اقسام قسم

مسأله 1158. «قسم»، سه گونه است:

1. آنکه فرد برای اینکه راستی خبر خود را ثابت نماید قسم بخورد؛ مثل آنکه فرد قسم بخورد بدهی خویش را پرداخته است؛ ^[657]

قسم خوردن در این مورد، چنانچه خبر مذکور راست باشد مكروه ^[658] و اگر دروغ باشد یا قول بدون علم یا حجّت محسوب شود حرام است؛ ^[659] بلكه در بعضی از موارد - مانند قسم دروغ در مقام حلّ و فصل منازعات - جزء گناهان کبیره مى‏باشد؛

البتّه، اگر فرد براى اینكه خودش یا مؤمن دیگرى را از شرّ ظالمى نجات دهد، قسم دروغ بخورد اشكال ندارد؛ بلكه چنانچه آن ظالم جان یا آبروی انسان یا مؤمن دیگری را تهدید کند، قسم دروغ واجب مى‏شود.

شایان ذکر است، در مورد فوق چنانچه فرد بتواند توریه نماید و توجّه به آن هم داشته باشد، احتیاط واجب این است كه توریه كند.

«توریه»، یعنی انسان معنایى را اراده كند كه برخلاف ظاهر لفظ است و نشانه‏اى براى مقصود خود قرار ندهد؛ مثلاً اگر ظالمى بخواهد كسى را اذیّت كند و از فرد بپرسد كه او را دیده‏اى؟

وی در جواب بگوید «او را ندیدهام» و قصدش این باشد که از 5­ دقیقه قبل او را ندیده است، هرچند یک ساعت قبل او را دیده باشد.

2. آنکه فرد هنگام درخواست از دیگری به انگیزۀ جلب نظر وی، خواستۀ خود را همراه با قسم بیان کند؛ مثل آنکه سائل در هنگام درخواست کمک از مردم بگوید: «شما را به خدا به من کمک کنید»؛

چنین قسمی به خودی خود، ^[660] مسؤولیّت و تکلیف الزامی را متوجّه درخواست کننده و درخواست شونده نمیکند. ^[661]

3. آنكه فرد براى تأکید بر كاری که قصد دارد در آینده انجام دهد یا ترک نماید، به نام خداوند متعال یا یکی از اوصاف او - با توضیحی که بعداً ذکر می‌شود - قسم یادکند؛ ^[662]

وفا به این نوع از «قسم» - در صورت دارا بودن شرایط شرعی - واجب است و احکامی که بعد از این پیرامون «قَسَم» ذکر میشود، مربوط به این نوع از «قسم» می‌باشد.