مركز ارتباط حضرت آیت الله العظمی سید علی حسينى سیستانی (مد ظله) در لندن، اروپا، شمال و جنوب امریکا است.
انتقال یا تصرّف در اموال مربوط به موقوفه
مسأله 928. لوازم و وسایلی - مانند فرش، چراغ، ظرف، قرآن، کتاب، مُهر نماز و... - که به موقوفاتی از قبیل مسجد، حسینیّه، مدرسه یا غیر اینها واگذار میشود معمولاً دو نوع است:
1. این اموال، «وقف» مسجد یا غیر آن شده باشد؛
2. اموال مذکور، «ملک» مسجد یا غیر آن شده؛ مثلاً فردی آن را به مسجد اهدا نموده باشد؛
در صورت اوّل، اگر وقف از نوع وقف انتفاع [796] باشد، انتقال آن اموال و استفاده در محلّ دیگر جایز نیست؛ پس اگر این اموال وقف مسجد شده باشد، بردنش به حسینیّه یا بر عکس مجاز نمی‌باشد و اگر وقف مسجد یا حسینیّۀ خاصّی شده، نباید به مسجد یا حسینیّۀ دیگر برده شود.
امّا اگر این اموال، وقف منفعت یا اعم از انتفاع و منفعت [797] باشد، متولّی وقف میتواند با رعایت مصلحت اموال مذکور را اجاره دهد. [798]
حکم صورت دوّم، در مسألۀ «930» ذکر میشود.
مسأله 929. اگر فرد مالی را برای استفاده در مساجد یا حسینیّهها و مانند آن، (نه مسجد یا حسینیّۀ معیّن) به صورت عام وقف نماید [799] - مانند مجلّدات قرآن به صورت 30 جزئی، 60 پاره، 120 حزبی که در مجالس ترحیم یا مراسم شبهای احیاء در ماه مبارک رمضان یا مجالس ختم قرآن استفاده میشود - وقف مذکور صحیح است و انتقال آن از یک مکان به مکان دیگر بستگی به کیفیّــت وقف دارد؛
پس چنانچه وقف شده که فقط در مساجد مورد استفاده قرار گیرد، انتقال آن به مسجد دیگر اشکال ندارد، ولی نباید به حسینیّه یا منزل منتقل شود؛ امّا اگر وقف شده در اماکن مذهبی یا مجالس ترحیم استفاده شود، انتقال آن از مسجد - مثلاً - به حسینیّه یا مجلس ترحیم اشکال ندارد؛ البتّه، این نقل و انتقال لازم است با اجازۀ متولّی وقف باشد.
شایان ذکر است، این حکم اختصاص به وقف قرآن کریم ندارد و شامل سایر اشیاء نیز میشود. [800]
مسأله 930. اموالی که ملک مسجد یا حسینیّه و مانند آن است، ولی وقف نشده - مانند مجلّدات قرآن به صورت 30 جزئی، 60 پاره، 120 حزبی، مهر، تسبیح، انواع مختلف ظروف، صندلی، فرش یا موکت که به مسجد یا حسینیّه اهدا شده یا با درآمد حاصل از موقوفات مربوط به مسجد یا حسینیّه تهیه شده است - با اجازۀ متولّی و رعایت مصلحت مسجد، حسینیّه و مانند آن، می‌توان آنها را اجاره داده یا فروخته و پولش را صرف هزینههای مکان مذکور نمود؛ [801] چه این اموال قابل استفاده در آن مسجد یا حسینیّه و مانند آن باشد و چه قابل استفاده نبوده یا خراب شده باشد؛
البتّه، اگر در ضمن عقد هبه و مانند آن شرط شده [802] که اموال مذکور فقط در همان محل استفاده شود، یا تا وقتی قابل استفاده است یا خراب نشده فروخته نشود، یا در صورت فروش تبدیل به مثل آن یا تبدیل احسن گردد، باید مطابق شرط عمل شود. [803]
· خراب یا بلااستفاده شدن اموالی که بر موقوفهای وقف شده [804]
مسأله 931. وسایل و لوازمی که بر مکانی وقف شده - مانند فرش، پرده، کتاب، لوازم روشنایی، گرمایشی، سرمایشی، ظرف که بر مسجد یا حسینیّه‌ای وقف شده - تا وقتی که امکان استفاده از آن در همان محل وجود داشته باشد، فروش یا انتقال آن جایز نیست، هرچند امکان استفادۀ اولیّه‌ای که برای آن وسیله یا شیء وجود داشته، از بین برود، امّا بتوان به گونۀ دیگری آن را در محلّ مذکور بکار گرفت؛
پس اگر مثلاً مسجد به فرش قدیمی که بر آن وقف شده احتیاج نداشته یا نیازش برطرف شده باشد، ولی بتوان از آن فرش به عنوان پرده - برای جلوگیری از سرما و گرما - در همان مسجد استفاده نمود، لازم است این کار انجام شود.
مسأله 932. اگر نیاز مکان به‌طور کلّی از وسیله‌ای که برایش وقف شده برطرف گردد - طوری که نگه داشتن و باقی گذاردن آن وسیله، تضییع و هدر دادن آن به حساب می‌آید - باید از آن، در محلّ دیگری که مثل مکان اولیّه است، استفاده کنند؛ مثلاً اگر آن وسیله وقف مسجد بوده، آن را به مسجد دیگر ببرند و اگر وقف امام‌زاده بوده، به امام‌زادۀ دیگر انتقال دهند.
شایان ذکر است، اگر مکان مشابهی نباشد که به آن شیء نیاز داشته باشد، آن را در هر موردی که مصلحت عمومی داشته باشد (مصالح عامّه) [805] استفاده نمایند.
مسأله 933. اگر امکان هیچ نوع استفاده‌ای از آنچه برای موقوفهای وقف شده - حتّی در مکان دیگر- وجود نداشته باشد و شیء مذکور طوری شده که جز با فروش نمی‌توان منفعتی از آن به دست آورد، به‌گونه‌ای که اگر باقی بماند، هدر رفته و از بین می‌رود، باید آن را فروخته و پول فروشش را صرف همان محل کنند و بنابر احتیاط واجب در صورت امکان با پول فروش آن، مالی مشابه آنچه وقف بوده خریداری و وقف شود؛
مثلاً فرش‌های فرسوده و نخ‌نمای مسجد را که اگر مدّت کم دیگری بماند از بین می‌رود - با توضیحات فوق - بفروشند و با پول آن فرش مناسبی برای آن مسجد بخرند و وقف کنند؛
البتّه، اگر آن محلّ هیچ گونه نیازی نداشته باشد، در محلّی مانند آن و چنانچه محّل مشابهی نباشد، در موارد مصلحت عمومی (مصالح عامّه) [806] استفاده کنند. [807]
· حکم اموالی که مشکوک است وقف بر موقوفهای شده یا ملک آن است
مسأله 934. اگر اموالی که در مسجد یا حسینیّه و مانند آن مورد استفاده قرار می‌گیرد، معلوم نباشد «وقف بر آن» شده یا «تملیک و اهدا به آن» گردیده، چنانچه نشانه و قرینه‌ای باشد که متولّی شؤون موقوفه (که اموال مذکور در اختیار اوست)، آنها را به عنوان «وقف» تلقّی می‌کند یا به عنوان «ملک»، مطابق همان قرینه عمل میشود؛
در غیر این صورت، مراعات مقتضای احتیاط نسبت به آنها ترک نشود. بنابراین، تا زمانی که اموال مذکور قابلیت بهره‌برداری و استفاده در آن مکان را دارد، بنابر احتیاط واجب متولّی شؤرن موقوفه نباید آنها را بفروشد یا تعویض نماید؛
البتّه، چنانچه موقوفه به آنها نیاز نداشته، طوری که نگهداریشان موجب معیوب شدن یا تضییع و از بین رفتن اموال مذکور میشود و این اموال در موقوفات عامّ دیگر نیز اصلاً قابل استفاده نیستند، فروختن آنها جایز است؛ ولی بنابر احتیاط واجب باید پول فروش آنها صرف خریداری مشابه آن اموال برای موقوفۀ مذکور گردد؛
امّا اگر اموال مذکور در موقوفات عامّ دیگر قابل استفاده باشد، احتیاط واجب آن است که عوض آن را هرچند از تبرّعات و کمکهای مردمی و مانند آن، به موقوفه بپردازند، سپس آن را در اختیار موقوفۀ مشابه آن جهت استفاده قرار دهند و اگر موقوفات مشابه به آن نیاز ندارند، در موارد مصلحت عمومی (مصالح عامّه) [808] استفاده کنند.
[796] توضیح وقف انتفاع، در مسأله «773» ذکر شد.
[797] توضیح وقف منفعت یا وقف اعم از انتفاع و منفعت، در مسائل «775 و 776» ذکر شد.
[799] معنای وقف عام، در مسألۀ «767» ذکر شد.
[800] چنانچه وقف اشیای مذکور از نوع وقف انتفاع باشد، متولّی نمیتواند برای استفاده از آن در مساجد یا حسینیّهها و مانند آن کرایه دریافت نماید؛ امّا اگر وقف اعم از انتفاع و منفعت بوده، متولّی میتواند اشیای مذکور را اجاره دهد و تعیین اجاره بها و کیفیّت مصرف آن بستگی به کیفیّت وقف دارد.
[801] پس از فروش لازم نیست تبدیل به مثل یا احسن شود، مگر موردی که در ادامۀ مسأله ذکر میشود.
[802] چه شرط صراحتی و چه شرط ضمنی، که توضیح آن درجلد سوّم، مسألۀ «302» ذکر شد.
[805] مانند سایر موقوفات و جهات عام از قبیل حسینیّهها، تکایا، بیمارستانها، درمانگاهها، مدارس عامّ المنفعه.
[806] همان.
[808] همان.