تعریف ضمانت و اقسام آن

مسأله 1071. «ضمانت»، قرارداد دو طرفه‌ای است كه به دو صورت منعقد می‌شود:

1. ضمانت به صورت نقل دین؛

2. ضمانت ادا.

توضیح معنای هر یک از این دو نوع ضمانت، ‌در دو مسألۀ بعد ذکر می‌گردد.

مسأله 1072. در ضمانت قسم اوّل (ضمانت نقل دین)، فرد دين (طلب) طلبكار را از ذمّۀ بدهكار به ذمّۀ خودش منتقل می‌نماید و ضامن بعد از تحقّق این نوع ضمانت، نسبت به طلبكار مدیون می­شود. ^[987]

بنابراین، اگر قبل از پرداخت بدهی فوت كند، این بدهی حكم ساير ديون را دارد كه ادای آن بر عمل به وصیّت و تقسیم ارث مقدّم است.

شایان ذکر است، معمولاً منظور فقها از كلمۀ «ضمانت»، همین معنا است.

مسأله 1073. در ضمانت قسم دوّم (ضمانت ادا)، فرد ملتزم می‌شود مالی را به دیگری - با توضیحی که در ادامه ذکر می‌شود - ادا نماید؛ مانند اینکه متعهّد شود بدهی بدهكار را بپردازد.

اگر این نوع ضمانت نسبت به دین انجام شود، ^[988] باعث منتقل شدن دين از ذمّۀ بدهكار به ذمّۀ ضامن نمى‌شود و بدهی بدهکار به قوّت خود باقی است و ضامن نسبت به طلبكار مشغول الذمّه نمی­گردد، بلکه پرداخت بدهی تکلیفاً بر وی واجب می­شود.

بنابراین، چنانچه ضامن قبل از پرداخت بدهی فوت كند، آنچه ضمانت كرده حكم دین را نداشته و از اموال وی پرداخت نمی­شود؛

البتّه، اگر نسبت به ادای آن از ثلث مالش وصيّت كرده باشد، باید مطابق با آن عمل شود.

مسأله 1074. ضمانت كردن نسبت به اعمالی كه بر ذمّۀ افراد ثابت می‌شود، به هر یک از دو قسم ضمانت که در دو مسألۀ قبل ذکر شد، صحیح است.

بنابراین، اگر فردی برای انجام عملی مانند دوختن لباس یا به جا آوردن نماز یا روزۀ قضا اجیر شود و ذمّه­اش به انجام آن عمل مشغول گردد، شخص دیگری می‌تواند نسبت به این اعمال، ضامن اجیر گردد؛

البتّه، حکم مذکور در صورتی است كه در عقد اجاره، انجام امور فوق توسط خود اجیر (بدون واسطه) خواسته نشده باشد.

مسأله 1075. اگر آنچه ضمانت می­شود به صورت كلّی در ذمّه (دین) نباشد، بلكه مال معیّنی (عین شخصی) باشد كه فرد باید آن را به دیگری تحویل دهد، این ضمانت فقط به صورت قسم دوّم از اقسام ضمانت - که در مسألۀ «1073» ذکر شد - صحیح می­باشد.

بنابراین، فردی كه كالایی را از کسی عاریه گرفته، شخص دیگری می­تواند كالای مذكور را ضمانت نماید كه خود آن و در صورت تلف، بدل آن را ^[989] به عاریه دهنده تحویل دهد. ^[990]

مسأله 1076. ضامن می­تواند ثمنی را كه خریدار قصد دارد آن را به فروشنده بدهد (قیمت كالا) به صورت قسم دوّم ضمان - که در مسألۀ «1073» ذکر شد - ضمانت نماید؛

به این صورت كه اگر بعداً معلوم شود معاملۀ انجام شده باطل بوده، ^[991] ضامن متعهّد باشد خودِ ثمن پرداخت شده و در صورت تلف، بدل آن را ^[992] به خریدار بپردازد، ولی ضمانت آن به صورت قسم اوّل که در مسألۀ «1072» ذکر شد، صحیح نیست.

مسأله 1077. گاه زمینی که مشتری برای ساخت بناء یا کاشت درخت و مانند آن از فروشنده­ خریداری می­کند به گونه‌ای است که احتمال داده می‌شود ملک غیر بوده و مالک اصلی بعد از اطلاع، معامله را رد نماید و بناء یا درختان را تخریب کند که در این صورت، فروشنده باید خسارت‌های مربوط به نقص یا تلف مال خریدار را بپردازد.

در فرض مذکور، چنانچه فردی بخواهد بدهی احتمالی فروشنده را برای خریدار قبل از تحقّق امور فوق، ضمانت کند، چنین ضمانتی به صورت «ضمانت ادا» - که توضیح آن در مسأله «1073» بیان شد - صحیح است، ولی به صورت «ضمانت نقل دین» که در مسألۀ «1072» ذکر گردید، محلّ اشکال است و مراعات مقتضای احتیاط در این مورد ترک نشود.