» باشد، همۀ اموال به او میرسد.
مسأله 1227. اگر ورثۀ میّت، «چند عمو یا عمّه باشند و همه پدر و مادرى، یا همه پدرى، یا همه مادرى» باشند، اموال به‌طور مساوى بینشان قسمت میشود؛
البتّه چنانچه وارثین، «عمو و عمّه باشند و همه پدر و مادرى، یا همه پدرى، یا همه مادری» باشند، عمو دو برابر عمّه ارث می برد.[1010]
مسأله 1228. اگر ورثۀ میّت، «عمو یا عمّه یا هر دوی آنان باشند و بعضى پدرى و بعضى مادرى و بعضى پدر و مادرى باشند»، عمو و عمّۀ پدرى ارث نمیبرند.
پس اگر میّت یک عمو یا عمّۀ مادرى داشته باشد، یک ششم اصل اموال[1011] را ارث میبرد و باقیمانده، یعنی پنج ششم آن سهم الارث عمو یا عمّه یا عمو و عمّۀ پدر و مادرى میباشد.
همچنین، در صورتی که میّت چند عمو یا عمّه یا عمو و عمّۀ مادرى داشته باشد، یک سوم اصل اموال به آنها میرسد و باقیمانده یعنی دو سوم
آن، سهم الارث عمو و عمّۀ پدر و مادرى میباشد و در هر یک از موارد مذکور عمو دو برابر عمّه ارث میبرد.[1012]
شایان ذکر است، چنانچه میّت عمو و عمّۀ پدر و مادری نداشته باشد، عمو یا عمّه یا عمو و عمّۀ پدری جانشین آنان در ارث محسوب میشوند.
§ ارث زن یا شوهر به همراه عمو و عمّه
مسأله 1229. اگر وارث میّت، علاوه بر زوج یا زوجه، فقط یک عمو یا یک عمّه (پدر و مادری یا پدری یا مادری) باشد، زوج یک دوم و زوجه یک چهارم از اصل اموال را ارث میبرد[1013] و باقیمانده به عمو یا عمّه ارث میرسد.
مسأله 1230. اگر ورثۀ میّت علاوه بر زوج یا زوجه، چند عمو یا چند عمّه باشند و همه پدر و مادرى، یا همه پدرى، یا همه مادرى باشند، زوج یک دوم و زوجه یک چهارم از اصل اموال را ارث میبرد و باقیمانده، به‌طور مساوى بین سایر ورثه قسمت میشود.
مسأله 1231. اگر ورثۀ میّت علاوه بر زوج یا زوجه، یک سوم عمو و عمّه باشند دو سوم و همه پدر و مادرى، یا همه پدرى یا همه مادرى باشنــد، زوج یک دوم و زوجه یک چهارم از اصــل اموال را ارث میبرد و باقیمانده به عمو و عمّه ارث میرسد و عمو دو برابر عمّــه ارث میبرد.[1014]
مسأله 1232. اگر ورثۀ میّت علاوه بر زوج یا زوجه، عمو یا عمّه یا هر دوی آنان باشند و بعضى پدرى و بعضى مادرى و بعضى پدر و مادرى باشند، عمو و عمّۀ پدرى ارث نمیبرند و زوج یک دوم و زوجه یک چهارم از اصل اموال را ارث میبرد و چنانچه میّت یک عمو یا عمّه مادرى داشته باشد، یک ششم اصل اموال و در صورتی که چند عمو یا عمّه یا عمو و عمّۀ مادرى داشته باشد یک سوم اصل اموال را ارث میبرند؛
باقیمانده، سهم الارث عمو یا عمّه یا عمو و عمّۀ پدر و مادرى میباشد و در هر یک از موارد مذکور، عمو دو برابر عمّه ارث میبرد.[1015]
شایان ذکر است، چنانچه میّت عمو و عمّۀ پدر و مادری نداشته باشد، عمو یا عمّه یا عمو و عمّۀ پدری جانشین آنان در ارث محسوب میشوند.
o ب. ارث دایی و خاله
مسأله 1233. اگر وارث میّت، فقط «یک دایی یا یک خاله (چه پدر و مادرى، چه پدرى و چه مادری)» باشد، همۀ اموال به او ارث میرسد.
مسأله 1234. اگر ورثۀ میّت، «چند دایی یا خاله باشند و همه پدر و مادرى یا همه پدرى یا همه مادرى» باشند، اموال به‌طور مساوى بین آنان قسمت میشود.
مسأله 1235. اگر ورثۀ میّت «هم دایى و هم خاله باشد و همه پدر و مادرى یا پدرى یا مادرى» باشند، از آنجایی که ممکن است کیفیّت تقسیم ارث بینشان به‌طور مساوی باشد یا اینکه سهم الارث هر مذکّر یک سوم دو برابر مؤنّث باشد، مراعات مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود و بنابر احتیاط واجب نسبت به مقدار تفاوت بین دو صورت فوق مصالحه نمایند.[1016]
مسأله 1236. اگر ورثۀ میّت، «دایی یا خالۀ پدر و مادری یا هر دوی آنان و دایی یا خالۀ پدری یا هر دوی آنان» باشند، ارث نبردن خویشاوندان پدری مذکور، محلّ اشکال است و بنابر احتیاط واجب، مراعات مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود.
این حکم، در صورتی که علاوه بر ورثۀ مذکور، دایی یا خالۀ مادری یا هر دوی آنان نیز باشند، جاری است.
مسأله 1237. اگر ورثۀ میّت فقط «یک دایى یا خالۀ مادرى و دایى یا خاله یا دایی و خالۀ پدر و مادرى» باشند، یک ششم اصل اموال، سهم الارث دایی یا خالۀ مادری میباشد و باقیمانده یعنی پنج ششم آن به دایی یا خاله یا دایی و خالۀ پدر و مادری ارث میرسد.
در صورتی که میّت «چند دایی یا خاله یا دایی و خالۀ مادرى» داشته باشد، یک سوم اصل اموال به آنان میرسد و باقیمانده یعنی دو سوم آن، سهم الارث دایی یا خاله یا دایی و خالۀ پدر و مادرى می باشد و کیفیّت تقسیم هر یک از کسرهای مذکور بین دایی و خاله در مسائل قبل بیان شد.
§ ارث زن یا شوهر به همراه دایی و خاله
مسأله 1238. اگر وارث میّت علاوه بر زوج یا زوجه، فقط یک دایی یا یک خاله باشد - چه پدر و مادرى، چه پدری و چه مادرى - زوج یک دوم و زوجه یک چهارم از اصل اموال را ارث میبرد[1017] و باقی یک ششم مانده به یک دهم دایی یا خاله ارث میرسد.
مسأله 1239. اگر ورثۀ میّت علاوه بر زوج یا زوجه، چند دایی یا خاله باشند و همه پدر و مادرى یا همه پدرى یا همه مادرى باشند، زوج یک دوم و زوجه یک چهارم از اصل اموال را ارث میبرد و باقیمانده به‌طور مساوى بین سایر ورثه قسمت میشود.
مسأله 1240. اگر ورثۀ میّت علاوه بر زوج یا زوجه، دایى و خاله باشد و همه پدر و مادرى یا پــدرى یا مادرى باشنــد، زوج یک دوم و زوجه یک چهارم از اصل اموال را ارث میبـــرد و باقیمانده به دایی و خاله ارث میرسد؛
ولی از آنجایی که ممکن است کیفیّت تقسیم ارث بین آنان، به‌طور مساوی باشد و ممکن است سهم الارث هر مذکّر دو برابر مؤنّث باشد، مراعات مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود و بنابر احتیاط واجب نسبت به مقدار ما به التفاوت بین دو صورت فوق مصالحه نمایند.
مسأله 1241. اگر ورثۀ میّت علاوه بر زوج یا زوجه، دایی یا خالۀ پدر و مادری یا هر دوی آنان و دایی یا خالۀ پدری یا هر دوی آنان باشند، زوج یک دوم و زوجه یک چهارم از اصل اموال را ارث میبرد و باقیمانده به سایر ورثه ارث میرسد؛
البتّه، ارث نبردن دایی و خالۀ پدری با وجود دایی و خالۀ پدر و مادری، محلّ اشکال است و بنابر احتیاط واجب مراعات مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود و این حکم در صورتی که علاوه بر ورثۀ مذکور، دایی یا خالۀ مادری یا هر دوی آنان نیز باشند، جاری است.
مسأله 1242. اگر ورثۀ میّت، علاوه بر زوج یا زوجه، دایى یا خاله یا دایی و خالۀ مادرى و دایى یا خاله یا دایی و خالۀ پدر و مادرى باشند، زوج یک دوم و زوجه یک چهارم یک ششم از اصل اموال را ارث میبرد و چنانچه میّت، یک دایی یا یک خالۀ مادری داشته باشد، اصل اموال و در صورتـی که چند دایــی یا خالــه یا دایــی و خالــۀ مادری داشته باشــد یک سوم اصل اموال را ارث میبرند؛
باقیمانده، سهم الارث دایی یا خاله یا دایی و خالۀ پدر و مادری میباشد و کیفیّت تقسیم هر یک از موارد مذکور بین دایی و خاله در مسائل قبل بیان شد.
o ج. ارث عمو و عمّه همراه با دایی و خاله
مسأله 1243. اگر ورثۀ میّت «یک یا چند دایى یا خاله، یا دایى و خاله و یک یا چند عمو یا عمّه، یا عمو و عمّه» باشند، یک سوم اصل اموال را دایى یا خاله یا هر دو ارث میبرند؛ باقیمانده، یعنی دو سوم آن سهم الارث عمو یا عمّه یا هر دو میباشد.
کیفیّت تقسیم هر یک از کسرهای مذکور، به صورتی است که در مسائل قبل بیان شد.
§ ارث زن یا شوهر همراه با عمو و عمّه و دایی و خاله
مسأله 1244. اگر ورثۀ میّت علاوه بر زوج و زوجه، عمو یا عمّه یا هر دوی آنان و دایی یا خاله یا هر دوی آنان باشند، زوج یک دوم و زوجه یک چهارم از اصل اموال را ارث میبرد؛[1018]
سهم الارث دایی یا خاله یا هر دوی آنان یک سوم اصل اموال میباشد و باقیمانده، سهم الارث عمو یا عمّه یا هر دوی آنان میباشد.
تقسیم هر یک از موارد مذکور، به همان کیفیّتی است که در فرض نبودن زوج و زوجه بیان شد.
o ارث فرزندان عمو و عمّه و دایی و خاله
مسأله 1245. اگر فرد در هنگام وفات، عمو و عمّه و دایی و خاله نداشته باشد، سهم الارث آنان به اولادشان مىرسد،[1019] یعنى نخست هر یک از عمو و عمّه و دایی و خالۀ میّت که دارای فرزند میباشند، زنده فرض میشوند و سهم الارث هر فرد از آنان محاسبه شده و بین یک سوم فرزندان وی تقسیم میشود.[1020]
کیفیّت تقسیم ارث بین اولاد عمو و عمّه و دایى و خاله، مانند اولاد برادر و خواهر است. بنابراین، سهم هر یک از عمو و عمّه و دایی و خاله مادرى به‌طور مساوى بین فرزندانشان قسمت میشود، هرچند بعضی از آنان مذکّر و بعضی مؤنّث باشند.
امّا اگر فرزندان عمو و عمّه و دایی و خالۀ پدری و مادری یا پدری، بعضی مذکّر و بعضی مؤنّث باشند، بنابر نظر مشهور فقهای عظام - رضوان اللّه تعالی علیهم - هرمذکّری دو برابر مؤنّث ارث میبرد، ولى احتمال دارد که ارث بین آنان هم به‌طور مساوی قسمت شود. بنابراین، مراعات مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود و بنابر احتیاط واجب با هم مصالحه نمایند.[1021]
o ارث عمو و عمّه و دایی و خالۀ پدر و مادر میّت
مسأله 1246. عمو و عمّه و دایى و خالۀ پدر و مادر میّت، در صورتی ارث میبرند که میّت، عمو و عمّه و دایی و خاله و فرزندان آنان - هر چه پایین روند - نداشته باشد.
بنابراین، اگر ورثۀ میّت، «عمو و عمّه و دایى و خالۀ پدر و عمو و عمّه و دایى و خالۀ مادر او» باشند، یک سوم اصل اموال را عمو و عمّه و دایى و خالۀ مادرِ میّت ارث میبرند و از آنجایی که ممکن است مقدار مذکور بین آنان به‌طور مساوى تقسیم شود، یا آنکه سهم الارث هر مذکّر دو برابر مؤنّث باشد، مراعات مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود و احتیاط واجب آن است که با هم مصالحه نمایند؛
باقیمانده، یعنی دو سوم اموال، سهم الارث عمو و عمّه و دایى و خالۀ پدرِ میّت میباشد که یک سوم این مقدار را دایى ودرِ میّت به‌طور مساوى بین خودشان قسمت مینمایند و دو سوّم دیگر آن را عمو و عمّۀ پدرِ میّت ارث میبرند و از آنجایی که ممکن است مقدار مذکور میانشان به‌طور مساوى تقسیم شود، یا آنکه سهم الارث هر عمو دو برابر عمّه باشد، مراعات مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود و احتیاط واجب آن است که با هم مصالحه نمایند.
· ارث زن و شوهر
o مقدار سهم الارث زن و شوهر
مسأله 1247. اگر زنى - که عقد دائم شوهرش بوده - بمیرد و فرزند نداشته باشد، یک دوم از اصل اموالش[1022] سهم الارث شوهرش بوده و باقیماندۀ اموالش به سایر ورثه ارث میرسد؛[1023]
امّا چنانچه زن از آن شوهر یا غیر او فرزند داشته باشد،[1024] یک چهارم از اصل اموالش سهم الارث شوهرش بوده و باقیماندۀ اموالش ارث سایر ورثه خواهد بود.
مسأله 1248. اگر مردى بمیرد و فرزند نداشته باشد، یک چهارم از اصل اموالش سهم الارث زوجهاش - که عقد دائم وی بوده - میباشد[1025] و باقیماندۀ اموالش به سایر ورثۀ میرسد؛[1026]
امّا چنانچه مرد از آن زوجهاش یا از زن دیگر فرزند داشته باشد،[1027] یک هشتم از اصل اموالش سهم الارث زوجهاش بوده[1028] و باقیماندۀ اموالش، سهم سایر ورثه خواهد بود.
مسأله 1249. اگر میّت بیش از یک زوجه - که عقد دائم وی بوده - داشته باشد، سهم الارث زوجه که در مسألۀ قبل بیان گردید، به‌طور مساوى بین همسران او تقسیم میشود، هرچند شوهر با همه یا بعضی از آنان، نزدیکى نکرده باشد و هر کدام از آنان سهم اختصاصی جداگانهای ندارد.
o ارث در ازدواج موقّت
مسأله 1250.
زن و شوهر در ازدواج موقّت، از يكديگر ارث نمىبرند؛
البتّه اگر ضمن عقد ازدواج موقّت، ارث بردن هر دو يا يكی از آنان را شرط نمایند، صحّت اين شرط محلّ اشكال است و مراعات مقتضاى احتياط در این مورد ترک نشود. بنابراین، بنابر احتیاط واجب بین هر یک از آن دو و سایر ورثۀ متوفّیٰ، مصالحه صورت گیرد.
o نوع اموالی که زن و شوهر از یکدیگر ارث میبرند و کیفیّت آن
مسأله 1251. شوهر از همۀ اموال همسرش - اموال منقول و غیر منقول، زمین و غیر زمین - ارث میبرد.
مسأله 1252. ارث بردن زوجه از اموال شوهرش به شرح ذیل است:
الف. زوجه از زمين ملکی ارث نمىبرد، نه از خود زمين و نه از قيمت آن و فرقی بین زمین خانه، زمین باغ، زمین زراعت و غیر آن نیست؛ همین طور زوجه از زمین مَوات، چه قبل از احیای آن و چه بعد از احیاء، ارث نمیبرد.
ب. زوجه از خودِ بناء و ساختمان و نیز درختان کاشته شده [1029] و اشیایی از این قبیل که معمولاً نقل و انتقال داده نمیشوند، ارث نمىبرد؛ ولی از قيمت آنها ارث مىبرد.
بنابراین، وی در عین موارد مذکور سهمی ندارد و فقط از مالیّت آنها سهم میبرد و با ورثه شریک است [1030] و اگر ورثه، سهم الارث زوجه را از قيمت آن اشیاء به صورت نقدی به وی بپردازند، بايد قبول كند؛
البتّه، سایر ورثه میتوانند در صورت تمایل، سهم الارث زوجه را از عین آن اموال بدهند و در اين صورت، زوجه مانند ساير ورثه در آن اموال شريک میشود و حقّ مطالبۀ قیمت ندارد و اگر پس از آن، ورثه پشیمان شده و بخواهند قیمت آن اموال را به زوجه بدهند، بر وی واجب نيست قبول كند.
ج. زوجه نسبت به پول و وجوه نقدی، [1031] سکّۀ طلا، اثاث منزل، کتاب، ماشین، موبایل، تبلت، رایانه و سایر اموال غیر از موارد فوق در قسمت «الف» و «ب»، مانند ورثۀ دیگر محسوب شده و به مقدار سهم الارث خویش، با آنان شریک میباشد [1032] و ورثه نمىتوانند او را مجبور به قبول قيمت آنها نمايند و تفصیل حکم در مسائل آینده بیان میشود. [1033]
مسأله 1253. زوجه از حقّى كه مربوط به زمين است - نه از خود زمین - ارث مىبرد. بنابراين، زوجه از «حقّ تحجیر» نسبت به زمین مَواتی كه قبل از آباد شدن، اطراف آن سنگ‌چینی یا علامت‌گذاری شده ارث میبرد. [1034]
همین طور، زوجه از «سرقفلى مغازه و اماكن تجاری» [1035] و «حقّ تقدیمی» یا «حقّ پذیره» [1036] زمينهاى وقفی و ساير حقوق قابل نقل و انتقال مانند «حقّ آب» مربوط به چاه و قنات و «حقّ انشعاب آب»، ارث مىبرد.
مسأله 1254. ملاک در تشخيص «اشيای غير منقول» كه زوجه فقط از قيمت آنها ارث میبرد [1037] و نیز «اشيای منقول» كه زوجه از عين آنها ارث میبرد، [1038] عرف میباشد.
بنابراین، زوجه نسبت به اشیایی که عرفاً جزء بناء و ساختمان محسوب میگردد و معمولاً در خريد و فروش همراه خانه معامله مىشود - مانند كنتور آب، برق و گاز، لوله‌کشی ساختمان - از قیمت آنها ارث میبرد و نسبــت به اثاث منزل - مانند فرش، ظروف، مبل، یخچال و بخاری - در عین آنها با سایر ورثه شریک میباشد.
همین طور، حیوانات - مانند گوسفند، گاو، شتر، اسب - و وسائل نقلیه - مانند دوچرخه، موتور، ماشین - و نیز برخی از وسایل و تجهیزاتی که در زراعت و کشاورزی استفاده میشود - مانند تراکتور، تیلر، کمباین، گاو آهن، داس، بیل و کلنگ - یا برخی از ابزار آلات سایر حرفهها، از اشیای منقول محسوب میشوند.
مسأله 1255. ميوهها و محصولاتی که هنگام وفات فرد هنوز چیده نشده، چنانچه چیدن و خوردن آنها با همان حال متعارف باشد، مثل غوره يا خِلال (خارک)، [1039] جزء منقولات محسوب میشود؛
در غیر این صورت، در حکم غیر منقولات است مانند ميوۀ نارس كه چيدن و خوردنش در آن حال، متعارف نيست.
همچنین، زراعتهايى كه اصل و ريشۀ ثابت در زمين دارند، اصل و ريشه‌هايشان جزء غير منقولات محسوب شده و ثمرۀ آنها در صورتى كه چیدن و خوردنشان در همان حال متعارف باشد، جزء منقولات به حساب مىآيد، مانند گُل زعفران كه پيازچۀ آن در زمين باقى مىماند و گُل آن جهت استفاده از زعفران موجود در آن، چيده مىشود.
مسأله 1256. چاه آب، قنات، چشمه و مانند آن حكم زمين را دارد و آجر و اشیایی كه در ساخت آن به كار رفته، در حكم ساختمان و بناء است؛ ولی آب‌هایی که در هنگام وفات فرد در چاه، قنات و استخر و مانند آن موجود است از اشیای منقول محسوب میشود. [1040]
شایان ذکر است، چنانچه فرد سردابی را حفر نماید یا چاهى را حفر كرده، ولی قبل از آنكه به حدّ جوشش و جارى شدن آب برسد فوت نماید، حکم بناء را دارد.
مسأله 1257. اگر بخواهند ساختمان و بناء و درخت و مانند آن را قيمت نمايند، بايد همان طور كه نزد كارشناسان قيمت‌گذارى معمول و متعارف است، حساب کنند به این صورت که آنها را با همان شکل عادی و طبیعی در زمین و با حفظ هيأت اجتماعى فعليشان و لحاظ خصوصيّات عرصه و اعيان، قيمت‌گذارى نمایند. [1041]
مسأله 1258. اموالی که زوجه، فقط از قیمتِ آن ارث میبرد، [1042] باید قیمت آنها در هنگامی که سهم الارث زوجه از آن اموال پرداخت میشود محاسبه گردد، نه قیمت هنگام وفات متوفّى. [1043]
مسأله 1259. هر گونه تصرّف زوجه در اموالی که وی فقط از قیمت آنها ارث میبرد، [1044] باید با رضایت سایر ورثه باشد.
از طرفی، ساير ورثه نمیتوانند بدون رضایت وی در اموال مذکور تصرّفی که موجب انتقال ملکیّت آنها میشود - مانند فروش یا بخشش یا صلح - یا تصرّفی که موجب کاهش قیمت آنها میشود - مانند تخریب یا آسیب رساندن به آن - انجام دهند، مگر بعد از اینکه سهم الارث وی را بپردازند. بنابراین، سایر تصرّفات مثل رفت و آمد و سکونت در منزل، نماز خواندن اشكال ندارد.
مسأله 1260. اگر ورثه به جهت عذرى يا بدون عذر، پرداخت سهم الارث زوجه را از اموالی که وی فقط از قیمت آنها [1045] ارث میبرد، تأخير اندازند، زوجه حقّ مطالبۀ اجرت المثل آن اموال [1046] را تا زمان دریافت حقّش ندارد؛
همین طور، چنانچه ورثه اموال مذکور را اجاره دهند، زوجه سهمی از اجاره بها ندارد؛ [1047] نیز اگر مثلاً نهالی که به ارث رسیده، پس از فوت مورّث، رشد نموده و تبديل به درختى شود يا در آن مدّت ميوه دهد، زوجه سهمی در ميوه يا نمای مذکور نــدارد؛
البتّه، تأخیر عمدی و بدون عذر در پرداخت ارث زوجه، معصیت محسوب میشود و ورثه نباید در این امر کوتاهی نمایند.
o حکم ارث نسبت به ازدواجی که در مرض موت واقع شده
مسأله 1261. اگر فردی در مرض متّصل به موت [1048] با زنی ازدواج کند و قبل از نزدیكی با او به سبب همان مرض بمیرد، عقد ازدواج باطل میشود.
بنابراین، زن از آن مرد ارث نمىبرد، مهریه برایش ثابت نمی‌باشد و لازم نیست عدّۀ وفات نگهدارد؛
امّا اگر به سبب دیگری مانند قتل یا تصادف یا بیماری دیگری بمیرد، مسأله محلّ اشکال است و مراعات مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود.
شایان ذکر است، در هر دو صورت اگر نزدیكی با زن [1049] انجام شده، عقد ازدواج صحیح است و تمام احکام مربوط به آن جاری میشود.
مسأله 1262. اگر فردی در مرض متّصل به موت با زنی ازدواج كند و قبل از نزدیكی، زوجهاش زودتر از وی بمیرد، سپس خودش به سبب همان مرض بمیرد، عقد ازدواج باطل میشود و برای زن مهریهای ثابت نیست و لازم نیست عدّۀ وفات نگه دارد و نیز فرد مذکور که بعد از وفات زن فوت شده، از وی (زن) ارث نمیبرد؛
امّا اگر فرد به سبب دیگری مثل قتل یا تصادف یا بیماری دیگری بمیرد، مسأله محلّ اشکال است و مراعات مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود.
شایان ذکر است، در هر دو صورت اگر نزدیكی با زن [1050] انجام شده، عقد ازدواج صحیح است و تمام احکام مربوط به آن جاری میشود.
مسأله 1263. منظور از «مرض متّصل به موت»، بیماری است که شخص همراه آن در معرض خطر و مرگ باشد؛ امّا شامل مواردی مانند تب خفیف که اتّفاقاً و برخلاف معمول موجب مرگ شخص گردد، نمیشود.
مسأله 1264. اگر «مرض متّصل به موت» طولانی مدّت باشد، چنانچه ازدواج مذکور در اواخر آن، که نزدیک به وفات اوست انجام شده، حکم ذکر شده در فرض عدم نزدیکی - که در مسائل «1261 و 1262» بیان شد - در مورد آن جاری میشود؛
امّا اگر ازدواج در مرض موت قبل از زمان مذکور انجام شود، مسأله محلّ اشکال است و مراعات مقتضای احتیاط در مورد آن ترک نشود.
مسأله 1265. اگر زن در مرض متّصل به موت، به عقد دائم مردی در آید و زن به همان مرض یا سبب دیگر ی بميرد، ازدواج صحیح است و شوهرش هرچند با او نزديكى نكرده باشد، از او ارث مىبرد.
o ارث زن و شوهری که بین آنان طلاق واقع شده
مسأله 1266. زنی که طلاق رجعی داده شده، در ایام عدّه حکم زوجه را دارد و تمام احکام زوجیّت - مانند ارث بردن متقابل بین زوجین - در صورت وفات هر یک، ثابت میباشد، ولى اگر بعد از سپری شدن ایّام عدّۀ رجعی يا در ایّام عدّۀ طلاق بائن، يكى از زوجین بميرد، ديگرى از او ارث نمىبرد.
مسأله 1267. اگر شوهر در حال مرض، همسرش را طلاق دهد و پيش از گذشتن «دوازده ماه قمرى» از زمان طلاق بميرد، زن با سه شرط از او ارث مىبرد، چه طلاق رجعى باشد و چه بائن:
اوّل: در آن مدّت زن ازدواج نكرده باشد. بنابراین، اگر ازدواج كرده باشد، ارث نمىبرد، هرچند احتياط مستحب است كه سایر ورثه با وی مصالحه نمايند.
دوّم: طلاق به درخواست و رضایت زن انجام نگرفته باشد، وگرنه ارث نمىبرد، [1051] خواه مالی به شوهر داده باشد كه او را طلاق دهد [1052] يا نه.
سوّم: شوهر در مرضى كه در آن زن را طلاق داده، به سبب همان مرض يا به جهت ديگرى بميرد؛ پس اگر شوهر از آن مرض خوب شود و به جهت ديگرى از دنيا برود، زن از او ارث نمىبرد، مگر اينكه فوت او در ایّام عدّۀ طلاق رجعى باشد.
o حکم ارث لباس و وسایلی که شوهر در اختیار زن قرار داده
مسأله 1268. لباسی كه فرد براى پوشيدن زوجهاش تهیّه كرده، چنانچه آن را به وی تملیک كرده و در اختیارش قرار داده، از اموال زوجه محسوب میشود. بنابراین، در صورت فوت شوهر، سایر ورثه از آن ارث نمیبرند؛
امّا اگر آن را به زوجهاش تملیک نكرده، مثلاً آن را عاریه داده یا اجازۀ استفاده از آن را به وی داده است، جزء دارایی شوهر و ارث محسوب میشود.
در صورتی که معلوم نباشد لباسی که شوهر برای زوجه تهیّه نموده و در اختیارش گذاشته، به وی تملیک کرده یا نه، چنانچه عرفاً ظاهر حال بر این باشد كه به وی تملیک شده و عاريه نبوده، از اموال زوجه محسوب میشود و در غیر این صورت، جزء دارایی شوهر به حساب میآید.
شایان ذکر است، این حكم اختصاص به لباس ندارد و شامل زیور‌آلات طلای بانوان، کفش، ساعت، لوازم آرایش و وسایل دیگر که توسّط شوهر برای همسرش تهیّه شده نیز میشود.
[975] منظور از «اصل اموال» در این مسأله و مسائل بعد، در مسألۀ «1157» ذکر شد.
[976] تعریف «حاجب» در مسألۀ قبل ذکر شد.
[977] زیرا ممکن است وجود «حاجب» تأثیری نداشته و مقدار مذکور، یعنی سهم مادر باشد، هم چنان كه ممکن است به سبب «حاجب»، مادر از آن ارث نبرده و در این صورت از سهم دختر و آن سهم پدر باشد.
[978] «فرزند خوانده» کسی است که دیگری (غیر از پدر و مادر واقعی) او را به فرزندی پذیرفته است.
[979] تعریف «حاجب»، در مسألۀ «1160» ذکر شد.
[980] کیفیّت ارث زوجه از اموال شوهرش، در مسائل «1252 و 1253» ذکر میشود.
[981] تعریف «حاجب»، در مسألۀ «1160» ذکر شد.
[982] همان.
[983] زیرا ممکن است وجود «حاجب» تأثیری نداشته و مقدار مذکور، یعنی سهم مادر باشد، هم چنان كه ممکــن اســـت بـه سبـــب «حاجــب»، مــادر از آن ارث نبــرد و در ایــــن صورت از سهــم دختــر و آن سهم پدر باشد.
[984] تعریف «حاجب» در مسألۀ «1160» ذکر شد.
[985] منظور از «اصل اموال» در این مسأله و مسائل بعد، در مسألۀ «1157» ذکر شد.
[986] همان.
[987] قاعدۀ کلّی در این مورد و موارد مشابه آن است که به خاطر ارث بردن زن و شوهر، از سهم اجداد و جدّات مادری چیزی کم نمیشود، بلکه از سهم اجداد و جدّات پدری کسر میشود. بنابراین، اجداد و جدّات مادری اصل اموال را ارث میبرند و باقیماندۀ اموال مربوط به اجداد و جدّات پدری است.
[988] کیفیّت ارث «زوجه» از اموال شوهرش در این مسأله و مسائل بعدی، در مسائل «1252 و 1253» ذکر میشود.
[989] مثلاً اگر میّت دو برادر و يک خواهر پدر و مادرى داشته باشد، مال را پنج قسمت مىكنند، هر يک از برادران دو قسمت و خواهر يک قسمت آن را ارث مىبرد.
[990] مثلاً اگرورثۀ متوفّیٰ دو برادرزادۀ پدر و مادری باشند که هر دوی آنان فرزندان یک برادر متوفّیٰ هستند، در صورتـی که یکی از آنان پســـر و دیگری دخترباشـــد، بنابر احتمال اوّل، سهـــم الارث پسر و سهم الارث دختــر است و بنابر احتمال دوّم، سهم الارث هر یک از دو فرزند میباشد. بنابراین، مقدار یقینی سهم الارث پسر و دختر است و تفاوت دو مقدار مذکور یعنی مورد احتیاط و مصالحه است.
[991] قاعدۀ کلّی در این مورد و موارد مشابه آن است که به سبب ارث بردن زن و شوهر، از سهم برادران و خواهران مادری چیزی کم نمیشود، بلکه از سهم برادران و خواهران پدر و مادری کسر میشود. بنابراین، اگر برادر یا خواهر مادری یکی باشد اصل اموال و چنانچه متعدّد باشد اصل اموال را ارث میبرند و باقیمانده، مربوط به سایر ورثه است.
[992] کیفیّت ارث «زوجه» از اموال شوهرش در این مسأله و مسائل بعدی، در مسائل «1252 و 1253» ذکر میشود.
[993] شایان ذکر است حکم ارث برادر یا خواهر پدری میّت، در مسألۀ «1193» ذکر شد.
[994] همان.
[995] منظور از خویشان پدری، اجداد و جدّات پدری و برادر و خواهران پدر و مادری میباشد.
[996] در فرض مسأله، جدّ یا جدّۀ مادری یا هر دوی آنان اموال و خواهر پدر و مادری اموال را ارث میبرند و از باقیمانده، سهم خواهــر میباشــد، و باقیمانده مورد مصالحه بین خواهر و جدّ یا جدّه یا هر دوی آنان میباشد.
[997] «برادر یا خواهر پدری میّت»، فقط در صورتی ارث میبرند که میّت دارای برادر یا خواهر پدر و مادرى نباشد و در این صورت، کیفیّت تقسیم ارث در مورد آنان، همانند برادر و خواهر پدر و مادری میباشد.
[998] همان.
[999] همان.
[1000] این حکم، در صورتی که علاوه بر افراد مذکور «جدّه یا جدّۀ پدری یا هر دوی آنان» باشند نیز جاری میشود.
[1001] برای محاسبۀ سهم الارث فرزندان مذکور، ابتدا هر یک از برادر و خواهر مادری میّت که دارای فرزند است زنده فرض شده و با توجّه به مسائل قبل، مقدار ارث آنان معیّن گردیده و سهم هر یک از برادر و خواهر مادری بین فرزندان همان برادر یا خواهر، به‌طور مساوی تقسیم میشود.
[1002] این حکم، در صورتی که علاوه بر افراد مذکور، «جدّه یا جدّۀ مادری یا هر دوی آنان» باشند نیز جاری میشود. در این صورت، «خویشان مادری» (یعنی جدّه یا جدّۀ مادری یا هر دوی آنان و برادر یا خواهر مادری یا هر دوی آنان) مطابق با مسألۀ «1207» ارث میبرند و باقیماندۀ اموال به جدّ و جدّۀ پدری و فرزندان برادر و خواهر پدر و مادری ارث میرسد و برای محاسبۀ سهم الارث فرزندان مذکور، مطابق با حکم ذکر شده در پاورقی بعد عمل میشود.
[1003] برای محاسبۀ سهم الارث فرزندان برادر و خواهر پدر و مادری، ابتدا هر یک از برادر و خواهر پدر و مادری میّت که دارای فرزند است زنده فرض شده و با توجّه به مسائل قبل مقدار ارث آنان معیّن گردیده و سهم هر یک از برادر و خواهر پدر و مادری، بین فرزندان همان برادر یا خواهر با توضیحی که در مسألۀ «1194» گذشت تقسیم میشود.
[1004] کیفیّت ارث «زوجه» از اموال شوهرش در این مسأله و مسائل بعدی، در مسائل «1252 و 1253» ذکر میشود.
[1005] شایان ذکر است حکم ارث برادر یا خواهر پدری میّت، در مسألۀ «1193» ذکر شد.
[1006] همان.
[1008] شایان ذکر است، حکم ارث برادر یا خواهر پدری میّت، در مسألۀ «1193» ذکر شد.
[1009] همان.
[1010] ولی از آنجا که ممکن است ورثۀ مذکور به‌طور مساوی ارث ببرند، احتیاط مستحب است که مراعات مقتضای احتیاط را رعایت کرده و در مقدار ما به التفاوت بینشان مصالحه صورت گیرد. بنابراین، اگر ورثۀ میّت یک عمو و یک عمّه باشند، عمو مال و عمّه مال را ارث میبـرد و در مقدار باقیمـانده، احتیاط مستحب است با هم مصالحه نمایند.
[1011] منظور از «اصل اموال» در این مسأله و مسائل بعد، در مسألۀ «1157» ذکر شد.
[1012] هرچند احتیاط مستحــــب اســـت عمو و عمّه مادری نسبت به و سایر ورثه نسبـت به سهم الارثشان، مطابق با صفحۀ «504»، پاورقی «2» عمل نمایند.
[1013] کیفیّت ارث «زوجه» از اموال شوهرش در این مسأله و مسائل بعدی، در مسائل «1252 و 1253» ذکر میشود.
[1014] ولی از آنجا که ممکن است عمو و عمّه به‌طور مساوی ارث ببرند، احتیاط مستحب است مراعات مقتضای احتیاط را رعایت کرده و در مقدار ما به التفاوت بین آنان مصالحه صورت گیرد.
[1015] هرچند احتیاط مستحب است عمو و عمّۀ مادری نسبت به و عمو و عمّه پدر و مادری نسبت به سهم الارثشان، مطابق با پاورقی «1» از همین صفحه عمل نمایند.
[1016] بنابراین، اگر ورثۀ میّت مثلاً یک دایی و یک خاله باشند، دایی مال و خاله مال را ارث میبرد و در مقدارباقیمانده، یعنی با هم مصالحه نمایند و چنانچه ورثۀ میّت سه دایی و چهار خاله باشند، هر دایی مال و هر خاله مال را ارث میبرد و در مقدار باقیمانده، یعنی با هم مصالحه نمایند.
[1017] کیفیّت ارث «زوجه» از اموال شوهرش در این مسأله و مسائل بعدی، در مسائل «1252 و 1253» ذکر میشود.
[1018] کیفیّت ارث «زوجه» از اموال شوهرش، در مسائل «1252 و 1253» ذکر میشود.
[1019] شایان ذکر است، با وجود عمو یا عمّه یا دایی یا خاله - هرچند یک نفر از آنان - ارث به اولاد عمو، عمّه، دایی و خاله نمیرسد و از این حکم یک مورد استثنا میشود که حکم آن در صفحۀ «482»، پاورقی «1» ذکر شد.
[1021] مثلاً اگر ورثۀ متوفّیٰ یک پسر عمو و یک دختر عموی پدر و مادری باشند که هر دوی آنان فرزندانِ یک عموی متوفّیٰ هستند، بنابر احتمال اوّل، سهم الارث پسر عمو و سهم الارث دختر عمو میباشد و بنابر احتمال دوّم، سهــم الارث هر یــک از دو نفر میباشــد. بنابراین، مقدار یقینـی سهــــم پســر عمو و دختر عمو است و تفاوت دو مقدار مذکور مورد احتیاط و مصالحه میباشد.
[1022] منظور از «اصل اموال» در این مسأله و مسائل بعد، در مسألۀ «1157» ذکر شد.
[1024] فرزند شامل نوه، نبیره و نتیجه و... میشود.
[1025] با توضیحی كه در مسائل آینده ذکر میشود.
[1027] فرزند شامل نوه، نبیره و نتیجه و... میشود.
[1029] فرقی بین درختان بزرگ و کوچک (درختچه)، درختانی که میوه میدهند و درختان بدون میوه نیست.
[1030] به عبارتی، سهم الارث زوجه به صورت «شرکت در مالیّت» اموال مذکور است؛ نه «شرکت در عینیّت» آنها.
[1031] این حکم شامل پول و وجوه نقدی که متوفّیٰ از دیگران طلبکار است نیز میشود.
[1034] توضیح کامل معنای «حقّ تحجیر» در جلد سوّم، مسألۀ «1356» ذکر شد.
[1035] منظور از «حقّ سرقفلی»، حقّ انتفاع و استفاده از مکان تجاری است که شخص با پرداخت عوض، مالک آن شده است؛ توضیح آن در جلد سوّم، مسائل «609 و 610» ذکر شد.
[1037] مورد (ب) از مسألۀ «1252».
[1039] خرماى نارسى كه خوردن آن متعارف است.
[1040] حکم حقّ آب در مسألۀ «1253» ذکر شد.
[1041] بنابراین، شیوههای دیگر قیمت‌گذاری - مثل اینکه آنها را كَنده شده از زمين فرض نمايند، يا اينكه قيمت آنها را در حالى كه بدون اجرت یا با اجرت در همان زمين باقى بمانند حساب نمایند - صحیح نمی‌باشد.
[1042] توضیح آن در قسمت (ب)، از مسألۀ «1252» ذکر شد.
[1044] توضیح آن در قسمت (ب)، از مسألۀ «1252» ذکر شد.
[1045] همان.
[1047] شایان ذکر است، اگر ورثه، زوجه را در عین این اموال شریک نمایند، احکام شرکت (شرکت در عینیّت) بین زوجه و سایر ورثه جاری میشود؛ توضیح بیشتر مطلب در قسمت (ب)، از مسألۀ «1252» ذکر شد. بنابراین، در این فرض در صورت تأخیر عمدی در پرداخت سهم الارث زوجه نسبت به اموالی که عرفاً قابل اجاره دادن است مثل ساختمان و بناء، ضامن اجرت المثل سهم الارث زوجه میباشند (توضیح بیشتر در این مورد در جلد سوّم، مسألۀ «1497» ذکر شد). همچنین، در این فرض اگر بنای مذکور را بدون اذن زوجۀ متوفّیٰ اجاره دهند، اجاره نسبت به سهم الارث زوجه، فضولی محسوب میشود.
[1048] با توضیحی که در مسائل بعد ذکر میشود.
[1049] هرچند نزدیکی از پشت باشد.
[1050] همان
[1051] مگر آنکه وفات در عدّۀ طلاق رجعی واقع شده باشد.