اهمیّت امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر در میان دستورات اسلامی و واجبات الهی، جایگاه ویژه­ای دارد تا آنجا که در این رابطه قرآن کریم می‌فرماید:

«وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُولٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ». ^[179]

«لازم است در میان شما اُمّت اسلامی، گروهی مردم را به کارهای نیک دعوت كنند و امر به معروف و نهی از منکر نمایند و آنان رستگاران­اند».

«الَّذينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَآتَوُا الزَّكاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَلِلهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ». ^[180]

«آنان که چون در زمین قدرت و سُلطه یابند نماز بر پا می­دارند و زکات می‌پردازند و به معروف فرمان می­دهند و از منکر باز می­دارند و عاقبت امور از آنِ خداوند است».

«كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ...». ^[181]

«شما (مسلمانان حقیقی) بهترین امّتی هستید (یا بوده‌اید) كه برای مردم ظاهر شده‌اند، به وظیفۀ امر به معروف و نهی از منکر عمل می­کنید و ایمان به خداوند متعال دارید...».

در حدیث نقل شده كه امام باقر† فرمودند: «... همانا امر به معروف و نهی از منکر، راه پیامبران و روش صالحان و شیوۀ نیكوكاران است. این فریضه، فریضۀ بزرگی است که واجبات دیگر تنها در سایۀ آن بر پا می­گردند. تنها این فریضه است که به واسطۀ آن، راه­ها امن می­شود ^[182] و در پرتوی آن، درآمدها حلال می­شود و حقوق و اموال به زور گرفته شده به صاحبانش بر‌گردانده می­شود و زمین آباد می­شود و از دشمنان اسلام انتقام گرفته می­شود و تمام کارها (بر اساس عدل) سامان می‌پذیرد...». ^[183]

روایت شده که امیر المؤمنین† فرمودند: «قِوام شریعت به امر به معروف و نهی از منکر و بر پا داشتن حدود الهی است». ^[184]

در حدیث نقل شده است که امیر المؤمنین† فرمودند: «... هر کس سه خصلت داشته باشد، دنیا و آخرتش سالم بماند: امر به معروف نماید و خود به آن عمل کند و نهی از منکر کند و خود از آن باز ایستد و بر حدود الهی پاسداری و محافظت نماید...». ^[185]

· عواقب ترک امر به معروف و نهی از منکر

از امیرالمؤمنین† چنین روایت شده که پس از ضربت خوردن توسط ابن ملجم لعائن اللّه علیه، به امام حسن و امام حسین‡ سفارش فرمودند: «أمر به معروف و نهی از منكر را ترک ننمایید، وگرنه بدترین افراد بر شما مسلّط خواهند شد. سپس شما دعا می‌كنید، ولی دعاهای شما مستجاب نخواهد شد». ^[186]

در حدیث نقل شده که امام کاظم† فرمودند: «باید امر به معروف و نهی از منکر کنید، وگرنه بدترین افراد، زمام کارهایتان را به دست می­گیرند و در این موقع نیکانتان دعا می­کنند، ولی دعای آنان مستجاب نمی­شود». ^[187]

نیز روایت شده كه رسول اکرم فرمودند: «تا زمانی که امّت من امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند و به یکدیگر در کارهای نیک و تقویٰ کمک می­نمایند، در خیر و خوبی خواهند بود، ولی هنگامی که این وظیفه را ترک کنند، برکات از زندگی آنها رخت بر می­بندد و بعضی بر بعض دیگر (بدان بر نیکان) مسلّط می­شوند و دیگر یار و یاوری در آسمان و زمین برای خویش پیدا نمی‌کنند». ^[188]

از امام رضا† روایت شده که رسول اکرم فرمودند: «زمانی که امّت من، انجام وظیفۀ امر به معروف و نهی از منکر را به همدیگر حواله کنند (یعنی هر یک از ادای وظیفۀ امر به معروف و نهی از منکر شانه خالی کرده و بگوید: که این وظیفه را دیگری باید انجام بدهد) باید منتظر حوادث ناگوار و عذاب الهی باشند». ^[189]

از امام صادق† نقل شده که امیر المؤمنین† فرمودند: «ای مردم، همانا خداوند متعال عموم مردم را به سبب ارتکاب گناه توسط عدّه­ای خاص عذاب نمی­کند، هر‌گاه آن عدّه، گناه و منکر را پنهانی مرتکب شوند و عموم از آن آگاه نباشند؛ امّا اگر عدّه­ای خاص آشکارا گناه کنند و عموم مردم درصدد تغییر آن بر نیایند، در این صورت، هر دو دسته سزاوار عقوبت و کیفر خداوند متعال هستنــد». ^[190]

· اقسام مردم در رابطه با وظیفۀ الهی امر به معروف و نهی از منكر

روایت شده كه امیر المؤمنین† مردم را در رابطه با انجام وظیفۀ امر به معروف و نهی از منكر، به چهار دسته تقسیم نموده و فرمودند:

«1. بعضی از افراد، منكَر را با دست و زبان و دل خود انکار می­کنند، این قبیل افراد خصلت‌های خیر و نیکو را به سرحدّ کمال رسانده­اند.

2. بعضی از افراد منکر را با زبان و دل خود انکار می­کنند، ولی در عمل برای جلوگیری از آن اقدامی نمی­کنند، این قبیل اشخاص دو خصلت از خصلت­های خیر را انجام داده، ولی یکی از آنها (که فعالیّت عملی برای جلوگیری از منکر است) را ضایع و تباه كرده­اند.

3. بعضی از افراد تنها در دل خود از منکرات بیزارند، ولی با زبان و دست خود برای جلوگیری از منکر اقدام نمی­کنند، این قبیل افراد دو خصلت شریف‌تر را ضایع كرده و تنها به یک خصلت اکتفا می­کنند.

4. گروهی از افراد نه با دل و نه با زبان و نه با دست خویش اقدام به جلوگیری از منکر نمی­کنند (در برابر منکرات و گناهانی که می­بینند بی­تفاوت می‌باشند)، آنان هرچند در ظاهر به نام انسان‌های زنده، نَفَس می­کشند ولی در حقیقت، مردگان و اموات هستند.

تمام اعمال نیک و جهاد در راه خدا در مقایسه با امر به معروف و نهی از منکر، همچون آب دهانی كه در دریای ژرف و عمیق انداخته شود، می­باشد و همانا امر به معروف و نهی از منکر، نه أجل (مرگ) را نزدیک می­کند و نه از مقدار رزق و روزی می­کاهد و از همۀ اینها برتر، سخن حقّ در پیش روی حاکم ستمکار است».­ ^[191] ­

آری، امر به معروف و نهی از منکر فریضه­ای است که اگر با توجّه به شرایط آن، صحیح انجام شود، نسخۀ شفابخش و داروی دردهای فردی و اجتماعی است؛ امّا اگر به شرایط آن توجّه نشود، گاه به جای هدایت و سازندگی، تخریب و گمراهی به بار می­آورد.

هدف از امر به معروف و نهی از منکر، تصحیح مسیر فرد و جامعه در راه رسیدن به کمال و مسیر بندگی پروردگار متعال است. کسی که امر به معروف و نهی از منکر می­کند، چون سوزن­بانی است که با تصحیح مسیر، قطار را در رسیدن به مقصد هدایت می­کند، بدون شک سوزن­بان باید مسیرها را بشناسد و مقصدها را بداند تا هر قطاری را به مسیر صحیح هدایت کند. فردی هم که می­خواهد امر به معروف و نهی از منکر کند، باید با احکام و شرایط این فریضۀ الهی آشنا باشد.