احکام کسانی که پرداخت فطریّه‌شان بر انسان واجب است

مسأله 1041. فردی كه هنگام غروب شب عید فطر، بالغ و عاقل باشد و بیهوش و فقیر و برده نباشد، باید فطریّۀ خودش و كسانی را كه در غروب شب عید فطر نان‌‌خور او محسوب می‌شوند، پرداخت کند؛

چه اینکه آن افراد كوچک باشند یا بزرگ، مسلمان باشند یا كافر، دادن نفقه و خرج آنها بر او واجب باشد یا نه، در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر ساکن باشند.

· زکات فطرۀ مهمان

مسأله 1042. فطریّۀ مهمانی كه پیش از غروب شب عید فطر وارد بر میزبان شده و نان‌خور وی - هرچند موقّتاً - محسوب می‌شود، بر میزبان واجب است، ‌مانند مهمانی كه قبل از غروب آفتاب وارد منزل میزبان شده و شب نیز در منزل او می‌ماند و میزبان هم امكانات رفاهی لازم را برایش فراهم نموده و عهده‌دار مخارج او شده است، هرچند مهمان چیزی نخورد یا با غذای خودش افطار نماید؛

امّا به مهمانی كه تنها برای افطاری دعوت شده و شب نمی‌ماند، نان‌خور صدق نمی‌كند و زكات فطره‌اش بر عهدۀ میزبان نیست.

مسأله 1043. فطریّۀ مهمانی كه بعد از غروب آفتاب در شب عید فطر یا قبل از ظهر روز عید وارد بر میزبان می‌شود، در صورتی كه نان‌خور او محسوب نشود، بر ميزبان واجب نيست؛

امّا اگر نان‌خور او حساب شود، بنابر احتياط واجب مراعات مقتضای احتياط ترک نشود مانند اين كه يكی با اجازه ديگری فطريه را بدهد. ^[603]

· زکات فطرۀ کارگر و اجیر

مسأله 1044. در هتل‌ها، مهمان‌خانه‌ها، رستوران‌ها و مانند آنها معمول و متعارف است كاركنانی که اجیر کارفرما می‌باشند، از غذای تهیّه شده توسط کارفرما، استفاده می‌کنند؛

در این موارد، چنانچه غذای اجیر به عنوان حقوق یا به عنوان شرط ضمن عقد، بر عهدۀ کارفرما نباشد و کارفرما غذای اجیر را ارفاقاً بپردازد، به‌طوری که اجیر نان‌خور کارفرما محسوب شود، کارفرما باید فطریّۀ او را بدهد.

امّا چنانچه غذای اجیر جزء حقوق (حقّ الزحمه) او محسوب شود، یا آنکه در ضمن عقد اجاره، اجیر با کارفرما شرط نماید که کارفرما علاوه بر پرداخت اجرت، باید غذای روزانۀ او را نیز بدهد، صدق نان‌خور بودن اجیر نسبت به کارفرما، محلّ اشکال است. بنابراین، رعایت مقتضای احتیاط نظير آنچه در مسألۀ «1043» ذكر شد ترک نشود؛ مانند اینکه اجیر با اجازۀ کارفرما فطریّۀ خود را بدهد یا اینکه کارفرما با اجازۀ اجیر فطریّۀ وی را بپردازد.

· زكات فطرۀ سربازان و زندانی­‌ها

مسأله 1045. زكات فطرۀ سربازانی كه در خدمت سربازی هستند یا افرادی كه زندانی هستند و دولت مخارج آنان را تأمین می‌كند، بر عهدۀ دولت نیست و در صورت وجود شرایط بر خودشان واجب است.

· زكات فطرۀ بچّه شیر خوار

مسأله 1046. فطریّۀ طفلی كه از مادر یا دایه شیر می‌خورد، بر كسی است كه مخارج مادر یا دایه را می‌دهد؛ ولی اگر مادر یا دایه مخارج خود را از اموال طفل برمی‌دارد، فطریۀ طفل بر كسی واجب نیست.

· زکات فطرۀ حمل (جنین)

مسأله 1047. جنینی که در رحم مادر قرار دارد، زكات فطره ندارد، مگر آنكه قبل از غروب آفتاب متولّد شود و نان‌خور محسوب شود كه در این صورت، زكات فطره‌اش واجب است؛

امّا اگر بعد از غروب آفتاب در شب عید فطر متولّد شود و نان‌خور به حساب آید، بنابر احتیاط لازم، باید زكات فطرۀ او پرداخته شود و اگر نوزاد متولّد شده، نان‌خور كسی نباشد، مثل اینكه اموالی به نوزاد ارث رسیده و نفقاتش از همان اموال تأمین می‌شود، فطریّۀ طفل بر كسی واجب نیست.

· زکات فطرۀ همسر

مسأله 1048. اگر فرد پیش از غروب شب عید فطر با زنی ازدواج كند، اگر آن زن نان‌خور او شمرده شود باید فطریّۀ او را بدهد و اگر آن زن نان‌خور فرد دیگری مثل پدرش باشد، فطریّۀ وی بر شوهرش واجب نیست و بر همان شخص دیگر واجب می‌باشد و اگر زن، نان‌خور كسی نباشد، فطریّه‌اش با دارا بودن شرایط، بر خودش واجب است.

همچنین، اگر فرد بعد از غروب آفتاب، در شب عید فطر با زنی ازدواج كند و آن زن نان‌خور او شمرده شود، بنابر احتیاط واجب، رعايت مقتضای احتياط نظير آنچه در مسألۀ «1043» ذكر شد، ترک نشود.

· زكات فطرۀ كسی كه فوت شده است

مسأله 1049. اگر فرد پیش از غروب شب عید فطر بمیرد، واجب نیست فطریۀ او و خانواده‌اش را از مال او بدهند، ^[604] ولی اگر بعد از غروب بمیرد، مشهور فرموده‏اند: «باید فطریۀ او و خانواده‌اش را از مال او بدهند»؛

ولی این حكم، خالی از اشكال نیست و مراعات مقتضای احتیاط ترک نشود.

· نان­خور فرد دیگر شدن

مسأله 1050. اگر انسان نان‌خور كسی باشد و پیش از غروب شب عید فطر، نان‌خور فرد دیگری شود، فطریّۀ او بر كسی كه فعلاً نان‌خور او شده، واجب است؛ مثلاً اگر دختر پیش از غروب آفتاب شب عید به خانۀ شوهر برود، باید شوهرش فطریّۀ او را بدهد.

· زکات فطرۀ فردی كه نان‌‌خور دو نفر است

مسأله 1051. اگر شخصی نان­خور دو نفر باشد، زكات فطرۀ او بر هر دو نفر به گونه‌ای که بین آن دو تقسیم شود، واجب است؛

البتّه، در صورتی كه یكی از آن دو نفر، فقیر باشد، سهم فطریّه از او ساقط است، ولی بنابر احتیاط واجب، سهم فطریه از شخص دیگر ساقط نمی­شود و باید سهم خویش از فطریه را بپردازد؛

امّا چنانچه هر دو نفر، فقیر باشند، فطریّه از هر دو نفر ساقط است و در این صورت، زكات فطره با فراهم بودن شرایط بر خود فرد واجب می­شود.

· موارد مشكوک در صدق نان­‌خور بودن

مسأله 1052. در موارد مشكوک كه معلوم نیست، مثلاً زكات فطره بر عهدۀ میزبان است یا مهمان، چنانچه یكی از آن دو با اجازۀ دیگری زكات فطره را به نیّت كسی كه واقعاً زكات فطره بر عهدۀ اوست بدهد، كافی است و بر دیگری پرداخت مجدّد زكات فطره لازم نیست.

· وکیل گرفتن برای پرداخت زکات فطره

مسأله 1053. اگر فرد كسی را كه نان‌خور اوست و در شهر دیگری می‌باشد، وكیل كند كه از مال آن فرد، فطریّۀ واجب بر وی را بدهد، چنانچه یقین یا اطمینان داشته باشد كه فطریّه را می‌دهد، لازم نیست خودش فطریّه را بپردازد.

· پرداخت فطریّۀ دیگری

مسأله 1054. اگر كسی كه فطریّۀ او بر دیگری واجب است، خودش فطریّه را بدهد، از كسی كه فطریّه بر او واجب شده، ساقط نمی‌شود؛ ولی اگر از طرف كسی كه فطریّه بر او واجب شده با اجازۀ او بدهد، كفایت می‌كند.