احکام وصیّت به حج

مسأله 358. كسی كه حجّة الاسلام بر ذمّه­اش می­باشد (حج بر او مستقرّ شده) چنانچه مرگش نزديک شود و مالی داشته باشد كه کافی به هزينۀ حج است، باید ترتيبی دهد كه اطمينان پیدا نماید پس از وفاتش حج را از طرف او انجام خواهند ‌داد، هرچند با وصيّت نمودن به حج در حضور شهود باشد.

همینطور، اگر مالی نداشته باشد و احتمال عقلایی دهد كه شخصی مجّاناً از طرفش حج را انجام دهد، باز هم واجب است ‌‌وصيّت نماید.

مسأله 359. اگر شخصی كه حجّة الاسلام بر او مستقرّ شده، بميرد و به حج وصيّت کرده باشد، چنانچه وصیتش را مقيّد به ثلث (يک سوم دارایی­اش) نكرده باشد، واجب است از اصل اموالش برایش حجّ نیابتی انجام دهند.

امّا اگر وصيّت کرده و آن را مقيّد به ثلث هم نموده، در اين صورت، اگر ثلثش کافی به مخارج حج باشد، واجب است حج را از ثلث اخراج نمايند و اگر ثلث کافی به آن نباشد، باید كمبود را از اصل دارایی وی تكميل نمايند.

مسأله 360. اگر فردی بميرد و حجّة الاسلام بر ذمّۀ وی باشد، برای فارغ شدن ذمّۀ او، نايب گرفتن از ميقات كافی است، هرچند از نزديک­ترين ميقات­ها به مكّه باشد و واجب نيست از وطن نايب بگيرند؛ مگر در این خصوص، وصیّتی داشته باشد که حکم آن در مسألۀ بعد می‌آید.

مسأله 361. اگر فردی بميرد و حجّة الاسلام بر ذمّۀ وی باشد و وصيّت کرده باشد كه از وطنش نايب بگیرند، واجب است از وطن نايب بگیرند، ولی مازاد بر اجرت حجّ ميقاتی، از ثلث مال پرداخت می­شود.

همچنین، اگر فرد مذکور فقط وصيت به حج نموده و چيزی معیّن نكرده که از کجا نایب گرفته شود، نايب گرفتن از ميقات کافی است؛ مگر در صورتی كه نشانه و قرینه‌ای باشد كه مراد وی نایب گرفتن از وطن است؛ مثل اينكه مقداری از مال را برای اجیر گرفتن معیّن کرده كه مناسب حج از وطن است.

مسأله 362. كسی كه بميرد و حجّة الاسلام بر ذمّۀ وی باشد و ماترک وی به مقدار هزينۀ حج - هرچند حجّ میقاتی - نباشد، بر ورثه واجب نيست كمبود هزينۀ حج را از مال خود تكميل نمايند تا به وسيلۀ آن حجّ متوفّی را انجام دهند، ولی اگر بعضی از ورثه با رضایت خویش یا فرد نیکوکاری مقدار کاستی را از مال خود بپردازد، ^[177] واجب است برای حجّ متوفّی نایب بگیرند؛

در غیر این صورت، چنانچه فرد متوفّی بدهی يا خمس يا زكات و مانند آن یا وصیّتی داشته باشد، مبلغ مذکور مطابق موازین شرعی در آن موارد صرف شود و اگر نداشته باشد تمام ماترک برای ورثه است.

مسأله 363. كسی كه بميرد و حجّة الاسلام بر ذمّۀ وی باشد و ترکۀ او کافی به هزينۀ حج باشد، احتیاط واجب آن است كه در همان سال اوّل وفات برای فارغ شدن ذمّۀ او اقدام نمايند، هرچند با اجير گرفتن از ماترکش باشد؛

امّا اگر در همان سال اول، نايب گرفتن از ميقات ممكن نباشد، احتیاط واجب اين است كه از وطنش نايب بگيرند و انجام حج را تا سال آينده به تأخير نيندازند هرچند بدانند كه نايب گرفتن از ميقات در سال بعد ممكن است و در صورت نایب گرفتن از وطن، اجرت اضافه بر حجّ ميقاتی، نبايد از سهم وارث محجور مانند نابالغ یا مجنون یا سفیه كسر شود.

مسأله 364. كسی كه بميرد و حجّة الاسلام بر ذمّۀ وی باشد، چنانچه شخصی بدون اجرت و به‌طور مجّانی به جای او حج نماید کافی است و دیگر واجب نيست از ماترکش برای او نايب بگيرند.

همچنین، اگر متوفّی وصيّت به حج از ثلث مال خویش کرده باشد و شخصی حج را به نیابت وی بدون اجرت به‌جا آورد، در اين صورت هم واجب نيست از ثلث برايش نايب بگيرند، ولی معادل هزينۀ حج از ثلث، حقّ ورثه نخواهد بود؛ بلكه بايد در امور خیری مصرف شود كه به نظر ميّت نزديک­تر باشد.

مسأله 365. اگر استقرار حج بر ذمّۀ ميّت معلوم باشد، ولی ورثه شک نمایند که متوفّی حجّ مذکور را انجام داده یا نه، واجب است از طرف او حج به‌جا آورده شود و هزينۀ آن از اصل ماترک خارج می‌گردد.

مسأله 366. اگر متوفّی وصیّت به حج کرده است، چنانچه معلوم باشد که منظور وی «حجّة الاسلام» بوده که بر ذمّه­اش مستقرّ شده، هزینۀ آن از اصل دارایی متوفّی خارج می­شود و اگر معلوم است که منظورش غیر آن بوده یا در این مورد شک باشد، هزینۀ حج از ثلث مال وی خارج می‌شود. ^[178]